Równowaga budżetowa. Deficyt i dług publiczny Prawo finansów publicznych [5] Deficyt i dług publiczny

Równowaga budżetowa Wariant idealny Dochody BP Wydatki BP Wariant „Maastricht” (+ jedno z kryteriów konwergencji) Dochody SFP Wydatki SFP ,max. 3% PKB [5] Deficyt i dług publiczny

Deficyt w przepisach ustawy o finansach publicznych Deficyt sektora finansów publicznych > Deficyt budżetu państwa Deficyt budżetu środków europejskich Dochody 2018 Wydatki 2018 Saldo 2018 Budżet państwa 380 mld zł 390 (-) 10 mld zł Budżet środków europejskich 63 6 (-) 3 mld zł UFP 118/2. Deficyt budżetu środków europejskich albo nadwyżka środków europejskich nie są wliczane do, odpowiednio, deficytu albo nadwyżki budżetu państwa. 3. Deficyt budżetu środków europejskich jest finansowany w ramach potrzeb pożyczkowych budżetu państwa. Budżety JST 252 259 mld zł (-) 7 mld zł Sektor finansów publicznych 865 861 4 mld zł (według NIK nadwyżka = 0,4 mld zł) Wydatki publiczne Dochody publiczne Wydatki BP Dochody BP WYDATKI BUDŻETU ŚRODKÓW EUROPEJSKICH DOCHODY BUDŻETU ŚRODKÓW EUROPEJSKICH [5] Deficyt i dług publiczny

[5] Deficyt i dług publiczny Deficyt budżetowy w Polsce (Źródło : Sprawozdania z wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, NIK 2001-2019) [5] Deficyt i dług publiczny

Prawo Adolfa Wagnera (1892 r Prawo Adolfa Wagnera (1892 r.) „wzrost wydatków publicznych ma stały i trwały charakter w każdym państwie” Czynniki polityczne Model państwa (nocny stróż – państwo opiekuńcze – państwo bezpieczeństwa socjalnego?) Czynniki socjologiczne Zaangażowanie państwa (omnipotencja czy leseferyzm?) Czynniki historyczne Uwarunkowania zewnętrzne (koszty wojen, koszty przemian, zadłużenie publiczne) Czynniki ekonomiczne Wizje przyszłości (droga postępu czy autarkia?) Państwo neutralne Niewidzialna ręka rynku Państwo i obywatel = wrogowie Interwencjonizm państwa Podatki, stopy procentowe, wydatki rządowe Państwo opiekuńcze Podatnik upodmiotowiony Państwo dobrobytu (welfare state, welfare mix) Jaki kapitał społeczny? Społeczna gospodarka rynkowa (trzecia droga?) KONST 20. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. [5] Deficyt i dług publiczny

Saldo budżetu państwa 2018 (za: Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej za rok 2018, NIK) Dochody budżetowe = Obowiązkowe, przymusowe, stałe daniny publiczne oraz dochody majątkowe Przychody budżetowe Nadzwyczajne, gromadzone na podstawie umów: - kredyty - pożyczki - obligacje i bony skarbowe oraz wpływy z prywatyzacji [5] Deficyt i dług publiczny

Deficyt a dług publiczny (za: Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej za rok 2018, NIK) Potrzeby pożyczkowe netto Konwersja przychodów w tytuły dłużne Środki niezbędne w 2018 roku do sfinansowania: Deficytu budżetu państwa 10 mld zł Deficytu budżetu środków europejskich 3 mld zł Refundacja FUS ubytku składek przekazanych przez OFE Zarządzanie płynnością SFP (-) 12 mld zł Zarządzanie środkami europejskimi (-) 2 mld zł = 1,3 mld zł + wykup długu + 132 mld zł Kredyty Pożyczki Emisja SPW Spłata kredytów Zwrot pożyczek Wykup SPW [5] Deficyt i dług publiczny

