MECHANIZM DZIAŁAŃ „KARUZELI PODATKOWEJ” Rodzaje odpowiedzialności za umyślne i nieumyślne sprawstwo Warszawa, 27 lutego 2013 r. opracował: Marek Kuczyński

Karuzela podatkowa Wielokrotny eksport i ponowny import tych samych towarów wewnątrz Unii Europejskiej za pośrednictwem złożonego łańcucha dostaw. Oszukańcze praktyki ukierunkowane są zarówno na unikanie zapłacenia podatku VAT, jak i uzyskaniu zwrotu tego podatku na późniejszym etapie.

Istotne przepisy prawne ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jednolity Dz. U. Nr 177, poz. 1054) - ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jednolity Dz. U. z 2012 r., poz. 749) - inne Przepisy karne: - kodeks karny art. 271 kk, art. 286 kk, art. 299 kk - kodeks karny skarbowy art. 61 kks, art. 76 kks, art. 54 kks, art. 56 kks

Umyślność i nieumyślność - prawo karne skarbowe Art. 4 kks. § 1. Przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe można popełnić umyślnie, a także nieumyślnie, jeżeli kodeks tak stanowi. § 2. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi. § 3. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.

Umyślność i nieumyślność – prawo karne powszechne Art. 8 kk. Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi. Art. 9 kk. § 1. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi. § 2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. § 3. Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć.

Istotne z punktu widzenia mechanizmu przestępstwa oraz odpowiedzialności karnej dokumenty: faktury VAT, deklaracje podatkowe, dokumenty przewozowe, świadectwa pochodzenia towaru, inne, (wszystkie te dokumenty mogą być przedmiotem przestępstwa z art. 271 kk).

Poświadczenie nieprawdy - fałszerstwo intelektualne Art. 271 kk. § 1. Funkcjonariusz publiczny lub inna osoba uprawniona do wystawienia dokumentu, która poświadcza w nim nieprawdę co do okoliczności mającej znaczenie prawne, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 § 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności § 3. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 Dokument (art. 115 § 14 kk) – każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo, albo który ze względu na zawarta w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne.

Oszustwo Art. 286 kk § 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. § 2. Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy. § 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. § 4. Jeżeli czyn określony w § 1-3 popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Pranie brudnych pieniędzy Art. 299 kk. § 1. Kto środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, prawa majątkowe lub inne mienie ruchome lub nieruchomości, pochodzące z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego, przyjmuje, przekazuje lub wywozi za granicę, pomaga do przenoszenia ich własności lub posiadania albo podejmuje inne czynności, które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie ich przestępnego pochodzenia lub miejsca umieszczenia, ich wykrycie, zajęcie albo orzeczenie przepadku, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. § 2. Karze określonej w § 1 podlega, kto będąc pracownikiem lub działając w imieniu lub na rzecz banku, instytucji finansowej lub kredytowej lub innego podmiotu, na którym na podstawie przepisów prawa ciąży obowiązek rejestracji transakcji i osób dokonujących transakcji, przyjmuje, wbrew przepisom, środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, dokonuje ich transferu lub konwersji, lub przyjmuje je w innych okolicznościach wzbudzających uzasadnione podejrzenie, że stanowią one przedmiot czynu określonego w § 1, lub świadczy inne usługi mające ukryć ich przestępne pochodzenie lub usługi w zabezpieczeniu przed zajęciem. § 3. i § 4. uchylone

Pranie brudnych pieniędzy c.d. Art. 299 kk. § 5. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 lub 2, działając w porozumieniu z innymi osobami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. § 6. Karze określonej w § 5 podlega sprawca, jeżeli dopuszczając się czynu określonego w § 1 lub 2, osiąga znaczną korzyść majątkową. § 7. W razie skazania za przestępstwo określone w § 1 lub 2, sąd orzeka przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio albo pośrednio z przestępstwa, a także korzyści z tego przestępstwa lub ich równowartość, chociażby nie stanowiły one własności sprawcy. Przepadku nie orzeka się w całości lub w części, jeżeli przedmiot, korzyść lub jej równowartość podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi. § 8. Nie podlega karze za przestępstwo określone w § 1 lub 2, kto dobrowolnie ujawnił wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz okoliczności jego popełnienia, jeżeli zapobiegło to popełnieniu innego przestępstwa; jeżeli sprawca czynił starania zmierzające do ujawnienia tych informacji i okoliczności, sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary.

