Rynek kolejowy w Polsce 5 lat po akcesji do UE Praca zbiorowa pod kierunkiem Janusza Piechocińskiego Warszawa, 24.03.2009 r.

Prawo i legislacja Unia Europejska kontynuowała w ostatnim czasie swoje działania w czterech obszarach: dalsze otwarcia rynku kolejowego (w przewozach towarowych i pasażerskich); promowania interoperacyjności kolei; poprawy sytuacji pasażerów; promocji kolei i jako ekologicznego środka transportu.

Prawo i legislacja Polska prowadziła prace legislacyjne, mające na celu, poza adopcją przepisów unijnych, m.in.: dalszą restrukturyzację PKP ułatwienie prowadzenia inwestycji w infrastrukturę kolejową (do tego grona można zaliczyć też zmiany przepisów nie tylko stricte kolejowych jak np. Prawo Zamówień Publicznych czy też Prawo Ochrony Środowiska).

Najważniejsze dla rynku zmiany w acquis communautaire Od 1 maja 2004 roku prawo transportowe tworzone w Brukseli (w Komisji Europejskiej i Radzie Unii Europejskiej), Strasburgu (w Parlamencie Europejskim) i nawet Luksemburgu (w rozstrzygnięciach dokonywanych przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości).

Najważniejsze dla rynku zmiany w acquis communautaire Na krótko przed rozszerzeniem Unii Europejskiej i wyborami do Parlamentu Europejskiego, Parlament wcześniejszej kadencji dokonał rewolucyjnej zmiany w dyrektywie Rady nr 91/440, czego efektem było otwarcie z dniem 1 stycznia 2007 roku rynku przewozów towarowych.

Najważniejsze dla rynku zmiany w acquis communautaire Do najważniejszych zmian w unijnym prawie uchwalonym w kadencji 2004-2009 należy zaliczyć: Rozporządzenie (WE) nr 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 roku dotyczące usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego oraz uchylające rozporządzenia Rady (EWG) nr 1191/69 i 1107/70 – regulacja rynku usług publicznych w zakresie przewozów pasażerskich; Dyrektywa 2007/58/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. zmieniająca dyrektywę Rady 91/440/EWG w sprawie rozwoju kolei wspólnotowych oraz dyrektywę 2001/14/WE w sprawie alokacji zdolności przepustowej infrastruktury kolejowej i pobierania opłat za użytkowanie infrastruktury kolejowej (III Pakiet Kolejowy) – otwarcie z dniem 1 stycznia 2010 roku rynku międzynarodowych przewozów pasażerskich koleją z możliwością kabotażu;

Najważniejsze dla rynku zmiany w acquis communautaire Dyrektywa 2007/59/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie przyznawania uprawnień maszynistom prowadzącym lokomotywy i pociągi w obrębie systemu kolejowego Wspólnoty (III Pakiet Kolejowy) – otwarcie rynku pracy maszynistów; Rozporządzenie (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczące praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym (III Pakiet Kolejowy) – zwiększenie praw pasażerów kolei i poprawa sytuacji osób o ograniczonej mobilności; Dyrektywa 2008/57/WE, z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie interoperacyjności systemu kolei we Wspólnocie;

Najważniejsze dla rynku zmiany w acquis communautaire Dyrektywa 2008/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 2008 roku w sprawie transportu lądowego towarów niebezpiecznych – ujednolicenie przepisów dot. transportu ładunków niebezpiecznych znajdujących się dotąd w różnych dyrektywach; Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1335/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 881/2004 ustanawiające Europejską Agencję Kolejową (rozporządzenie w sprawie Agencji) – rozszerzenie kompetencji Europejskiej Agencji Kolejowej; Dyrektywa 2008/110/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. zmieniająca dyrektywę 2004/49/WE w sprawie bezpieczeństwa kolei wspólnotowych; Komunikat Komisji – wspólnotowe wytyczne dotyczące pomocy państwa na rzecz przedsiębiorstw kolejowych

Najważniejsze dla rynku zmiany w prawodawstwie RP Do Unii Europejskiej Polska weszła z dwiema podstawowymi ustawami regulującymi transport kolejowy, tj. : ustawą z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym; ustawą z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe” oraz rozporządzeniami uszczegółowiającymi ustawowe przepisy.

Najważniejsze dla rynku zmiany w prawodawstwie RP Pierwsza z nich (najważniejszy akt legislacyjny dotyczący transportu kolejowego) była od momentu powstania zmieniana 22 razy (z czego 7 razy w roku 2008). Precyzuje ona: kwestie dostępu do infrastruktury kolejowej, finansowania przewozów regionalnych, zasad prowadzenia inwestycji w infrastrukturze kolejowej, bezpieczeństwa ruchu kolejowego, pozycjonuje ona także w systemie administracji publicznej urząd Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego, i inne Na jej podstawie wydawane jest między innymi Rozporządzenie dotyczące warunków dostępu i korzystania z infrastruktury kolejowej, na podstawie którego zarządcy infrastruktury kolejowej ustalają stawki za dostęp do swojej infrastruktury.

