Dyskusja wokół harm reduction w Polsce Zielona Góra, 25. 11. 2014 Bogusława Bukowska Specyfika leczenia kobiet uzależnionych od narkotyków Dyskusja wokół harm reduction w Polsce Zielona Góra, 25. 11. 2014

Historyczny kontekst leczenia uzależnionych kobiet Lata 60 – uwrażliwienie na kwestie różnic kulturowych, rozwój terapii feministycznej Pierwsze programy leczenia uzależnień dedykowane kobietom – na początku lat 70. w USA i Europie (Szwecja) Zwiększająca się liczba kobiet poszukujących leczenia - w wieku prokreacyjnym, ciężarnych Zwiększająca się liczba noworodków z objawami poporodowego zespołu abstynencyjnego Zwiększone zainteresowanie badaczy specyfiką leczenia kobiet

Główne obszary zainteresowania klinicystów i badaczy Bariery utrudniające kobietom podjęcie leczenia i czynniki sprzyjające Obraz kliniczny kobiet uzależnionych i ich potrzeby Specyficzne komponenty programu leczenia dla kobiet Programy wyłącznie dla kobiet czy programy koedukacyjne uzupełnione o specyficzne komponenty

Bariery w dostępie do leczenia Znaczne poczucie winy, wstydu i napiętnowania społecznego - bagatelizowanie problemu (Copeland, 1997) Brak wsparcia ze strony partnerów życiowych i rodziny dla decyzji o leczeniu, słabsza sieć wsparcia społecznego (Amaro, 1995) Niższy status społeczny i gorsza sytuacja materialna (Hedrich, 2000) Brak możliwości zapewnienia opieki nad dzieckiem (Grella, 1997) Obawa przed odebraniem praw rodzicielskich Kobiety później zgłaszają się do terapii

Kobiety są bardziej skłonne niż mężczyźni zwrócić się o pomoc do PZP, lekarza pierwszego kontaktu (< stygmatyzacja, < prawdopodobieństwo rozpoznania problemu) Często zgłaszają wówczas inne niż nadużywanie substancji problemy Sam problem uzależnienia dłużej minimalizują lub zaprzeczają Specjaliści – lekarze, terapeuci, psychologowie mają większe trudności z rozpoznaniem uzależnienia u kobiet niż mężczyzn Istotna rola poz, pzp, poradni k w rozpoznaniu problemu

Okoliczności sprzyjające podjęciu leczenia przez kobiety i mężczyzn Ciąża Doświadczenie przemocy fizycznej Problemy prawne (Walton- Moss, 2006) Depresja Mężczyźni Presja rodziny Brak zgody partnera życiowego na nadużywanie substancji (Grella, 1999)

Obraz kliniczny kobiet zgłaszających się do leczenia Uzależnione kobiety nie stanowią homogennej grupy o jednakowych potrzebach ale……. Kobiety częściej niż mężczyźni: pochodzą z dysfunkcyjnych rodzin (Chatcham, 1999) pozostają w związkach z uzależnionymi partnerami cierpią na zaburzenia psychiczne: depresje, zaburzenia lękowe, dwubiegunowe zaburzenia afektywne, fobie, zaburzenia psychoseksualne, zaburzenia odżywiania oraz PTSD (Deykin, 1997) wykazują większą skłonność do zachowań suicydalnych (UNODC, 2004) mają niższą samoocenę, mniejsze poczucie sprawstwa podejmują ryzykowne zachowania są odpowiedzialne za dzieci

Doświadczenie ciężkiej traumy psychicznej Mężczyźni częściej niż kobiety uczestniczą w traumatycznych wydarzeniach W populacjach klinicznych większe ryzyko wystąpienia objawów PTSD występuje u kobiet niż u mężczyzn Wystąpienie PTSD zależne jest przede wszystkim od rodzaju doświadczonego traumatycznego wydarzenia (Deykin, 1997) U ofiar przemocy seksualnej ryzyko wystąpienia PTSD jest niezależne od płci Ryzyko stania się ofiarą przemocy seksualnej jest 11 razy większe wśród kobiet niż mężczyzn (Deykin, 1997)

Zaburzenia psychiczne a uzależnienie – przyczyna czy skutek? U kobiet większe prawdopodobieństwo, że zaburzenie psychiczne występują wcześniej niż nadużywanie substancji i uzależnienie Zaburzenia lękowe oraz afektywne wydają się poprzedzać problem nadużywania substancji w szczególności wśród kobiet PTSD występował wcześniej niż nadużywanie substancji u ok. 60% kobiet i 28 % mężczyzn (Kilpatrick, 1998) Kobiety częściej niż mężczyźni używają substancji w celu samoleczenia (Miranda, 2002)

