Wstęp do kognitywistyki modelowanie w KOGNITYWISTYCE Wstęp do kognitywistyki modelowanie w KOGNITYWISTYCE. PLURALIZM, OTWARTE PYTANIA Marcin Miłkowski

Modele w kognitywistyce Wyjaśnienie zjawiska nie polega na kompletnym opisie wszystkich okoliczności, w których zachodzi. Jest zawsze dużo czynników ubocznych. Dlatego należy idealizować, pomijając czynniki nieistotne. Duża złożoność zjawisk poznawczych sprawia, że czasem nie sposób ująć nawet wszystkich czynników istotnych.

Modele w kognitywistyce Aby opisać złożone zjawisko – proces poznawczy – wybiera się tylko pewne jego aspekty, pomijając świadomie inne (idealizacja). Wyzwaniem jest potem integracja wielu idealizowanych modeli.

Klasyczny obraz (Raport dla fundacji Sloana, 1978) CYBERNETYKA NEUROLINGWISTYKA NEUROPSYCHOLOGIA SYMULACJA PROCESÓW POZNAWCZYCH LINGWISTYKA KOMPUTEROWA PSYCHOLINGWISTYKA FILOZOFIA PSYCHOLOGII FILOZOFIA JĘZYKA LINGWISTYKA ANTROPOLOGICZNA ANTROPOLOGIA POZNAWCZA EWOLUCJA MÓZGU CYBERNETYKA NEUROLINGWISTYKA NEUROPSYCHOLOGIA SYMULACJA PROCESÓW POZNAWCZYCH LINGWISTYKA KOMPUTEROWA PSYCHOLINGWISTYKA FILOZOFIA PSYCHOLOGII FILOZOFIA JĘZYKA LINGWISTYKA ANTROPOLOGICZNA ANTROPOLOGIA POZNAWCZA EWOLUCJA MÓZGU

Kognitywistyka a interdyscyplinarność Kognitywistyka: interdyscyplinarny konglomerat, obejmujący psychologię, lingwistykę, informatykę, robotykę, antropologię, filozofię, neuronauki, etologię…. Każda z tych nauk zajmuje się innym wycinkiem procesów poznawczych.

Multidyscyplinarność i interdyscyplinarność Kognitywistyka jest w istocie multidyscypliną, w której istnieje wiele różnych wspólnych interdyscyplinarnych pól badawczych, np.: neuronauka poznawcza, neuroantropologia, etologia poznawcza, psychologia ewolucyjna…

Dyscyplina międzyzakresowa Temat – procesy poznawcze – jednoczy różne poddyscypliny kognitywistyczne, które mają jednak nieco inne zakresy zainteresowań: zajmują się innymi aspektami procesów poznawczych; dlatego żaden ze szczegółowych modeli nie jest nigdy kompletny.

Unifikacja kognitywistyki Co może unifikować kognitywistykę? Filozofia? Rozważania prowadzące do uściślania pojęć, a zatem lepszego porozumienia. Ale nie dają nowych wyników. Psychologia ewolucyjna? Podejście biologiczne wykorzystuje wiele narzędzi, ale samo bywa dosyć wybiórcze (różne ewolucyjne podejścia do poznania) Wada: duża spekulatywność, jeśli mowa o społecznościach łowiecko- zbierackich.

Unifikacja kognitywistyki Jednolite architektury poznawcze Propozycja Newella: jedna architektura umysłu, która może realizować wiele różnych procesów poznawczych. Wada: bardzo mało ograniczona przez świadectwa empiryczne. Robotyka Aby poznawczy robot działał, musimy zrealizować w nim bardzo wiele procesów poznawczych. Bayesowski mózg Systemy poznawcze minimalizują wolną energię (w sensie statystycznym), działając i poznając (K. Friston).

Pluralizm eksplanacyjny Dziś nie istnieje jeden sposób wyjaśniania procesów poznawczych, który wyczerpie ich naturę. Dlatego też stosuje się wiele wyjaśnień jednocześnie, choć połączenie ich w jednolitą całość nie jest banalnie proste...

