KONSTYTUCJA I INNE AKTY PRAWNE
Trzy najważniejsze funkcje FUNKCJE KONSTYTUCJI Trzy najważniejsze funkcje Prawna - Konstytucja stanowi podstawę praw niższego rzędu; wyznacza granice, w których musi się poruszać przyszły ustawodawca (np. Sejm); daje obywatelom możliwość obrony ich praw, jeśli zostały zapisane w Konstytucji Symboliczna - Konstytucja stanowi symbol państwa i reprezentowanych przez nie wartości (podobnie jak godło, hymn, barwy narodowe); łamanie Konstytucji spotyka się z oburzeniem. Integracyjna - Konstytucja łączy obywateli, stanowi ich dobro wspólne.
Inne częściej wymieniane funkcje: FUNKCJE KONSTYTUCJI Inne częściej wymieniane funkcje: Programowa - wytycza przed państwem cele i wskazuje perspektywy rozwoju politycznego Stabilizacyjna - zapewnia niezmienność ustroju Wychowawcza - upowszechnia pewne zasady i wartości; Organizacyjna - określa system instytucji w państwie i ich wewnętrzną organizację.
SZCZEGÓLNE CECHY KONSTYTUCJI SZCZEGÓLNA FORMA tylko jeden akt prawny nosi nazwę Konstytucji szczególny tryb powstawania i dokonywania zmian: tryb uchwalania i zmiany Konstytucji jest odrębnie uregulowany; Konstytucji nie można zmienić tak jak zwykłej ustawy — do uchwalenia lub zmiany Konstytucji z reguły potrzebna jest szczególna większość (lub referendum) i szczególne kworum
SZCZEGÓLNE CECHY KONSTYTUCJI SZCZEGÓLNA MOC PRAWNA zajmuje najwyższe miejsce w systemie prawa; może normować każdą kwestię; każdy inny akt prawny musi z nią być zgodny (nie może być sprzeczny); każdy inny akt musi być z nią spójny (jego celem winno być realizowanie założeń zapisanych w Konstytucji).
SZCZEGÓLNE CECHY KONSTYTUCJI SZCZEGÓLNA TREŚĆ normuje tylko zagadnienia o charakterze podstawowym i politycznym; obejmuje trzy zasadnicze tematy: ogólne zasady ustroju państwa, podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki; określa ustrój organów państwa, zakres ich kompetencji i wzajemnych relacji, a także ustrój i uprawnienia samorządu terytorialnego .
RODZAJE KONSTYTUCJI pisane (większość) — niepisane (Wielka Brytania: zespół praw i zwyczajów) jednolite (np. Konstytucja RP z 1997) — złożone (z kilku aktów, np. Izrael) stabilne (np. USA, 1786) — niestabilne (np. Francja, Polska) sztywne (np. Polska, 1997) — elastyczne (zwykła większość, np. Wlk. Brytania) lakoniczne (USA, 1786) — obszerne (np. Polska, 1997) pełne (np. Polska 1997) — niepełne (np. Mała konstytucja RP, 1992)
HIERARCHIA AKTÓW PRAWNYCH AKT PRAWNY STANOWIENIE OBOWIĄZYWANIE Konstytucja Sejm Obowiązują wszystkich obywateli na całym terytorium państwa; tworzą prawo powszechne. Najważniejsze Umowy Międzynarodowe Ratyfikowane przez Prezydenta za zgoda Sejmu wyrażona w ustawie Rozporządzenia i dyrektywy Unii Europejskiej Komisja Europejska Ustawy Umowy międzynarodowe Zawierane przez władze wykonawczą Rozporządzenia z mocą ustaw Prezydent (w stanie wojennym) Rozporządzenia Władza wykonawcza: Prezydent Rada Ministrów, premier, ministrowie
HIERARCHIA AKTÓW PRAWNYCH Akt prawny Stanowienie Obowiązywanie Zarządzenia Władza wykonawcza Instytucje i osoby podległe organowi wydającemu zarządzenie (prawo wewnętrzne) Uchwały Sejm, Rada Ministrów Nie tworzą prawa, ale mogą je wyjaśniać Akty prawa miejscowego Wojewoda lub organy samorządy terytorialnego Dotyczą wszystkich na określonym terytorium Decyzje administracyjne Organy administracji państwowej Dotyczą obywateli lub instytucji, którzy o nie wnioskowali Umowy Osoby fizyczne lub prawne Wiążące tylko dla stron umowy
KONSTYTUCJA 3 MAJA (1791) Znosiła podział na Koronę i Litwę, liberum veto, wolną elekcję; reformowała urzędy, przyznawała szersze prawa mieszczanom, obiecywała poprawę losu chłopów; władzą ustawodawczą był Sejm, na czele władzy wykonawczej stał król; zasadą miało się stać dziedziczenie tronu w ramach dynastii saskiej.
USTAWA KONSTYTUCYJNA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO (1807) Nadana przez Napoleona wraz z Kodeksem Napoleona, wprowadzała sądy powszechne (te same niezależnie od stanu) oraz wolność osobistą chłopów; władzą wykonawczą miał być rząd w osobie króla; Polska nie miała własnej dyplomacji.
USTAWA KONSTYTUCYJNA KRÓLESTWA POLSKIEGO (1815) Nadana Polsce przez cara Aleksandra I (jako króla Polski); Polska zachowywała odrębne wojsko, Sejm, administrację i sądy; silna była pozycja króla, reprezentowanego w Polsce przez namiestnika, ale z drugiej strony — konstytucja gwarantowała wolność słowa i handlu oraz niezawisłość sądów; została zniesiona po powstaniu listopadowym, w 1832 roku.