Najważniejsze dla rynku zmiany w prawodawstwie RP Druga ze wspomnianych ustaw, od dnia uchwalenia, podlegała modyfikacjom 19 razy, przy czym raz autorem zmiany był Trybunał Konstytucyjny. Ustawa o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe”.

Najważniejsze dla rynku zmiany w prawodawstwie RP Innymi ważnymi przepisami, które uchwalono w latach 2004-2009 były: Ustawa o Funduszu Kolejowym tworząca Fundusz Kolejowy, na którym gromadzone są środki z opłaty paliwowej przeznaczone np. na inwestycje kolejowe; Ustawa o finansowaniu infrastruktury transportu lądowego; Uchwalenia nie może doczekać się poselski projekt ustawy o Straży Kolejowej.

Jak miało być ?

CAŁA infrastruktura transportowa Nakłady budżetu państwa na infrastrukturę transportową w latach 1999 - 2003 1999 2000 2001 2002 2003 mln PLN Kolej 365 468 381 156 190 Drogi finansowanie rządowe 1389 1684 1933 1767 1771 Drogi finansowanie samorządowe 2220 2410 2873 2567 2657 Budowa autostrad 206 110 50 131 85 CAŁA infrastruktura transportowa 4378 4753

Planowane sfery wsparcia UE w mln euro Modernizacja linii kolejowych (FS) - 800 wkład krajowy 141 Modernizacja linii kolejowych (ISPA) - 263 wkład krajowy 87,9 Modernizacja linii między aglomeracjami - 204 wkład krajowy 86,5 Rozwój systemów intermodalnych (krajowy ERDF) - 21 wkład krajowy 8,9

Planowane efekty rzeczowe do 2010 ISPA rozpoczęte 2000 – 2002 156 km rozpoczęte 2003 – 2004 54,4 km SPOT rozpoczęte 2004 – 2006 200 km FS rozpoczęte 2004 - 2006 570 km

Przychody i koszty przy całkowitym braku ochrony Analiza porównawcza kosztów i przychodów z działalności Spółki PKP Cargo w latach 2004 -2008 dla następujących wariantów Wariant I Przychody i koszty przy całkowitym braku ochrony 2004 2005 2006 2007 2008 2004-2008 Przychody ogółem 4 909,3 4 764,1 4 520,7 4 882,4 5 397,3 24 473,7 Koszty ogółem 4 902,1 4 841,2 4 712,8 5 460,7 6 162,6 26 079,5 Wynik działalności brutto 7,2 - 77,2 - 192,2 - 578,3 - 765,3 - 1605,8 w mln PLN Wariant I – pełna liberalizacja dostępu do sieci TERFN z dniem akcesji

Wynik działalności brutto Analiza porównawcza kosztów i przychodów z działalności Spółki PKP Cargo w latach 2004 -2008 dla następujących wariantów Wariant II Przychody i koszty przy stopniowym dostępie do całej polskiej sieci TERFN, przy założeniu udostępnienia 20% przepustowości linii w latach 2004 – 2006 i od 2007 r. – 100% dostępu 2004 2005 2006 2007 2008 2004-2008 Przychody ogółem 5 433,1 5 528,6 5 989,2 5 902,3 6 248,4 29 101,5 Koszty ogółem 5 402,2 5 488,5 5 933,6 5 998,3 6 380,6 29 203,3 Wynik działalności brutto 30,8 40,1 55,6 - 96,1 - 132,2 - 101,8 w mln PLN Wariant II – stopniowy dostęp do polskiej sieci TERFN, przy założeniu częściowej 20 %-towej liberalizacji w latach 2004-2006 z pełną liberalizacją od roku 2007

Wynik działalności brutto Analiza porównawcza kosztów i przychodów z działalności Spółki PKP Cargo w latach 2004 -2008 dla następujących wariantów Wariant II+f Przychody i koszty przy stopniowym dostępie do całej polskiej sieci TERFN, przy założeniu udostępnienia 20% przepustowości linii w latach 2004 – 2006 i od 2007 r. – 100% dostępu Planowany wariant z dokapitalizowaniem w latach 2004 – 2008, przeznaczonym na budowę centrów logistycznych oraz modernizację i odnowę taboru w wysokości 3 mld zł 2004 2005 2006 2007 2008 2004-2008 Przychody ogółem 5 433,1 5 568,4 6 095,5 6 340,6 6 447,3 29 884,8 Koszty ogółem 5 411,5 5 515,8 5 971,3 6 218,7 6 312,4 29 429,7 Wynik działalności brutto 21,6 52,6 124,2 121,8 134,9 455,0 w mln PLN Wariant II+f – Częściowa liberalizacja (jak w wariancie II) wraz z zakładanym dokapitalizowaniem spółki PKP Cargo w wysokości ok.. 3 mld zł

Średnie wynagrodzenie Prognoza liczby zatrudnionych przy projektach inwestycyjnych współfinansowanych przez UE i średniego wynagrodzenia Lata Zatrudnienie Średnie wynagrodzenie tys. PLN 2000 1,1 1860 2001 4,4 1897 2002 9,0 1935 2003 12,6 1974 2004 16,3 2013 2005 24,7 2054 2006 39,1 2095 2007 43,5 2137 2008 30,8 2179 2009 12,9 2223