Świadomość — zjawisko złożone O świadomości w kognitywistyce mówi się dopiero od lat 1980 (temat wyklęty przez behawiorystów w psychologii amerykańskiej, ale obecny w psychologii europejskiej i mniej poznawczych nurtach psychologii amerykańskiej, np. psychoanalizie i psychologii klinicznej) Wcześniej mówiono oględnie o „uwadze”. Świadomość jest też zwykle uważana za zjawisko trudne do wyjaśnienia, zwłaszcza z powodu jakościowych aspektów przeżyć.

Introspekcja: dostęp werbalny do świadomości? Osoby, które mówią o swoich przeżyciach, zwykle są godne zaufania, o ile nie są pytane o przyczyny swoich zachowań. Wtedy konfabulują (Nisbett i Wilson 1977). Ale nie mamy innego dostępu do treści świadomości innych osób niż przez ich akty komunikacyjne (w tym werbalne). Nisbett, Richard E. i Timothy D. Wilson. 1977. Telling More than We Can Know: Verbal Reports on Mental Processes. „Psychological Review” 84 (3): 231–259. doi:10.1037/0033-295X.84.3.231. (Wersja po polsku w: Tyszka, Tadeusz, red. 1995. Czy powrót do introspekcji? Zbieranie i analiza danych słownych. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.)

Model obliczeniowo-neuronalny Baarsa Świadome staje się to, co jest dostępne w globalnej przestrzeni roboczej. Globalna przestrzeń robocza ma model obliczeniowy i są próby odniesienia tej teorii do struktury układu nerwowego. Baars, Bernard J. 1988. A cognitive theory of consciousness. Cambridge / New York, Cambridge University Press.

Minimalna złożoność układu nerwowego? Giuliano Tonini i Anil Seth uważają, że można zbudować miary złożoności układu nerwowego, które pozwolą określić, czy dany układ nerwowy jest świadomy. To wyjaśnienie opiera się na strukturze informacyjnej układu nerwowego, ale nie rozstrzyga, czy np. musi on realizować globalną przestrzeń roboczą... Tononi, Giulio. 2004. An information integration theory of consciousness. „BMC neuroscience” 5 (1). doi:10.1186/1471-2202-5-42. Seth, Anil K., Zoltán Dienes, Axel Cleeremans, Morten Overgaard i Luiz Pessoa. 2008. Measuring consciousness: relating behavioural and neurophysiological approaches. „Trends in cognitive sciences” 12 (8): 314–21. doi:10.1016/j.tics.2008.04.008.

Sensomotoryczne podejście do świadomości Kevin O’Regan uważa, że świadome aspekty przeżycia – jego jakości – wiążą się z prawidłowościami sensomotorycznych oddziaływań ze środowiskiem. Dualiści chcą uważać je za niefizyczne. Ale niedualista może uważać, że śnienie jest niekoniecznie powiązane z przetwarzaniem sensomotorycznym... O’Regan, J K. 2011. Why red doesn’t sound like a bell: understanding the feel of consciousness. New York, Oxford University Press.

Reprezentacja „średniego poziomu” Jesse Prinz za R. Jackendoffem: Świadomość pojawia się na średnim poziomie przetwarzania sensorycznego, w określonej modalności zmysłowej: na wyższym poziomie reprezentacji niż dane wprost z siatkówki, na niższym niż abstrakcyjne reprezentacje pojęciowe. Prinz, Jesse J. 2012. The conscious brain: how attention engenders experience. Oxford, New York, Oxford University Press.

I to nie wszystko... Świadomość: dostępna (częściowo) w introspekcji, realizowana przez maszynerię globalnej przestrzeni roboczej, wymagająca pewnej minimalnej złożoności układu nerwowego, a być może też powiązana ściśle z sensomotoryką... Te wyjaśnienia się nie wykluczają na pierwszy rzut oka...

Problemy, problemy, problemy Ale świadomość łączy się też z ogromną liczbą problemów filozoficznych, o których mowa będzie na kursie filozofii umysłu I i II. To złożony konglomerat wielu procesów...

Dodatkowe lektury Jesse Prinz, The Conscious Brain, OUP 2012. Daniel Dennett: Słodkie sny, Prószyński i S-ka, Warszawa 2007; Świadomość, Copernicus Center Press, Kraków 2016.

O czym była mowa Czym są modele w kognitywistyce? Pluralizm eksplanacyjny: interdyscyplinarność kognitywistyki Przykład otwartych pytań: świadomość