Wizerunek ciała i stosunek do seksualności kobiet wykorzystywanych seksualnie Dr hab. Katarzyna Borzucka – Sitkiewicz Dr Katarzyna Kowalczewska-Grabowska Katedra Pedagogiki Społecznej Uniwersytet Śląski

Definiowanie wykorzystywania seksualnego: Wszelkie formy opresyjnych dla ofiary zachowań o charakterze seksualnym, takich jak dotykanie, całowanie, czy zmuszanie do różnego rodzaju aktywności mającej na celu zaspokojenie potrzeb seksualnych sprawcy S. Mufson, R. Kranz: Gwałt na randce. Warszawa, Elma Books, 1996, s. 11 „Wykorzystanie jest czymś, co nam zrobiono. Nie jesteśmy nim” E. Bear, P. Dimock, Adults Molested as Children W. Maltz: Droga do zdrowia seksualnego. Gdańsk, Emo Press, 2011, s. 153.

Definiowanie i elementy wizerunku ciała: WIZERUNEK CIAŁA wyobrażenie, jakie dana osoba ma o swoim ciele, kształtowane pod wpływem czynników interpersonalnych, środowiskowych i temporalnych (czasowych) Element poznawczy Element emocjonalny Element behawioralny

Wpływ czynników zewnętrznych na strukturę obrazu ciała osób molestowanych seksualnie: CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE (interpersonalne, środowiskowe, temporalne) WYMIAR POZNAWCZY WYMIAR EMOCJONALNY WYMIAR BEHAWIORALNY Dokonywanie zmian w wyglądzie Zmiana zachowań w obszarze seksualności Doświadczenia związane z molestowaniem seksualnym Incydentalność/ cykliczność traumatycznych doświadczeń Wsparcie/brak wsparcia ze strony otocznia społecznego Lęk Niezadowo- lenie z ciała Zaburzenia emocjonalne Określone myśli na temat siebie i innych ludzi

Zmiany u kobiet molestowanych seksualnie: Zmiana w zachowaniach o charakterze seksualnym Radykalne zmiany wyglądu brak potrzeby przytulania i pieszczot, ze względu na negatywne wspomnienia napinanie mięśni, zaciskanie pięści itp. w sytuacji zbliżenia z partnerem życiowym jako konsekwencja doznanych urazów obcinanie włosów gwałtowne tracenie i przybieranie na wadze zmiany w sposobie ubierania Ciało postrzegane przez ofiary jako złe, zbrukane, zmienione! J. Lewis-Herman: Przemoc – uraz psychiczny i powrót do równowagi. Gdańsk, GWP 1998, s. 136.

Cel przeprowadzonych badań pilotażowych: OKREŚLENIE ZMIAN W ZAKRESIE WIZERUNKU CIAŁA STOSUNKU DO SEKSUALNOŚCI manifestujących się w wyglądzie zewnętrznym manifestujących się w podejściu do kontaktów seksualnych

Zastosowana metoda: Dane empiryczne zostały zebrane za pomocą studium indywidualnych przypadków. Ten sposób prowadzenia badań, polegający na analizie jednostkowych losów uwikłanych w konkretne sytuacje, pozwala na dokonanie diagnozy przypadku. Do pozyskania danych empirycznych posłużył wywiad swobody przeprowadzony w oparciu o dyspozycje. Nawiązanie kontaktu z badanymi oraz przeprowadzenie wywiadów było możliwe m.in. dzięki wykorzystaniu komunikatora internetowego.

Próba badawcza: Przypadek 1 (28 lat) – molestowana przez kuzyna w dzieciństwie Przypadek 2 (22 lata) – molestowana w ciągu 3 lat przez 50-letniego mężczyznę Przypadek 3 (31 lat) – zgwałcona przez chłopaka poznanego na dyskotece Przypadek 4 (20 lat) – zmuszana do kontaktów seksualnych przez partnera Przypadek 5 (38 lat) – systematycznie molestowana przez pracodawcę Przypadek 6 (25 lat) – zgwałcona przez kolegę ze studiów, w wyniku gwałtu zaszła w ciążę Przypadek 7 (26 lat) – systematycznie molestowana przez teścia Przypadek 8 (34 lata) – zmuszana do kontaktów seksualnych w małżeństwie Przypadek 9 (23 lata) – molestowana przez starszego, nieznajomego mężczyznę