Konsolidacja długu publicznego SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH (NFP 9) DŁUG Skarb Państwa SP ZOZ Banki JST Uczelnie publiczne Przedsiębiorcy ZUS KRUS NFZ + wiele innych jednostek Obywatele Wierzytelności UFP 73. Państwowy dług publiczny oblicza się jako wartość nominalną zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań między jednostkami tego sektora. Dług publiczny Dłużnicy Sektor rządowy Sektor JST Sektor ubezpieczeniowy Wierzyciele Rezydencja Krajowi Zagraniczni Miejsce emisji Typ Indywidualni Sektor Bankowy Sektor Pozabankowy [5] Deficyt i dług publiczny

[5] Deficyt i dług publiczny Struktura długu publicznego wg stanu z 31 XII 2018 r. (za: Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej za rok 2019, NIK) [5] Deficyt i dług publiczny

[5] Deficyt i dług publiczny Eskalacja państwowego długu publicznego (za: Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej 1999 – 2019, NIK) [5] Deficyt i dług publiczny

Polska – według metodologii UE Polska – według metodologii krajowej Dług publiczny w Europie (w relacji do PKB) ( Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 EU 28 62% 75% 80% 82% 85% 87% 86% 85 % 83,5% 81,6% EA 19 71% 90% 93% 92% 91 % 89,2% 86,7% 85,1% P ORTUGAL 72% 83% 108% 123% 129% 130% 129 % 125% 121% I TALY 105% 116% 119% 120% 127% 132% 132 % 133% 131% 103% G REECE 113% 143% 165% 156% 175% 177% 177 % 179% 181% S PAIN 40% 54% 60% 69% 84% 94% 97% 99 % 99% 98% Polska – według metodologii UE 47% 51% 54,8% 56,3% 55,6% 57% 50,1% 54,4% 50,6% 48,9% Polska – według metodologii krajowej 50,8% 52,8% 53,5% 52,7% 53,9% 47,8% 49 % 52,1% 48,5% 46,5% [5] Deficyt i dług publiczny

„Dwie metody” obliczania długu publicznego (zobacz też: www „Dwie metody” obliczania długu publicznego (zobacz też: www.dlugpubliczny.org.pl) PL UE Przy poręczeniach i gwarancjach – kasową ( = od chwili wymagalności zobowiązania) Wliczanie zobowiązań do długu odbywa się metodą: We wszystkich przypadkach - memoriałową ( = od chwili powstania zobowiązania) Nie są wliczane do długu publicznego Do długu publicznego nie wlicza się również długu i wydatków Krajowego Funduszu Drogowego Zobowiązania przejęte w wyniku sukcesji od podmiotów spoza SPP: Są wliczane do długu publicznego Są rozchodami ( = nie zwiększają deficytu, bo deficyt to dochody < wydatki) Pożyczki i kredyty udzielone z budżetu publicznego: Są wydatkami ( = zwiększają deficyt i dług) ESA 2010: Dług instytucji sektora rządowego i samorządowego = 1 bln zł (31 XII 2018 r.) = 48,9% PKB Państwowy dług publiczny = 984 mld zł Dług Krajowego Funduszu Drogowego + 48 mld zł Zadłużenie SP z tytułu budowy autostrad + 10 mld zł Zadłużenie przedsiębiorstw publicznych zaliczonych do SFP + 15mld zł Minus SPW w posiadaniu BGK i jego funduszy oraz BFG - 21,5 mld zł Minus zobowiązania wymagalne JSFP - 1,7 mld zł Minus zmiana wartości zadłużenia z tytułu transakcji CIRS (Currency Interest Rate Swap) - 0,45 mld zł [5] Deficyt i dług publiczny

[5] Deficyt i dług publiczny Należności (wierzytelności) Skarbu Państwa (według stanu na 31.12.2018 r.) Zaległości podatkowe 101 mld zł Należności od JST z tytułu realizacji zadań zleconych 13 mld zł Odsetki i opłaty z tytułu udzielonych kredytów 2,7 mld zł Grzywny i mandaty Wymagalne należności z tytułu poręczeń i gwarancji Skarbu Państwa 0,54 mld zł [5] Deficyt i dług publiczny