Novum regulacyjne Dostęp do sieci kolejowej Przyznawanie licencji na prowadzenie przewozów kolejowych Ograniczenia w zakresie obowiązków służby publicznej Dostosowanie majątku polskich spółek kolejowych do wspólnotowych norm technicznych, standardów interoperacyjności i zasad przewozów ładunków niebezpiecznych

Regulacja rynku

Urząd Transportu Kolejowego Urząd Transportu Kolejowego został utworzony 1 czerwca 2003 r. w drodze przekształcenia Głównego Inspektoratu Kolejnictwa. Urząd Transportu Kolejowego jest organem niezależnym. Prezes UTK jest powoływany przez Premiera na wniosek Ministra Infrastruktury i podlega jego nadzorowi. Co roku Prezes UTK przedkłada ocenę funkcjonowania rynku transportu kolejowego i stanu bezpieczeństwa ruchu kolejowego Ministrowi Infrastruktury.

Akty prawne regulujące zakres działania Urzędu Transportu Kolejowego Ustawa o transporcie kolejowym z dnia 28 marca 2003 r.; Ustawa o przewozie koleją towarów niebezpiecznych z dnia 31 marca 2004 r.; Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie licencji na wykonywanie przewozów koleją z dnia 28.06.2003 r.; Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie dostępu i opłat za dostęp do infrastruktury z dnia 30.05.2006 r.; Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie świadectw bezpieczeństwa z dnia 23.09.2003r. Akty te implementują prawo Unii Europejskiej do prawa Rzeczpospolitej Polskiej, jednak w wielu przypadkach w sposób nie zawsze zgodny z literą i duchem prawa unijnego

Podstawowe zadania Urzędu Transportu Kolejowego Nadzór techniczny nad eksploatacją i utrzymaniem linii kolejowych oraz pojazdów kolejowych; Nadzór nad bezpieczeństwem ruchu kolejowego; Regulacja transportu kolejowego; Licencjonowanie transportu kolejowego. Urząd Transportu Kolejowego wykonuje również zadania w zakresie monitorowania rozwoju rynku kolejowego, podnoszenia standardów bezpieczeństwa w transporcie kolejowym oraz współpracy z europejskimi instytucjami odpowiedzialnymi za funkcjonowanie i rozwój wspólnego rynku usług kolejowych.

Zadania Prezesa UTK W zakresie nadzoru technicznego nad eksploatacją linii kolejowych i bezpieczeństwem ruchu kolejowego: 1. wydawanie, przedłużanie, zmiana i cofanie autoryzacji bezpieczeństwa, certyfikatów bezpieczeństwa i świadectw bezpieczeństwa oraz prowadzenie rejestrów tych dokumentów: kontrola zgodności działania zarządców infrastruktury oraz przewoźników kolejowych z przepisami prawa wspólnotowego i krajowego w zakresie  bezpieczeństwa; zezwalanie na dopuszczanie do eksploatacji nowego lub znacznie zmodyfikowanego taboru kolejowego; 2. wydawanie świadectw dopuszczenia do eksploatacji typu budowli i urządzeń przeznaczonych do prowadzenia ruchu kolejowego oraz świadectw dopuszczenia do eksploatacji typu pojazdu kolejowego oraz prowadzenie rejestru tych świadectw;

Zadania Prezesa UTK 3. kontrola spełniania przez zarządców, przewoźników kolejowych oraz użytkowników bocznic kolejowych obowiązków w zakresie bezpieczeństwa transportu kolejowego, a w szczególności zasad prowadzenia ruchu kolejowego i sygnalizacji oraz warunków technicznych eksploatacji pojazdów kolejowych; 4. nadzór nad zachowaniem zasad bezpieczeństwa w transporcie kolejowym oraz prawidłowym utrzymaniem i eksploatacją linii kolejowych oraz bocznic kolejowych; 5. monitorowanie, promowanie, wprowadzanie w życie oraz rozszerzanie zakresu regulacji bezpieczeństwa, łącznie z systemem krajowych zasad bezpieczeństwa; 6. prowadzenie krajowego rejestru pojazdów kolejowych; 7. nadzór nad ośrodkami prowadzącymi szkolenia na doradców do spraw

Zadania Prezesa UTK 8. powoływanie komisji egzaminacyjnej i nadawanie uprawnień doradcom do spraw bezpieczeństwa przewozu koleją towarów niebezpiecznych (Prezes UTK, jako Krajowy Organ Bezpieczeństwa, sprawuje nadzór nad bezpieczeństwem przewozu koleją towarów niebezpiecznych oraz przeprowadza egzaminy i nadaje uprawnienia doradcom do spraw bezpieczeństwa takich przewozów); 9. nadzór nad realizacją zaleceń powypadkowych, przekazywanych po dochodzeniach przeprowadzonych przez Państwową Komisję Badania Wypadków Kolejowych; 10. coroczna ocena stanu bezpieczeństwa ruchu kolejowego, przedstawiana Ministrowi Infrastruktury i Europejskiej Agencji Kolejowej.

