PRAWO KONKURENCJI w sektorze motoryzacyjnym dr Dariusz Aziewicz, radca prawny Seminarium Szkoleniowe - Stowarzyszenie Prawników Rynku Motoryzacyjnego 14 listopada 2018 r. / Warszawa, Hotel Airport

Agenda Wstęp Porozumienia ograniczające konkurencję Porozumienia horyzontalne Porozumienia wertykalne Nadużywanie pozycji dominującej Wybrane aspekty proceduralne

Najważniejsze akty prawne - Polska Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 marca 2011 r. w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję Ustawa z 21 kwietnia 2017 r. o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji

Najważniejsze akty prawne - UE Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (art. 101 i 102) rozporządzenie Komisji nr 330/2010 w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych (rozporządzenie blokowe) rozporządzenie Komisji nr 461/2010 w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych w sektorze pojazdów silnikowych (rozporządzenie motoryzacyjne)

Sankcje za naruszenie prawa konkurencji do 10 % rocznego obrotu przedsiębiorcy do 2 mln PLN dla osoby zarządzającej Roszczenia odszkodowawcze (!) Sankcje karne (zmowa przetargowa)

Kartele w sektorze motoryzacyjnym systemy hamulcowe (UE - 2018) – kara 75 mln EUR świece zapłonowe (UE - 2018) – kara 76 mln EUR kondensatory (UE - 2018) – kara 254 mln EUR ciężarówki (UE - 2016/7) – kara 3,7 mld EUR producenci i dealerzy kilku marek (ESP) – kara 171 mln EUR dealerzy kilku marek (ESP) – kara 41 mln EUR Mercedes-Benz i dealerzy (ENG) – 2,8 mln funtów

Co obecnie dzieje się na rynku? Aktywność Prezesa UOKiK: przeszukania w siedzibach dealerów ciężarówek (postępowanie dotyczy sprzedaży pojazdów i części zamiennych) Aktywność Komisji Europejskiej: postępowanie w sprawie kartelu BMW/Dalmier/VW group

Porozumienia ograniczające konkurencję

Zakaz porozumień które: Art. 101 TFUE Zakaz porozumień które: zapobiegają, ograniczają lub zakłócają konkurencję mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi UE

Zakaz porozumień które: Art. 6 UOKiK Zakaz porozumień które: których celem lub skutkiem jest eliminacja, ograniczenie lub naruszenie konkurencji

Decyzje związków przedsiębiorców Uzgodnione praktyki Decyzje związków przedsiębiorców Umowy

Porozumienia - definicja istnienie zgodnej woli (ang. concurrence of wills) do działania, które jest antykonkurencyjne

Porozumienia ograniczające konkurencję Dwóch lub więcej niezależnych przedsiębiorców Zgodna wola stron Antykonkurencyjny cel lub skutek

Porozumienia ograniczające konkurencję Ustne Pisemne Oficjalne Nieoficjalne Porozumienie

Uzgodnione praktyki Wszelkie formy nieformalnej świadomej koordynacji zachowań przedsiębiorców nie jest konieczne wyrażenie wspólnej woli (formalnej zgody) wprost Prezes UOKiK kieruje się dowodami pośrednimi (poszlakami)

Uzgodnione praktyki - przykład Lider sieci dystrybutorów wysyła do uczestników sieci pismo, w którym wzywa do powstrzymania sprzedaży towarów konkretnej spółce – dealerzy, bez informacji zwrotnej, podporządkowują się temu wezwaniu. (wyrok SOKiK z 7.11.2005, XVII Ama 24/04)

Uzgodnione praktyki – przykład dowodu z decyzji UOKiK Treść wiadomości e-mail: […] błagam, opamiętaj się, to już jest 27% poniżej ceny sugerowanej, już aż huczy od skarg na Ciebie. [pisownia oryg.]. (Decyzja Prezesa UOKiK nr DOK-6/2013)

Uzgodnione praktyki – przykład dowodu z decyzji UOKiK Treść wiadomości e-mail: Ty chyba czytasz w moich myślach;-) Dałem im właśnie do zrozumienia wysyłając każdemu oddzielnego maila z informacją, żeby przekazywali treść zawartą w tym mailu ustnie. Ponadto każdemu wysłałem SMS-a z podobną informacją. […]. (Decyzja Prezesa UOKiK nr DOK-6/2013)

Uzgodnione praktyki – wymiana informacji Wymiana informacji konkurencyjnie wrażliwych może być uznana za niedozwolone porozumienie Zmniejsza „niepewność” zachowań rynkowych antykonkurencyjny skutek porozumienia (tzw. chilling competition)