Niewystawienie/wystawienie nierzetelnej/ faktury albo rachunku Art. 62 kks. § 1. Kto wbrew obowiązkowi nie wystawia faktury lub rachunku za wykonanie świadczenia, wystawia je w sposób wadliwy albo odmawia ich wydania, podlega karze grzywny do 180 stawek dziennych. § 2. Kto fakturę lub rachunek, określone w § 1, wystawia w sposób nierzetelny albo takim dokumentem posługuje się, podlega karze grzywny do 240 stawek dziennych. § 3. Karze określonej w § 1 podlega także ten, kto wbrew obowiązkowi nie przechowuje wystawionej lub otrzymanej faktury lub rachunku, bądź dowodu zakupu towarów. § 4. Karze określonej w § 1 podlega także ten, kto wbrew przepisom ustawy dokona sprzedaży z pominięciem kasy rejestrującej albo nie wyda dokumentu z kasy rejestrującej, stwierdzającego dokonanie sprzedaży. § 5. W wypadku mniejszej wagi, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1-4 podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.

Bezpodstawny zwrot podatku (oszustwo podatkowe) Art. 76 kks. § 1. Kto przez podanie danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym lub zatajenie rzeczywistego stanu rzeczy wprowadza w błąd właściwy organ narażając na nienależny zwrot podatkowej należności publicznoprawnej, w szczególności podatku naliczonego w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług, podatku akcyzowym, zwrot nadpłaty lub jej zaliczenie na poczet zaległości podatkowej lub bieżących albo przyszłych zobowiązań podatkowych, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie. § 2. Jeżeli kwota narażona na nienależny zwrot podatku jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1 podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych. § 3. Jeżeli kwota narażona na nienależny zwrot podatku nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1 podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe. *Ustawowy próg = kwota nie przekraczająca pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie czynu Mała wartość = wartość, która w czasie popełnienia czynu nie przekracza 200-krotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia Duża wartość = wartość, która w czasie popełnienia czynu przekracza 500-krotną wysokości minimalnego wynagrodzenia Wielka wartość = wartość, która w czasie popełnienia czynu przekracza 1000-krotną wysokości minimalnego wynagrodzenia

Uchylanie się od obowiązku podatkowego Art. 54 kks. § 1. Podatnik, który uchylając się od opodatkowania, nie ujawnia właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nie składa deklaracji, przez co naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie. § 2. Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1 podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych. § 3. Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1 podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.

Nieprawdziwe dane podatkowe Art. 56 kks. § 1. Podatnik, który składając organowi podatkowemu, innemu uprawnionemu organowi lub płatnikowi deklarację lub oświadczenie, podaje nieprawdę lub zataja prawdę albo nie dopełnia obowiązku zawiadomienia o zmianie objętych nimi danych, przez co naraża podatek na uszczuplenie podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie. § 2. Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1 podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych. § 3. Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1 podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe. § 4. Karze określonej w § 3 podlega także ten podatnik, który mimo ujawnienia przedmiotu lub podstawy opodatkowania nie składa w terminie organowi podatkowemu lub płatnikowi deklaracji lub oświadczenia.