Zadania Prezesa UTK Prezes Urzędu Transportu Kolejowego w ramach sprawowanego nadzoru może w drodze decyzji: wstrzymać ruch kolejowy lub wprowadzić jego ograniczenie na linii kolejowej lub jej odcinku w razie stwierdzenia zagrożenia bezpieczeństwa ruchu kolejowego; wyłączyć z eksploatacji pojazd kolejowy lub ograniczyć jego eksploatację, gdy nie spełnia on wymagań przepisów technicznych.

Zadania Prezesa UTK W zakresie regulacji transportu kolejowego: zatwierdzanie i koordynowanie opłat za korzystanie z przyznanych tras pociągów infrastruktury kolejowej pod względem zgodności z zasadami ustalania tych opłat; nadzór nad zapewnieniem równości dostępu przewoźników kolejowych do infrastruktury kolejowej; nadzór nad równoprawnym traktowaniem przez zarządców wszystkich przewoźników kolejowych, w szczególności w zakresie rozpatrywania wniosków o udostępnienie tras pociągów i naliczania opłat;

Zadania Prezesa UTK rozpatrywanie skarg przewoźników kolejowych dotyczących m.in. przydzielania tras pociągów i opłat za korzystanie z infrastruktury kolejowej; zbieranie i analizowanie informacji dotyczących rynku przewozów kolejowych; współdziałanie z właściwymi organami w zakresie: przeciwdziałania stosowaniu praktyk monopolistycznych przez zarządców i przewoźników kolejowych, funkcjonowania rynku transportu kolejowego;

Regulacja rynku Aktualnie na rynku kolejowym w Polsce funkcjonuje: Licencjonowaniu podlega działalność gospodarcza polegająca na wykonywaniu przewozów osób lub rzeczy koleją oraz na udostępnianiu pojazdów trakcyjnych. Prezes UTK jest organem właściwym do udzielenia, odmowy, zmiany lub cofnięcia licencji. Aktualnie na rynku kolejowym w Polsce funkcjonuje: 82 przewoźników kolejowych posiadających 136 licencji na przewozy osób i rzeczy oraz udostępnianie pojazdów trakcyjnych (14 przewoźników z wyżej wymienionych wykonuje przewozy na liniach innych niż 1435 mm). 8 zarządców infrastruktury kolejowej udostępnianej przewoźnikom.

Liberalizacja rynku kolejowego Od 1 stycznia 2007 r. nastąpiło otwarcie rynku kolejowego w Unii Europejskiej dla przewozów towarowych. Liberalizacja międzynarodowych przewozów pasażerskich planowana jest od 2010 r. Rynek kolejowy w Polsce w ciągu krótkiego czasu znalazł się w czołówce państw unijnych pod względem stopnia liberalizacji.

Cele liberalizacji rynku kolejowego Celem liberalizacji rynku kolejowego jest: budowa konkurencyjnego rynku transportu kolejowego i umożliwienie wejścia na rynek nowym przedsiębiorstwom; stworzenie jednakowych warunków funkcjonowania wszystkich przedsiębiorstw kolejowych na krajowych rynkach oraz na obszarze całej Wspólnoty;  ujednolicenie rozwiązań technicznych; oddzielenie zarządzania infrastrukturą kolejową od eksploatacji kolei; uzdrowienie struktury finansowej przedsiębiorstw kolejowych; zagwarantowanie dostępu do sieci kolejowej krajów członkowskich dla międzynarodowych grup przedsiębiorstw kolejowych.

Wydawanie decyzji dotyczących konkurencji na rynku Urząd Transportu Kolejowego Decyzje wydawane przez Prezesa UTK: W przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów, decyzji lub postanowień z zakresu kolejnictwa Prezes UTK wydaje decyzje określające zakres naruszenia oraz termin usunięcia nieprawidłowości (art. 13 ust. 6) Prezes UTK nakazuje, w drodze decyzji, usunięcie nieprawidłowości w określonym terminie Prezes UTK może nakładać kary (art. 66 ust 1) w wysokości do 2% obrotu Postępowanie przed prezesem UTK toczy sie na podstawie KPA

Wydawanie decyzji dotyczących konkurencji na rynku Skargi i procedury odwoławcze – na podstawie ustawy o transporcie kolejowym i KPA Organy odwoławcze: Prezes UTK Sąd administracyjny Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Prezes UTK działa ex officio i na podstawie skarg składanych przez przewoźników (art. 13) na regulamin przydzielania tras pociągów, przydzielenie tras pociągów, opłaty za korzystanie z infrastruktury, stosowanie praktyk monopolistycznych