Porozumienia ograniczające konkurencję uzgodniona praktyka niezależne zachowania rynkowe

Spotkania branżowe Kontakty pomiędzy konkurentami nie są zakazane Stowarzyszenia branżowe działają prokonkurencyjnie Zakazana jest wymiana informacji wrażliwych lub zawieranie niedozwolonych porozumień

Spotkania branżowe – podstawowe zasady ostrożności Uzgodnienie agendy spotkania (także z prawnikiem), wyeliminowanie tematów wrażliwych Protokołowanie spotkań Obecność prawnika Zakończenie spotkania w przypadku pojawienia się antykonkurencyjnych tematów

Zastosowanie porozumienia Porozumienie którego celem jest ograniczenie konkurencji nie musi być stosowane w praktyce

Porozumienia ograniczające konkurencję pomiędzy konkurentami (dealerami/producentami) np. ustalanie cen, ustalanie szczegółów oferowanych usług, podział rynku Horyzontalne (kartele) pomiędzy przedsiębiorcami na różnym szczeblu obrotu (np. producent – dealer/warsztat) np. ustalanie sztywnych lub minimalnych cen odsprzedaży Wertykalne

Porozumienia hub-and-spoke Porozumienie przez pośrednika Brak bezpośredniego kontaktu między przedsiębiorcami Dostawca, konsultant, stowarzyszenie branżowe

Rodzaje zakazanych porozumień Ustalanie cen i warunków sprzedaży Podział rynku zakupu/zbytu Kontrolowanie produkcji/zbytu Kontrolowanie postępu technologicznego Dyskryminacja Ograniczanie dostępu/eliminacja z rynku Zmowy przetargowe Wiązanie produktów

Porozumienia horyzontalne (np. pomiędzy dealerami/warsztatami)

Ustalanie cen Ceny sprzedaży Ceny zakupu Ostrzeżenia dotyczące podniesienia cen Elementy cen (rabaty/marże) Sposoby kalkulacji cen/marż Uzgadnianie stanowisk negocjacyjnych

Ustalanie cen – Truck Cartel Ustalanie i podwyższanie sztywnych fabrycznych cen ciężarówek powyżej 6 ton, od 1997 do 2011 r. Sposób ustalania cen: spotkania kadry menadżerskiej wyższego stopnia spotkania branżowe targi rozmowy telefoniczne Liczne postępowania odszkodowawcze na terenie całego EOG (!)

Ustalanie cen – kartele dealerów samochodów Kartel dealerów Toyoty, Hyundai oraz Opla – ustalanie cen sprzedaży samochodów w Madrycie i Galicji - 2013 rok Kartel 95 dealerów Volkswagena, Audi, oraz SEATA – ustalanie cen sprzedaży oraz wymiana informacji poufnych w Hiszpanii – 2015 rok

Ograniczanie produkcji zbytu Informacje dotyczące zasobów Informacje dotyczące ilości/dostępności produktów Ograniczanie wolumenu sprzedaży Ograniczanie usług Wstrzymanie sprzedaży produktów Ograniczanie postępu technicznego inwestycji

Podział rynku Podział rynku zbytu Podział rynku zakupu Podział kanałów sprzedaży Podział geograficzny Podział produktowy Podział grup konsumentów

Podział rynku – sektor motoryzacyjny Kartel producentów szyb samochodowych podział terytorialny i podział odbiorców na terenie EOG w latach 1998 - 2003 Kartel dealerów Mercedes-Benz terytorialny podział rynku sprzedaży samochodów w Wielkiej Brytanii i wymiana informacji sensytywnych (2013)

Kolektywna dyskryminacja Uzgodnienie przez uczestników porozumienia, że w stosunkach handlowych z określonymi podmiotami (np. Warsztat A) będą stosować bardziej uciążliwe (mniej korzystne) warunki, niż w przypadku gdy kontrahentem będą inne podmioty (Warsztat B) podobna sytuacja rynkowa warsztatów niejednakowe warunki płatności za towar, warunki gwarancyjne obciążenie opłatami stosowanie zróżnicowanych obniżek cenowych

Ograniczanie dostępu do rynku Ograniczanie dostępu lub eliminacja z rynku przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem, tzw. kolektywny bojkot Przykład: Bojkot przez stowarzyszenie branżowe Danii i dealerów samochodowych, portalu internetowego oferującego szybki dostęp do napraw samochodów (2014)