Reguły fiskalne: a) numeryczne b) jakościowe Balanced budget rules (zrównoważonego salda) 1. Absolutna równowaga: - Budżetu v - Całego SFP v - Podsektora JST 2. Kotwica deficytu: - Ustalenie maksymalnego poziomu v - Ustalenie maksymalnego przyrostu np. względem PKB 3. Złota reguła: dochody bieżące przeznaczamy na wydatki bieżące; tylko jeśli chcemy inwestować, wolno nam zaciągać dług (zob. UFP 242) Expenditure rules (wydatkowe) Ustalenie limitu wzrostu wydatków publicznych Revenue rules (dochodowe) 1. Określenie kiedy i na jakie cele można pobierać dodatkowe środki publiczne 2. Określenie zasad wzrostu pobieranych dochodów publicznych Debt rules (długu) 1. Ustalenie limitu długu publicznego 2. Ustalenie maksymalnego przyrostu długu publicznego w danym roku 3. Indywidualny wskaźnik zadłużenia ( zob. UFP 243) [5] Deficyt i dług publiczny

Reguły fiskalne w Konstytucji RP Art. 220 1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. 2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa. Art. 118 3. Wnioskodawcy, przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania. Art. 216 5. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto [5] Deficyt i dług publiczny

Reguły fiskalne w ustawie o finansach publicznych Procedury ostrożnościowo – sanacyjne ( UFP 86) Relacja długu do PKB Co zmienia się w planowaniu budżetowym? Jakie zmiany dotkną wydatki publiczne? Inne ograniczenia > 50% < 55% Jeśli Def BP / Doch BP = X, to X (r + 1) < X r PRZEPIS UCHYLONO Z DNIEM 1 STYCZNIA 2014 ROKU > 55% < 60% Jeśli Dług SP / PKB = Y, to Y (r +1) < Y (r – 1) Bez podwyżek dla pracowników państwowej sfery budżetowej Waloryzacja emerytur i rent < wskaźnik inflacji Ograniczenie dotacji dla PFRON Zakaz udzielania pożyczek i kredytów ze środków BP RM dokonuje przeglądu rozwiązań prawnych w celu podniesienia poziomu dochodów publicznych Organy administracji rządowej mogą zaciągać zobowiązania na inwestycje, pod warunkiem, że mają zapewnione dofinansowanie w wielkości 50% kosztów przedsięwzięcia > 60 % j/w + wszystkie JSFP mają zakaz udzielania poręczeń i gwarancji j/ w + Dochody BJST (r+ 1) > Wydatki BJST (r + 1) [5] Deficyt i dług publiczny

Reguły fiskalne w ustawie o finansach publicznych Stabilizacyjna reguła wydatkowa ( UFP 112 aa) Art. 112aa.  1. Kwota wydatków na dany rok : Organów władzy i administracji publicznej, sądów i trybunałów, organów kontroli i ochrony prawa Jednostek samorządu terytorialnego Jednostek budżetowych KRUS NFZ Funduszy celowych obsługiwanych przez BGK ………………….. jest obliczana według wzoru: Wydatki planowane na przyszły rok (R) = Wydatki zeszłoroczne (R-1) X prognozowany współczynnik inflacji X [wskaźnik kształtowania się PKB w poprzednich ośmiu latach budżetowych + korekta wydatków] + prognozowana wielkość wydatków dyskrecjonalnych ------------------------------------ W powyższym wzorze nie uwzględnia się środków europejskich, ani wzajemnych przepływów finansowych (dotacje, subwencje) między ww. podmiotami UWAGI: Po obliczeniu wyniku według podanego wzoru należy odjąć od niego prognozowane wydatki JST, samorządowych jednostek budżetowych organów autonomii budżetowej oraz NFZ. Obliczona kwota stanowi nieprzekraczalny limit wydatków organów władzy, administracji publicznej, sądów i trybunałów, a także państwowych jednostek budżetowych, KRUS i funduszy zarządzanych przez BGK Korekta wydatków wyniesie -2 pkt. proc., jeżeli deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych przekroczy 3 proc. PKB (z uwzględnieniem kosztów reformy emerytalnej obliczonych zgodnie z ESA) lub państwowy dług publiczny przekroczy 48 proc. PKB. Korekta wyniesie -1,5 pkt. proc., gdy państwowy dług publiczny znajdzie się w przedziale 43-48 proc. PKB. Jeżeli dług i deficyt ukształtują się poniżej progów, ale suma różnic wyniku nominalnego sektora instytucji rządowych i samorządowych od średniookresowego celu budżetowego przekroczy -/+6 proc. PKB, to korekta będzie opiewała na -/+ 1,5 pkt. proc. Korekta -/+1,5 pkt. proc. zostanie zawieszona w razie prognozowanych tzw. złych/dobrych czasów, czyli gdy prognozowana dynamika realnego PKB na rok n będzie niższa/wyższa od średniej ośmioletniej o ponad 2 pkt. proc. Działania dyskrecjonalne (władcze) – wymagane przez UE ( rozporządzenie nr 1466/97/WE w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji budżetowych) działania podejmowane przez państwo członkowskie w celu osiągnięcia równowagi / nadwyżki budżetowej [5] Deficyt i dług publiczny