Wydawanie decyzji dotyczących konkurencji na rynku Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Decyzje wydawane przez Prezesa UOKiK: W przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów, ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez nadużywanie pozycji dominującej (art. 9), lub niedozwolone porozumienia (art. 6); Prezes UOKiK w drodze decyzji stwierdza, iż dana praktyka ogranicza konkurencje i nakazuje jej zaniechania, może również nałożyć karę w wysokości do 10% obrotu; Postępowanie przed Prezesem UOKiK toczy sie na podstawie KPA i ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Skargi i procedury odwoławcze – na podstawie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i KPA

Wydawanie decyzji dotyczących konkurencji na rynku Organy odwoławcze: Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów W zakresie ochrony konkurencji Prezes UOKiK działa ex officio Konieczne jest poprawne ułożenie relacji i nowy podział działań odnośnie zjawisk występujących na rynku kolejowym, pomiędzy regulatorem kolejowym a Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Regulacja rynku Obserwacja dotychczasowych działań UTK i UOKiK wskazuje na niedostateczne wykorzystywanie swoich uprawnień przez UTK w sytuacjach konfliktu na rynku w zakresie: 1. procedury ustalania stawek dostępu przez zarządców infrastruktury 2. dostępu do kluczowych elementów sieci kolejowej (bocznice, terminale portowe i graniczne) 3. wykonywania przewozów transgranicznych

Regulacja rynku UTK może stanowić zagrożenie dla sprawnej regulacji rynku jak też równości traktowania wszystkich uczestników oraz staje się barierą rozwoju rynku kolejowego ze względu na: nieprecyzyjne zapisy prawne, w tym kolidujące z zapisami prawa UE, przewlekłość procedur, niedofinansowanie, szczupłe zasoby kadrowe, słabość części regulacyjnej w porównaniu np. z UKE i URE.

Struktura rynku

Zależności pomiędzy podmiotami na rynku kolejowym Przewoźnicy Przewoźnicy towarowi Przewoźnicy pasażerscy Tabor Producenci taboru Zakłady naprawy taboru Przemysł Dostawcy podzespołów Dostawcy stali, tworzyw sztucznych itd.

Zależności pomiędzy podmiotami na rynku kolejowym Przewoźnicy Przewoźnicy towarowi Przewoźnicy pasażerscy Zarządca Infrastruktury PLK Prywatni zarządcy Przemysł Budownictwo kolejowe Naprawy i utrzymanie Dostawcy stali, kruszyw etc.

Trendy i tendencje na rynku przewoźników towarowych Pięć lat w przewozach towarowych to przede wszystkim zwiększający się udział w rynku przewoźników prywatnych. Firmy prywatne stają się coraz lepiej rozpoznawalne i wchodzą w kolejne segmenty rynku wcześniej obsługiwane wyłącznie przez państwowego przewoźnika (np. kontrakty na przewozy dla sektora energetycznego). Wyraźnie zaznaczył się udział firm działających w wielkich koncernach paliwowych i wydobywczych (Pol-Miedź-Trans – KGHM), Lotos Kolej – (Grupa Lotos), Orlen KolTrans (PKN Orlen). Pojawiły się tendencje konsolidacyjne (przede wszystkim Grupa PCC). Doszło też do dużych transakcji (CTL – fundusz inwestycyjny Bridgepoint, PCC - DB), których wynikiem są zmiany właścicielskie.

Trendy i tendencje na rynku przewoźników towarowych Dominującą rolę odgrywali przewoźnicy z Grupy PKP – PKP Intercity oraz PKP Przewozy Regionalne. Ważnym procesem wpływającym na kształt rynku jest usamorządowienie – włączenie samorządów województw jako współwłaścicieli spółki PKP PR. Samorządy stały się liczącym graczem na rynku – zamawiały usługi u przewoźników oraz tabor. Wykorzystanie szansy jaką daje rola samorządów w organizacji transportu publicznego - wejście ArrivyPCC. Koleje Mazowieckie (powołane w 2004 r.), Koleje Dolnośląskie (2007/2008). Dość mocna pozycja i rozpoznawalność PKP Intercity (wzmocniona przez przejęcie pociągów pospiesznych w grudniu 2008r. od PKP PR). Oferta przewozowa składa się z kilku składowych (m. in. dworce oraz infrastruktury liniowej), toteż perspektywy wzrostu przewozów pasażerskich są zależne również od czynników nie leżących bezpośrednio w gestii przewoźników.

Trendy i tendencje na rynku przewoźników towarowych Podobnie jak w sektorze infrastruktury liniowej producenci taboru przez wiele lat funkcjonowali w warunkach minimalnych zamówień, musieli ograniczać potencjał oraz dywersyfikować produkcję oraz poszukiwać zamówień za granicą. Rynek taboru szynowego (uwzględniając również tabor transportu publicznego w szczególności tramwaje) jest nadal w fazie rozwojowej; Na rynku klaruje się pozycja kilku mocnych graczy o dość szerokiej ofercie – np. Pesa Bydgoszcz S.A., Newag S.A. Oprócz produkcji nowych pojazdów oferowane są naprawy okresowe, rewizyjne, główne oraz modernizacje wagonów osobowych, elektrycznych zespołów trakcyjnych, lokomotyw spalinowych i elektrycznych. Przykład Solaris Bus & Coach S.A. (producent autobusów chce produkować tramwaje) jest przypadkiem wejścia na rynek firmy spoza branży – potwierdzenie tezy o fazie rozwojowej rynku. Udane przypadki sprzedaży produktów na rynki zagraniczne (Pesa) – perspektywy dalszego poszerzania rynków zbytu. Mocne działy badawczo-rozwojowe oraz specjalistyczne firmy (np. EC Grupa – Energocontrol) – atut polskiego rynku.