Zmiany wizerunku ciała manifestujące się w wyglądzie zewnętrznym badanych kobiet po doświadczeniu molestowania: Przypadek 1 – brak dbałości o siebie i o swój wygląd (by nie wzbudzać zainteresowania) Przypadek 2 – zmiana koloru włosów, utrata wagi, by (zgodnie z deklaracją) „odciąć się” od poprzedniego okresu życia Przypadek 3 – zmiana wyglądu (obcięcie włosów) Przypadek 4 – zmiana koloru włosów, by (zgodnie z deklaracją) „oczyścić się” z przeszłości Przypadek 5 – podtrzymywanie dbałości o siebie Przypadek 6 – brak deklarowanych zmian w wyglądzie Przypadek 7 – brak deklarowanych zmian w wyglądzie Przypadek 8 – brak dbałości o siebie Przypadek 9 – brak deklarowanych zmian w wyglądzie

Zmiany stosunku do seksualności manifestujące się w podejściu do kontaktów seksualnych: Przypadek 1 – unikanie kontaktów seksualnych Przypadek 2 – trudności z akceptacją bliskości ze strony partnera (dotyk, pocałunki) Przypadek 3 – lęk na myśl o kontakcie fizycznym z mężczyzną; brak woli/potrzeby posiadania dzieci Przypadek 4 – lęk przed kolejnym związkiem, przy jednoczesnej deklaracji chęci posiadania rodziny w przyszłości Przypadek 5 – rzadsze współżycie z mężem; brak przyjemności podczas kontaktów seksualnych

Zmiany stosunku do seksualności manifestujące się w podejściu do kontaktów seksualnych: Przypadek 6 – długo utrzymująca się obawa przed współżyciem seksualnym z mężem Przypadek 7 – brak zmian w małżeńskim życiu seksualnym; zajście w ciążę Przypadek 8 – niechęć przed kontaktami seksualnymi, brak satysfakcji z seksu Przypadek 9 – trudności z akceptacją dotyku (szczególnie w miejscach intymnych); wstręt przed starszymi mężczyznami, którzy mogliby wymuszać dotyk, przy akceptacji współżycia z aktualnym partnerem

Wnioski z badań: dotyczące zmian w wyglądzie zewnętrznym dotyczące zmian w podejściu do kontaktów seksualnych większość kobiet obawia się stosunków płciowych cześć kobiet charakteryzuje ambiwalentny stosunek do nawiązywania relacji seksualnych badane kobiety czują w sobie lęk, który został wyzwolony przez molestowanie seksualne część z kobiet nie odczuwa przyjemności ze zbliżenia, choć wcześniej dawało im to satysfakcję 6 spośród 9 badanych kobiet zmieniało swój wygląd po doświadczeniu molestowania seksualnego zmiany w wyglądzie miały na celu zmniejszenie atrakcyjności i „uśpienie” kobiecości w większości przypadków zmiany w wyglądzie zmierzały do symbolicznego odcięcia się od wydarzenia traumatycznego

Profilaktyka I stopnia: Działania profilaktyczne WYMIAR INDYWIDUALNY WYMIAR INSTYTUCJONALNY Działania podejmowane przez rodziców/opiekunów oraz ich komunikaty dotyczące cielesności Poziom międzyinstytucjonalny Poziom instytucji Poziom relacji wychowawca-wychowanek Oprac. na podstawie: A. Brytek-Matera (2008); J. Wycisk, B. Ziółkowska (2010) Poziom osobisty wychowawcy

Profilaktyka II i III stopnia: terapia skoncentrowana na ciele (body-oriented theraphy) Techniki relaksacyjne Ćwiczenia oddechowe Masaż Wizualizacja Odgrywanie ról Trening zwiększający świadomość percepcji zmysłowej (interocepcji) Techniki medytacyjne Techniki oparte na ruchu i tańcu Trening zwiększający percepcję Ja i percepcję ciała

„Największa rewolucja naszego pokolenia polega na odkryciu, że zmieniając wewnętrzne nastawienie naszego umysłu, ludzie mogą zmieniać zewnętrzne aspekty swojego życia” William James W.Maltz: Droga do zdrowia seksualnego. Gdańsk, Emo Press, 2011, s. 125

Bibliografia: Brytek-Matera A.: Obraz ciała – obraz siebie. Wizerunek własnego ciała w ujęciu psychospołecznym. Warszawa, Difin, 2008. Lewis-Herman J.: Przemoc – uraz psychiczny i powrót do równowagi. Gdańsk, GWP, 1998. Maltz W.: Droga do zdrowia seksualnego. Gdańsk, Emo Press, 2011. Mufson S., Kranz R.: Gwałt na randce. Warszawa, Elma Books, 1996. Rudnik M.: Jakość życia kobiet molestowanych seksualnie (niepublikowana praca dyplomowa). Katowice, 2013. Wycisk J., Ziółkowska B.: Młodzież przeciwko sobie. Zaburzenia odżywiania i samouszkodzenia – jak pomóc nastolatkom w szkole. Warszawa, Difin, 2010.