Tytuły dłużne państwowego długu publicznego Skarbowe papiery wartościowe Kredyty i pożyczki Poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa Wymagalne zobowiązania JSFP (UFP 164 = wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów wykonawczych, wyroków sądowych lub ugód, mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel) Zobowiązania finansowe wynikające z innych stosunków prawnych, które wywołują skutki ekonomiczne podobne do skutków wynikających z papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne, umów kredytów i pożyczek oraz przyjętych depozytów. UFP 74. Minister Finansów sprawuje kontrolę nad sektorem finansów publicznych w zakresie przestrzegania zasady stanowiącej, że państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 60% wartości rocznego produktu krajowego brutto. UFP 75. 1. Minister Finansów opracowuje czteroletnią strategię zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz oddziaływania na państwowy dług publiczny, uwzględniając w szczególności: 1) uwarunkowania zarządzania długiem związane ze stabilnością makroekonomiczną gospodarki; 2) analizę poziomu państwowego długu publicznego; 3) prognozy poziomu państwowego długu publicznego i długu Skarbu Państwa; 4) prognozy kosztów obsługi długu Skarbu Państwa; 5) kształtowanie struktury zadłużenia; 6) prognozy i analizę niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji Skarbu Państwa. 3. Rada Ministrów po zatwierdzeniu dokumentu, o którym mowa w ust. 1, przedstawia go Sejmowi wraz z uzasadnieniem projektu ustawy budżetowej. [5] Deficyt i dług publiczny

Skarbowe papiery wartościowe (zobacz: www.obligacjeskarbowe.pl) EMITENT: Skarb Państwa: Sprzedaż SPW z obowiązkiem wykupu od obligatariusza OBLIGATARIUSZ: Inwestor Nabycie SPW z prawem żądania od emitenta ich wykupu w określonym terminie z premią finansową RODZAJ SPW BONY SKARBOWE OBLIGACJE SKARBOWE WARTOŚĆ NOMINALNA 10 000 ZŁ 1000 ZŁ OKRES WYKUPU < 1 ROK > 1 ROK RYNEK EMISJI KRAJ KRAJ + ZAGRANICA PREMIA FINANSOWA DYSKONTO ODSETKI v DYSKONTO ZNACZENIE DLA POKRYCIA DEFICYTU MINIMALNE OGROMNE UFP 95. 1. Skarbowy papier wartościowy jest papierem wartościowym, w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru, i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. 2. Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane w granicach limitów określonych w ustawie budżetowej. (…) 6. Skarb Państwa odpowiada całym majątkiem za zobowiązania wynikające z wyemitowanych lub wystawionych skarbowych papierów wartościowych. [5] Deficyt i dług publiczny