Trendy i tendencje na rynku przewoźników towarowych Wejście w obszar kolejowy dużych podmiotów operujących na rynku międzynarodowym w wielu segmentach rynku budowlanego (drogi, lotniska, ochrona środowiska, budownictwo przemysłowe, budownictwo mieszkaniowe): np. Strabag, Skanksa. Wzrost zainteresowania polskim rynkiem przez podmioty z państw gdzie program modernizacji kolei w dużej mierze został zrealizowany, uwalniając duże moce produkcyjne – firmy z Hiszpanii, Niemiec. Duże projekty modernizacji realizowane są głównie przez konsorcja złożone z kilku firm. Mocna pozycja firm Trakcja Polska oraz PKP Energetyka wokół których powstają konsorcja. Trendy konsolidacyjne na rynku: np. Trakcja Polska S.A. , PNI.

Infrastruktura kolejowa

Drogi kolejowe Według stanu na 31.12.2008 roku PKP Polskie Linie Kolejowe eksploatowała następującą infrastrukturę drogową w podstawowych jej elementach: 19 201 km linii kolejowych to jest 37 289 km torów, w tym: 27 779 km torów szlakowych i głównych zasadniczych 9 510 km torów stacyjnych 44 458 rozjazdów, w tym: 18 770 rozjazdów w torach szlakowych i głównych zasadniczych, 25 688 rozjazdów w torach stacyjnych 16 447 przejazdów kolejowych (w tym 2 820 przejazdów kategorii A) 24 796 obiektów inżynieryjnych 6 730 budynki 11 654 budowle

Stan techniczny linii eksploatowanych przez PKP PLK niezadowalający dobry dostateczny

Struktura prędkości rozkładowych w rozkładzie jazdy 2008/09 Przedział prędkości Długość torów (km) Procentowy udział długości torów V > 160 km/h 1 493 5 % 120 < V < 160 km/h 4 011 15 % 80 < V < 120km/h 10 482 38 % 40 < V < 80 km/h 9 259 33 % V < 40 km/h 2 534 9 % RAZEM 27 779 100 %

Długość torów z ograniczeniami prędkości Lata

Główne przyczyny obniżania prędkości rozkładowych i wprowadzania punktowych ograniczeń prędkości Eksploatowanie podkładów o przekroczonym okresie żywotności, Zaległości w dostosowywaniu obiektów inżynieryjnych do zmieniających się parametrów eksploatacyjnych w zakresie prędkości i dopuszczalnych nacisków. Zaległości w naprawach i modernizacji obiektów inżynieryjnych spowodowały, że koniec 2008 roku: 21 obiektów inżynieryjnych (tj. 0,1%) było wyłączonych z eksploatacji z uwagi na ich stan techniczny, 136 obiektów inżynieryjnych (tj. 0,5%) było zagrożonych wyłączeniem z eksploatacji w perspektywie najbliższych 12 miesięcy (tj. do końca 2009r) 845 obiektów inżynieryjnych (tj. 3,4%) eksploatowanych było z ograniczeniem eksploatacyjnym prędkości, nośności, 1 025 obiektów inżynieryjnych (tj. 4,1%) zagrożonych było wprowadzeniem do końca 2009r ograniczeń eksploatacyjnych wynikających z przewidywanego pogorszenia stanu technicznego.

Przyczyny obniżania prędkości rozkładowych i wprowadzania punktowych ograniczeń prędkości Zaległości naprawcze podtorza kolejowego również przekładają się na wprowadzanie obostrzeń eksploatacyjnych. Na koniec 2008 roku z powodu stanu technicznego podtorza: 111,565 km linii (tj. 0,6%) było wyłączonych z eksploatacji, 21,284 km linii (tj.0,1%) było zagrożonych wyłączeniem z eksploatacji w perspektywie 12 miesięcy, 229,223 km linii (tj. 1,2%) eksploatowanych było z ograniczeniem eksploatacyjnym, 234,022 km linii (tj. 1,2%) zagrożonych było wprowadzeniem do końca 2009r ograniczeń eksploatacyjnych lub pogłębieniem ograniczeń już istniejących.