Zmowy przetargowe Uzgadnianie ofert, elementów ofert, zamiaru przystąpienia lub nieprzystąpienia do przetargu Przykład: Zmowa przetargowa dealerów Volkswagena: SD Autocentrs, Ripo Autocentrs, Moller Auto Krasta, Moller Auto Ventspils, Moller Auto Latvia, na Łotwie (2015) m.in. wzajemne informowanie się o planach przystąpienia do przetargów i rezygnacji z przetargów

Porozumienia wertykalne (producent – dealer/producent-warsztat)

Wyłączenie blokowe udział nabywcy i jego grupy kapitałowej, w rynku właściwym nie przekracza 30% udział dostawcy i jego grupy kapitałowej, w rynku właściwym nie przekracza 30% Powyżej 30% – konieczna indywidualna analiza rynku

Bezwzględnie zakazane ustalanie minimalnych lub sztywnych ceny odsprzedaży ograniczanie terytorium lub kręgu klientów

Ustalanie cen odsprzedaży Przykłady z rynku motoryzacyjnego: Decyzja w duńskiego organu ochrony konkurencji w sprawie Variant A/S ustalanie minimalnych cen odsprzedaży traktorów (2015) Decyzja duńskiego organu ochrony konkurencji w sprawie Opel Danmark A/S ustalanie sztywnych cen odsprzedaży samochodów poleasingowych (2016)

Dystrybucja selektywna - dealerska Kryteria doboru dystrybutora - powiązane z charakterem produktu i możliwe do zweryfikowania Możliwe dodatkowe kryteria ilościowe – ilość dealerów na danym terytorium lub wymóg minimalnej wielkości sprzedaży Ograniczenie sprzedaży nieuprawnionym dystrybutorom (!) Sprzedawany samochód jest własnością dealera

Bezwzględnie zakazane - dystrybucja selektywna zakaz wzajemnych dostaw między dystrybutorami zakaz prowadzenia sprzedaży użytkownikom ostatecznym* *z wyjątkiem ograniczenia sprzedaży w lokalach niespełniających kryteriów określonych w porozumieniu wertykalnym będącym podstawą utworzenia systemu dystrybucji selektywnej

Zakaz sprzedaży przez internet - dystrybucja selektywna Sprzedaż online towarów luksusowych poprzez platformy nienależące do systemu dystrybucji selektywnej tych towarów, w ramach której dostawca nie ma możliwości kontrolowania warunków sprzedaży swych towarów, stwarza ryzyko pogorszenia prezentacji owych towarów w Internecie, co może negatywnie wpłynąć na ich luksusowy wizerunek, a więc i na sam ich charakter (Wyrok TSUE w sprawie Coty C-230/16)

Zakaz sprzedaży przez internet - dystrybucja selektywna Decyzja francuskiego organu ds. konkurencji z 24 października 2018 r., w sprawie Stihl Nie można ograniczyć odsprzedaży produktów w ten sposób, że muszą one zostać dostarczone bezpośrednio przez dystrybutora (dotyczy sprzedaży online) Decyzja brytyjskiego Trybunału Apelacyjnego ds. Konkurencji z 7 września 2018 r., w sprawie Ping Niezgodne z prawem konkurencji jest ograniczenia dystrybutorom możliwości sprzedaży przez Internet.

Sprzedaż samochodów spółkom leasingowym - dystrybucja selektywna Uniemożliwienie sprzedaży przez dealerów? Spółka leasingowa czy nieautoryzowany sprzedawca? Czy spółka odsprzedaje samochody jako nowe? Wymóg przeanalizowania ogólnych warunków leasingu

Klauzule wyłączności zobowiązania wyłącznego zakupu — nabywca zobowiązuje się kupować towary objęte porozumieniem wertykalnym wyłącznie od jednego dostawcy (single branding) zobowiązania wyłącznej dostawy — dostawca zobowiązuje się sprzedawać towary objęte porozumieniem wyłącznie jednemu nabywcy, a nabywca zobowiązuje się do korzystania lub odsprzedaży tych towarów w sposób określony przez dostawcę Wyłącznie blokowe lub analiza otoczenia konkurencyjnego

Zakaz konkurowania – max 5 lat wyłączenie uprawnień nabywcy do wytwarzania, zakupu, sprzedaży lub odsprzedaży towarów substytucyjnych do towarów objętych porozumieniem wertykalnym zobowiązanie nabywcy do dokonywania u określonego dostawcy lub przedsiębiorców przez niego wskazanych ponad 80% swoich wszystkich zakupów towarów objętych porozumieniem wertykalnym i towarów substytucyjnych Wyłącznie blokowe lub analiza otoczenia konkurencyjnego