Kredyty i pożyczki rządowe Schemat umowy Ograniczenia prawne (WIERZYCIEL) (DŁUŻNIK) KREDYTODAWCA KREDYTOBIORCA Oddanie środków pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy 1. Wykorzystanie środków pieniężnych zgodnie z celem umowy W imieniu Skarbu Państwa pożyczki i kredyty może zaciągać wyłącznie Minister Finansów. 2. Zwrot kwoty kredytu z odsetkami w oznaczonym terminie 3. Zapłata prowizji od udzielonego kredytu ( a jeśli umowa tak stanowi – również od jego niewykorzystanej kwoty) Kwotowe: do limitu rocznego określonego w ustawie budżetowej Podmiotowe: zakaz zadłużania Skarbu Państwa w Narodowym Banku Polskim ( KONST 220) ----------------------------------------- Rodzaje kredytów: Podstawowy = na finansowanie potrzeb pożyczkowych Nadzwyczajny = na wsparcie bilansu płatniczego ( udziela go UE lub kraje członkowskie) ----------------- Najwięksi wierzyciele Polski na 31.12.2018 r.: Europejski Bank Inwestycyjny (38 mld zł) Bank Światowy (29 mld zł) [5] Deficyt i dług publiczny

Poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa (4) Umowa gwarancji Gwarant Wierzyciel (5) Regres (3) List gwarancyjny (2) Umowa zlecenia udzielenia gwarancji + prowizja Dłużnik (1) Zobowiązanie pierwotne (kredyt) Gwarancja = zobowiązanie gwaranta podjęte na zlecenie dłużnika do wypłacenia beneficjentowi gwarancji kwoty gwarantowanej - na jego żądanie i po spełnieniu określonych w umowie warunków. ---------------------------- Podstawa prawna: ustawa z 8 maja 1997 o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa i państwowe osoby prawne ------------------ Ustawowe ograniczenia gwarancji: Gwarant: SP reprezent. przez MF / RM / BGK Gwarancja terminowa, do kwoty z góry określonej Cel – tylko z listy ustawowej Uprzednia analiza zdolności kredytowej Zabezpieczenie gwarancyjne Roczny limit gwarancji – w ustawie budżetowej Jednostkowy limit gwarancji – do 50% pozostałego do spłaty kredytu wraz z 50% kwoty odsetek (dla BGK – do 60%) ------------------- Szacowana na 2019 rok kwota niewymagalnych zobowiązań SP z tytułu poręczeń i gwarancji ( dług potencjalny) = 109 mld zł ( na rzecz KFD, PKP, Autostrady Wielkopolskiej SA) [5] Deficyt i dług publiczny

Gwarancje Skarbu Państwa Wsparcie krajowych instytucji finansowych przez Skarb Państwa (ustawa z dnia 12 lutego 2009 roku) Operacje na SPW Gwarancje Skarbu Państwa Emitent (Skarb Państwa) 1. Może sprzedać SPW w formie ratalnej v z odroczonym terminem płatności 2. Może udzielić pożyczki SPW Obligatariusz (Inwestor) Żądanie odkupu SPW po określonym terminie z premią finansową Kredyt refinansowy / linia kredytowa NBP V Bank operacyjny Bank krajowy v SKOK 1. Prowizja dla SP Gwarancja wypłaty sumy gwarantowanej minus ( kwoty uzyskane z zabezpieczenia + ze spłaty rat kredytowych) 2. Zabezpieczenie dla SP (weksel, zastaw) Max. suma gwarantowana = 50% kwoty kredytu pozostałej do spłaty Skarb Państwa [5] Deficyt i dług publiczny

Rekapitalizacja (krajowych) instytucji finansowych (ustawa z dnia 12 lutego 2010 roku) Model 1: Gwarancja ostrożnościowa Model 2: Rządowe instrumenty stabilizacji finansowej 1 Bezskuteczne działania w zakresie zwiększenia funduszy własnych instytucji finansowej (IF): banku krajowego, krajowego zakładu ubezpieczeń 2 IF emituje akcje i przeznacza je do publicznej sprzedaży 3 Skarb Państwa obejmuje nienabyte akcje IF z zagwarantowanymi przywilejami głosów na WZA, a także zapewniając sobie odpowiedni wpływ na politykę finansową instytucji 4 Co powinna określać umowa gwarancyjna? Wystąpienie kryzysu systemowego, groźba likwidacji danej instytucji Wniosek BFG, opinia NBP + KNF, decyzja Ministra Finansów i Rozwoju Państwowa osoba prawna lub spółka z dominującym udziałem Skarbu Państwa tymczasowo przejmuje prawa udziałowe tej instytucji [5] Deficyt i dług publiczny