Wyniki przewozowe

Przewozy towarowe w latach 2007 - 2008 Tab. 1/3 Przewoźnicy Rok 2007 Rok 2008 2008/ 2007 tys. ton tys. tnkm średnia Ogółem =100 Prywatni 100 % tnkm % ton % ton % ton PKP Cargo 144648,6 40554715,0 280,4 134015,1 36403452,0 271,6 71,3 49,6 89,8 92,6 PKP LHS 8612,9 2902362,7 337,0 8350,1 2843429,1 340,5 5,6 3,1 98,0 96,9 Grupa PKP 153261,5 43457077,7 283,5 142365,2 39246881,1 275,7 76,8 52,7 90,3 92,9 CTL Rail 15707,9 3336063,8 212,4 13832,5 3255614,6 235,4 6,4 5,1 27,5 10,8 97,6 88,1 KP „Kotlarnia” 4136,9 112227,0 27,1 4303,6 127581,0 29,6 0,2 1,6 1,1 3,4 113,7 104,0 Lotos Kolej 3566,5 1644193,7 461,0 5015,7 2225401,2 443,7 4,4 1,9 18,8 3,9 135,3 140,6 NZTK 2692,5 75526,4 28,1 2588,7 73410,8 28,4 0,1 1,0 0,6 2,0 97,2 96,1

Przewozy towarowe w latach 2007 - 2008 Tab. 2/3 Przewoźnicy Rok 2007 Rok 2008 2008/ 2007 tys. ton tys. tnkm średnia Ogółem =100 Prywatni 100 % tnkm % ton % ton % ton Orlen Koltrans 623,8 95284,4 152,7 605,2 112288,6 185,5 0,2 0,9 0,5 117,8 97,0 PCC Holding 64169,1 2348315,9 36,6 59015,9 2907222,2 49,3 5,7 21,8 24,5 46,1 123,8 92,0 w tym PCC Rail 11930,3 1662468,9 139,3 13250,0 2254477,5 170,1 4,4 4,9 19,0 10,4 135,6 111,1 w tym Rybnik 52238,8 685847,0 13,1 45765,9 652744,7 14,3 1,3 16,9 5,5 35,8 95,2 87,6 PKN Orlen 2125,5 507765,1 238,9 2517,3 642294,1 255,1 5,4 2,0 126,5 118,4 PKW Jaworzno 198,6 1544,0 7,8 89,4 485,4 0,0 0,1 31,4 45,0 Pol-Miedź Trans 4015,1 461619,2 115,0 3688,1 498674,9 135,2 1,0 1,4 4,2 2,9 108,0 91,9

Przewozy towarowe w latach 2007 - 2008 Tab. 3/3 Przewoźnicy Rok 2007 Rok 2008 2008/ 2007 tys. ton tys. tnkm średnia Ogółem =100 Prywatni 100 % tnkm % ton % ton % ton PTK Holding 35439,4 1106706,2 31,2 31374,8 1293633,1 41,2 2,5 11,6 10,9 24,5 116,9 88,5 PUK Kolprem 62,0 247,8 4,0 51,3 205,1 0,0 82,7 Rail Polska 1597,1 246747,1 154,5 2050,5 298389,8 145,5 0,6 0,8 1,6 120,9 128,4 Transoda 1205,1 88480,2 73,4 1244,4 105718,0 85,0 0,2 0,5 0,9 1,0 119,5 103,3 ZIK 233,5 45369,9 194,3 236,8 46283,1 195,4 0,1 0,4 102,0 101,4 Freightliner PL 1333,1 258302,6 193,8 2,2 Prywatni 135773,0 10070090,8 74,2 127947,2 11845504,4 92,6 23,2 47,3 100 117,6 94,2 OGÓŁEM 289034,5 53527168,5 185,2 270312,5 51092385,5 189,0 95,5 93,5

Modal Split mln tonokilometrów RAZEM 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Transport samochodowy 74 403,0 74 679,0 78 160,2 110 481,0 119 740,0 136 416,4 159 527,0 Transport kolejowy 47 913,0 47 756,0 49 392,2 52 052,9 49 663,9 53 291,0 53 923,1 Transport rurociągowy 21 093,0 20 854,0 23 871,3 24 806,3 25 388,0 25 640,3 23 513,0 Żegluga śródlądowa 1 264,0 1 126,0 871,1 1 066,4 1 277,0 1 244,7 1 338,0 Transport lotniczy 79,0 80,0 86,5 93,5 107,0 121,0 98,0 RAZEM 144 752,0 144 495,0 152 381,4 188 500,1 196 175,9 216 713,4 238 399,1

Modal Split % mln tonokilometrów 51,4 51,7 51,3 58,6 61,0 62,9 66,9 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 % Transport samochodowy 51,4 51,7 51,3 58,6 61,0 62,9 66,9 Transport kolejowy 33,1 32,4 27,6 25,3 24,6 22,6 Transport rurociągowy 14,6 14,4 15,7 13,2 12,9 11,8 9,9 Żegluga śródlądowa 0,9 0,8 0,6 0,7 Transport lotniczy 0,1 0,0 100

Modal Split – mln tonokilometrów Transport rurociągowy Transport samochodowy Transport lotniczy Transport kolejowy Żegluga śródlądowa