Specyficzne cechy leczenia kobiet Personel świadomy specyficznych problemów kobiet Zintegrowany model opieki – diagnozowanie i zajmowanie się całym spektrum problemów, w tym zaburzeń psychicznych Stworzenie bezpiecznego środowiska Tworzenie i wzmacnianie relacji interpersonalnych, budowanie sieci wsparcia społecznego Redukowanie objawów PTSD przez doświadczony personel-ryzyko nawrotu choroby (Brown, 2004) Unikanie technik konfrontacyjnych (Copeland, 1997)

Specyficzne komponenty leczenia kobiet Oddziaływania wobec ofiar przemocy Treningi radzenia sobie ze stresem i zapobiegania nawrotom choroby Treningi bezpieczniejszych zachowań Treningi wspierające umiejętności wychowawcze matek Zastosowanie case management Wspólny pobyt matek i ich dzieci oraz opieka nad dzieckiem Bezpieczne schronienie, domy przejściowe

Poszukując bezpieczeństwa (Najvatis, 2002) Potrzeba bezpieczeństwa podstawową potrzebą uzależnionych kobiet Cele programu: Zaprzestanie używania substancji Zakończenie niebezpiecznych relacji Zwiększenie kontroli nad objawami uzależnienia i PTSD i zrozumienie relacji jaka zachodzi Efekty: poprawa funkcjonowania psychicznego, lepsze radzenie sobie z myślami ,,S”, umiejętnośći radzenia sobie ze stresem i rozwiązywania problemu

Model Etapów Zmiany (Brown, 2000) Odwołuje się do koncepcji Prochaska, DiClemente Gotowość do wprowadzenia zmiany w obszarze przemocy domowej oraz ryzykownych zachowań seksualnych przed gotowością do zmiany wzoru używania Konflikt pomiędzy celami pacjenta a terapeuty Perspektywa pacjenta ważniejsza

Treningi zapobiegania nawrotom Etiologia nawrotu (Walton, 2001): u kobiet – większe znaczenie mają silne negatywne emocje, deficyty w radzeniu sobie ze stresem oraz konflikty interpersonalne u mężczyzn – deficyty w sytuacjach radzenia sobie z presją w sytuacji ekspozycji na używanie substancji

Treningi bezpieczniejszych zachowań – ograniczanie szkód zdrowotnych Kobiety częściej niż mężczyźni: uczestniczą w ryzykownych praktykach seksualnych dzielą się sprzętem do iniekcji z większą liczbą osób Współczynnik śmiertelności wśród kobiet stosujących iniekcje jest wyższy niż wśród mężczyzn Treningi bezpieczniejszych iniekcji i negocjacji bezpieczniejszych praktyk seksualnych, peer education

Wspólny pobyt matek i ich dzieci Niższy poziom objawów depresyjnych u matek Wyższy poziom samooceny Poprawa wskaźnika retencji (Lewis,98) Dłuższy okres abstynencji Mniejsza liczba kolizji z prawem Częściej były zatrudnione Nie potwierdzono, że wspólny pobyt pogarsza wyniki leczenia

Treningi wspierające umiejętności wychowawcze Lepsze wskaźniki retencji Lepsze relacje z dziećmi po zakończonym leczeniu Dzieci matek po treningach demonstrowały mniej zaburzeń emocjonalnych i zachowania, co pozytywnie wpływało na funkcjonowanie kobiet

Treningi psychologiczne dla dzieci Lepiej radziły sobie ze stresem i trudnymi sytuacjami Mniejszy poziom stresu i objawów depresji u matek, co pozytywnie wpływało na ich proces zdrowienia i ograniczało ryzyko nawrotu

Case management Case management – wybiega dalece poza terapię i koncentruje się na rozwiązywaniu wielu innych życiowych problemów Case management – poprawa wskaźników retencji (Noel, 2006)

Bezpieczne schronienie i usługi transportowe Bezpieczne schronienie pomaga uzyskać lepsze wskaźniki retencji Po 60 dniach terapii wskaźniki odpowiednio 60 i 20 % (Lewis, 1998) Rekomenduje się pozostawanie ok. 2 lat w miejscu alternatywnego schronienia po ukończonym leczeniu Usługi transportowe – lepsze wskaźniki retencji w programach ambulatoryjnych

Programy wyłącznie dla kobiet czy programy koedukacyjne Wyniki badań nie są jednoznaczne Efekty terapii niezależne od typu programu (Kaskutas, 2005) Lepsze efekty uzyskuje się w programach wyłącznie dla kobiet (Grella, 2003,Brady 2005) Lepsze wskaźniki retencji (83 vs. 22 dni) 2-krotnie większe prawdopodobieństwo, że ukończą leczenie

Programy wyłącznie dla kobiet Bardziej atrakcyjne dla tych kobiet (Copeland, 1997): które doświadczyły w przeszłości poważnej traumy związanej z przemocą seksualną Świadczą usługi seksualne Mają problemy z identyfikacją seksualną

Podsumowanie