MAŁA KONSTYTUCJA (1919) Uchwalona przez Sejm po odzyskaniu niepodległości, z założenia tymczasowa; wprowadzała ustrój parlamentarno- komitetowy i funkcję Naczelnika Państwa (miał wykonywać wolę Sejmu, nie miał kompetencji ustawodawczych ani prawa rozwiązywania parlamentu). Fot. Józef Piłsudski – Naczelnik Państwa
KONSTYTUCJ MARCOWA (1921) Demokratyczna (suwerenność narodu, podział władz, gwarancje praw obywatelskich); ustrój wzorowany na ustroju Francji; wprowadzała ustrój parlamentarno- gabinetowy, dwuizbowy parlament z silnym Sejmem i słabą pozycję prezydenta wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe; zarzucano jej doprowadzenie do rozdrobnienia Sejmu i paraliżu władzy. Po zamachu majowym (1926) Konstytucję znacznie zmieniono (tzw. nowela sierpniowa), wzmacniając pozycję prezydenta i zwiększając dyscyplinę prac Sejmu.
KONSTYTUCJA KWIETNIOWA (1935) Opracowana przez sanację, aby wzmocnić władzę wykonawczą kosztem władzy parlamentu — Prezydent odpowiedzialny tylko przed Bogiem i historią, ma kompetencje prawodawcze, prawo rozwiązywania parlamentu i dokonywania zmian w rządzie; w praktyce rządy były autorytarne, a ordynacja wyborcza faworyzowała przedstawicieli ugrupowania rządzącego.
MAŁA KONSTYTUCJA (1947) Uchwalona przez komunistyczne władze; nawiązywała do Konstytucji marcowej, ale została zmieniona (m.in. likwidacja Senatu, kolektywna Rada Państwa o szerokich uprawnieniach).
KONSTYTUCJA PRL (STALINOWSKA) 1952 Wzorowana na konstytucji radzieckiej z 1936 roku; bez trójpodziału władzy — najwyższą władzą jest Sejm; z prawa wyborczego wykreślono zasadę proporcjonalności; zamiast urzędu Prezydenta kolegialna Rada Państwa; nowa nazwa państwa — Polska Rzeczpospolita Ludowa (PRL); proklamowanie licznych praw socjalnych; w praktyce rządy były totalitarne. Nowelizacja 1976 — wpisanie do Konstytucji socjalistycznego ustroju PRL, kierowniczej roli PZPR i przyjaźni ze Związkiem Radzieckim.
WAŻNIEJSZE NOWELIZACJE KONSTYTUCJI PRL W KIERYNKU DEMOKRATYZACJI USTROJU 1980 wprowadzenie Naczelnego Sądu Administracyjnego 1982 zapis o Trybunale Stanu i Trybunale Konstytucyjnym 1987 urząd Rzecznika Praw Obywatelskich kwiecień 1989 przywrócenie Senatu i urzędu Prezydenta (wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe, ale o znacznych kompetencjach); w praktyce wzmocnieniu uległa również pozycja premiera i rządu grudzień 1989 zasada demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, zasada pluralizmu politycznego, swoboda działalności gospodarczej, powrót do nazwy RP (zamiast PRL) 1990 przywrócenie uprawnień samorządu lokalnego
UCHWAŁA KONSTYTUCYJNA ZWANA MAŁĄ KONSTYTUCJĄ (1992) Uregulowanie kompetencji władz, Sejmu, Prezydenta, rządu, samorządu w warunkach demokratyzacji, do czasu opracowania nowej konstytucji; nie zmieniała ustroju sądów i nie regulowała kwestii praw i wolności obywatelskich.
AKTUALNIE OBOWIĄZUJACA KONSTYTUCJA (1997) System parlamentarno- gabinetowy (słabsza pozycja Prezydenta), zasada społecznej gospodarki rynkowej.
KALENDARIUM WPROWADZENIA KONSTYTUCJI Z 1997 ROKU 23 kwietnia 1992 - Przyjęcie ustawy o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP; Wrzesień 1994 - Pierwsze czytanie siedmiu zgłoszonych projektów Konstytucji Styczeń 1995 - Przyjęcie jednolitego projektu Konstytucji i dalsze prace nad nim 2 kwietnia 1997 - Uchwalenie Konstytucji przez Zgromadzenie Narodowe 25 maja 1997 - Referendum ogólnokrajowe zatwierdzające Konstytucję 15 lipca 1997 - Orzeczenie Sądu Najwyższego o ważności referendum 16 lipca 1997 - Podpisanie Konstytucji przez Prezydenta Rzeczypospolitej Opublikowanie Konstytucji w Dzienniku Ustaw (1997 r., nr 78 poz. 483) 17 października 1997 - Wejście Konstytucji w życie
ETAPY ZAWIERANIA UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH Pertraktacje (rozmowy negocjatorów) redagowanie tekstu umowy zadowalającego strony Parafowanie potwierdzenie, że tekst umowy został uzgodniony Podpisanie (przez premiera, ministra) zaakceptowanie umowy przez władzę wykonawczą Ratyfikacja (przez Prezydenta) zaakceptowanie umowy przez głowę państwa Opublikowanie w Dzienniku Ustaw warunek wejścia umowy w życie na terytorium kraju Wymiana not lub dokumentów ratyfikacyjnych warunek związania umową pozostałych stron umowy