Przewozy towarowe w latach 2005 – 2008 w tys. ton i tys. tnkm 2006 2007 2008 tys. ton tys. tnkm PKP Cargo 140 870,0 41706960,0 149 082,0 41817000,0 144 648,6 40554715,0 134015,1 36403452,0 PKP LHS 5 101,2 1726311,3 7 343,4 2544077,1 8 612,9 2902362,7 8 350,1 2843429,1 Grupa PKP 145 971,2 43433271,3 156425,4 44361077,1 153261,5 43457077,7 142365,2 39246881,1 CTL Rail 9 155,4 1845623,4 13 500,3 2991981,1 15 707,9 3336063,8 13 832,5 3255614,6 PCC Holding 61 016,4 1652141,5 62 905,4 2230156,1 64169,1 2348315,9 59 015,9 2907222,2 Lotos Kolei 1 461,5 550 746,7 2 494,2 1086058,3 3 566,5 1644193,7 5 015,7 2225401,2 PTK Holding 36 372,5 921 612,7 36 905,6 1239980,2 35 439,4 1106706,2 31 374,8 1293633,1 PKN Orlen 1 027,7 220 504,9 1 586,5 329 892,0 2 125,5 507 765,1 2 517,3 642 294,1 Prywatni pozostali 12 176,6 771 305,0 13 263,0 1213742,5 14 764,6 1127046,1 16 191,1 1521339,2 Prywatni 121 210,0 5961934,2 130 655,1 9091810,2 135 773,0 10070090,8 127 947,2 11845504,4 OGÓŁEM 267 181,3 49395205,5 287 080,6 53452887,3 289 034,5 53527168,5 270 312,5 51092385,5

Przewozy towarowe w latach 2005 – 2008 średnia 2006 2007 2008 średnia PKP Cargo 296,1 280,5 280,4 271,6 PKP LHS 338,4 346,4 337,0 340,5 Grupa PKP 297,5 283,6 283,5 275,7 CTL Rail 201,6 221,6 212,4 235,4 PCC Holding 27,1 35,5 36,6 49,3 Lotos Kolei 376,8 435,4 461,0 443,7 PTK Holding 25,3 33,6 31,2 41,2 PKN Orlen 241,6 207,9 238,9 255,1 Prywatni pozostali 63,3 91,5 76,3 94,0 Prywatni 49,2 69,6 74,2 92,6 OGÓŁEM 184,9 186,2 185,2 189,0

Przewozy ładunków transportem kolejowym w latach 2000 - 2008 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Masa (mln ton) Przewozy ogółem 187,2 166,9 222,9 241,6 282,9 267,2 287,1 289,0 270,3 Przewoźnicy prywatni 63,2 79,8 119,4 121,2 130,7 135,8 127,9 Grupa PKP 159,7 161,8 163,5 146,0 156,4 153,3 142,2 Praca przewozowa (mld tkm) Praca przewozowa 54,4 47,9 47,8 49,6 52,3 49,4 53,5 51,1 1,2 2,2 4,5 6,0 9,1 10,1 11,8 46,6 47,4 43,4 44,4 43,5 39,2

Przewozy ładunków transportem kolejowym w latach 2000 - 2008 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Masa (mln ton) - % Przewozy ogółem 100 % Przewoźnicy prywatni 0,0 % 28,4 % 33,0 % 42,2 % 45,4 % 45,5 % 47,0 % 47,3 % Grupa PKP 71,6 % 67,0 % 57,8 % 54,6 % 54,5 % 53,0 % 52,7 % Praca przewozowa (mld tkm) - % Praca przewozowa 2,5 % 4,4 % 8,6 % 12,1 % 17,0 % 18,8 % 23,2 % 97,5 % 95,6 % 91,4 % 87,9 % 83,0 % 81,2 % 76,8 %

Masa towarów przewożonych koleją w Polsce w latach 2000 -2008 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Przewozy ogółem mln ton Grupa PKP mln ton

Praca przewozowa w kolejowym transporcie towarów w Polsce w latach 2000 - 2008 Praca przewozowa mld tkm Grupa PKP mld tkm

Udział w rynku operatorów niezależnych – praca przewozowa Grupa PKP mld tkm Przewoźnicy prywatni

Udział w rynku operatorów niezależnych – masa towarowa Grupa PKP mln ton Przewoźnicy prywatni

Modal Split – mln pasażerokilometrów Transport lotniczy Transport samochodowy Transport kolejowy Żegluga śródlądowa

Wyniki badań przedstawiające nastroje przedsiębiorców zatrudnienie w najbliższych 3 miesiącach

Wyniki badań przedstawiające nastroje przedsiębiorców udział leasingu w inwestycjach w najbliższych 3 miesiącach

Wyniki badań przedstawiające nastroje przedsiębiorców najbliższe 3 miesiące najbliższy rok

Dziękujemy za uwagę Janusz Piechociński janusz@piechocinski.pl Dariusz Kostrzębski dariusz.kostrzebski@rbf.net.pl Marcin Michalik marcin.michalik@rbf.net.pl Marcin Kamola marcin.kamola@tor.net.pl Piotr Kiełbowicz piotr.kielbowicz@tor.net.pl Łukasz Malinowski lukasz.malinowski@tor.net.pl Michał Grobelny michal.grobelny@rynek-kolejowy.pl Rynek kolejowy w Polsce 5 lat po akcesji do UE