Aspekty dotyczące rynku części zamiennych Dostęp niezależnych warsztatów do informacji technicznych dotyczących napraw/konserwacji Nadużywanie gwarancji

Aspekty dotyczące rynku części zamiennych Decyzja łotewskiego organu ochrony konkurencji w sprawie KIA (2014) przeprowadzanie wszystkich napraw i przeglądów nie pokrytych gwarancją w salonach KIA używanie jedynie oryginalnych części zamiennych także w naprawach i przeglądach niepokrytych gwarancją lub utrata gwarancji

Bezwzględnie zakazane - dystrybucja selektywna ograniczenie sprzedaży części zamiennych przez dystrybutora niezależnym warsztatom

Bezwzględnie zakazane ograniczanie prawa dostawcy do sprzedaży komponentów objętych porozumieniem wertykalnym — jako części zamiennych — ostatecznym użytkownikom, zakładom naprawczym lub innym usługodawcom, którym nabywca nie powierzył napraw lub serwisowania towarów wyprodukowanych z użyciem tych komponentów zakaz wzajemnych dostaw między dystrybutorami ograniczanie uzgodnione pomiędzy dostawcą a producentem – możliwości sprzedaży przez dostawcę części zamiennych autoryzowanym lub niezależnym dystrybutorom/ warsztatom/ ostatecznym użytkownikom

Umowa agencyjna Pełnomocnictwo do negocjowania lub zawierania umów na rzecz innej osoby (dającego zlecenie) Brak ryzyka finansowego lub handlowego agenta, brak prawa własności Strategia handlowa dającego zlecenie Ograniczenie terytorium/klientów/cen/wyłączność?

Nadużywanie pozycji dominującej

Pozycja dominująca Możliwość zapobiegania skutecznej konkurencji na rynku właściwym przez zdolność do działania w znacznym zakresie niezależnie od konkurentów, kontrahentów oraz konsumentów Domniemanie: udział w rynku właściwym > 40% w szczególności – rynek części zamiennych i napraw samochodów (!)

Nadużycie pozycji dominującej Narzucanie nieuczciwych cen, (w tym cen nadmiernie wygórowanych albo rażąco niskich, odległych terminów płatności lub innych warunków zakupu albo sprzedaży towarów) Ograniczenie produkcji, zbytu lub postępu technicznego Stosowanie w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji (dyskryminacja)

Nadużycie pozycji dominującej Wiązanie produktów Narzucanie przez przedsiębiorcę uciążliwych warunków umów, przynoszących mu nieuzasadnione korzyści Podział rynku

Wybrane aspekty prawa ochrony konkurencji

Wybrane aspekty prawa ochrony konkurencji Każdy może zgłosić Prezesowi Urzędu na piśmie zawiadomienie dotyczące podejrzenia stosowania praktyk ograniczających konkurencję wraz z uzasadnieniem Program dla anonimowych sygnalistów uruchomiony przez Prezesa UOKiK (anonimowy telefon, anonimowy e-mail) Program leniency

Program Leniency Program łagodzenia kar – możliwe całkowite odstąpienie lub istotne obniżenie kary w przypadku dobrowolnego poinformowania Prezesa UOKiK o porozumieniu Zarówno osoby prawne jak i osoby fizyczne Przykłady: Kartel cementowy: Lafarge Cement – 0 PLN, a Grupa Ożarów, Cemex Polska, Dyckerhoff Polska oraz Cementownia Warta – 10% obrotów (w sumie 411 mln PLN). Kartel producentów ciężarówek: MAN – 0 EUR, a DAF – 10% obrotu (752 679 000 EUR)

Prywatnoprawne dochodzenie roszczeń (1) Ustawa z 21 kwietnia 2017 r. o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji Domniemanie, że naruszenie przepisów UOKK wyrządza szkodę - ciężar dowodu po stronie sprawcy Szkodą może być nadmierna cena płacona przez konsumentów za towar Solidarna odpowiedzialność sprawców naruszenia

Prywatnoprawne dochodzenie roszczeń (2) Procedura wyjawienia środków dowodowych Dla udowodnienia szkody nie jest konieczna decyzja organu antymonopolowego stwierdzająca naruszenie prawa konkurencji Terminy przedawnienia

Dane kontaktowe dr Dariusz Aziewicz Radca prawny, Associate dariusz.aziewicz@krklegal.pl +48 518 522 200