Nadzwyczajne obostrzenie kary – art. 37 kks (sposób obostrzenia – art Nadzwyczajne obostrzenie kary – art. 37 kks (sposób obostrzenia – art. 38 kks) § 1. Sąd stosuje nadzwyczajne obostrzenie kary, jeżeli sprawca: 1) popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe, powodując uszczuplenie należności publicznoprawnej dużej wartości albo popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe, a wartość przedmiotu czynu zabronionego jest duża; 2) uczynił sobie z popełniania przestępstw skarbowych stałe źródło dochodu; 3) popełnia dwa albo więcej przestępstw skarbowych, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z nich i każdy z tych czynów wyczerpuje znamiona przestępstwa skarbowego określonego w tym samym przepisie, a odstępy czasu pomiędzy nimi nie są długie; 4) skazany za umyślne przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności lub karę ograniczenia wolności albo karę grzywny, w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności lub 6 miesięcy kary ograniczenia wolności albo po uiszczeniu grzywny wynoszącej co najmniej 120 stawek dziennych popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe tego samego rodzaju; 5) popełnia przestępstwo skarbowe, działając w zorganizowanej grupie albo w związku mającym na celu popełnienie przestępstwa skarbowego; 6) popełnia przestępstwo skarbowe, używając przemocy lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo działając wspólnie z inną osobą, która używa przemocy lub grozi natychmiastowym jej użyciem; 7) przez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia doprowadza inną osobę do popełnienia czynu zabronionego jako przestępstwo skarbowe. § 2. Przepisów § 1 pkt 1 i 3 nie stosuje się, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej, a wymagalna należność została w całości uiszczona przed zamknięciem przewodu sądowego w pierwszej instancji. § 3. Przepisu § 1 pkt 5 nie stosuje się, jeżeli sprawca odstąpił od udziału w zorganizowanej grupie lub związku i ujawniając przed organem ścigania istotne okoliczności zamierzonego przestępstwa skarbowego, zapobiegł jego popełnieniu. § 4. W wypadkach określonych w § 1 pkt 3 sąd orzeka tylko jeden raz karę za wszystkie zbiegające się przestępstwa skarbowe na podstawie przepisu, którego znamiona każde z nich wyczerpuje, w granicach określonych w art. 38 § 1 lub 2.

Praktyka orzecznicza sądów W orzecznictwie SN przed 2003 rokiem pojawiały się diametralnie rozbieżne poglądy co do natury faktury VAT jako dokumentu w rozumieniu kodeksu karnego, a także znamienia „inna osoba uprawniona do wystawiania dokumentu”, sprowadzające się także do twierdzeń, iż wystawca fikcyjnej faktury VAT nie może być podmiotem przestępstwa z art. 271 § 1 kk, zaś faktura VAT nie jest dokumentem w rozumieniu kodeksu karnego. Uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego 30 września 2003 r. sygn. I KZP 22/03: Osoba, która stosownie do przepisów ustawy z 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym jest upoważniona do wystawienia faktury VAT, należy do kategorii innych osób uprawnionych do wystawienia dokumentu w rozumieniu art. 271 § 1 kk. Jeżeli jednak sprawca wystawia fakturę nierzetelną godząc w obowiązek podatkowy, dopuszcza się wówczas czynu zabronionego określonego w art. 62 § 2 lub 5 kks, stanowiącego lex specialis. Tak samo zagadnienie ujmowała: Uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego 30 września 2003 r. sygn. I KZP 16/03

W odniesieniu do kwalifikacji prawnej czynu Sąd jako kryterium podziału przyjął godzenie w obowiązki podatkowe. Każda faktura VAT nierzetelna, a więc gdy transakcja zaistniała, tylko została niejako zafałszowana na fakturze – rodząc obowiązki podatkowe – będzie oceniana w sferze prawa karnego skarbowego. Faktura fikcyjna – tylko wtedy, gdy godzi w obowiązki podatkowe (w ówczesnym stanie prawnym, pod rządami ustawy o podatku od towarów i usług i podatku akcyzowym z 1993 r., samo wystawienie faktury nie rodziło obowiązku podatkowego). Jeśli nie godzi w obowiązki podatkowe – jej wystawienie będzie oceniane na gruncie prawa karnego powszechnego – art. 271 kk.

Ta linia orzecznicza Sądu Najwyższego uległa zmianie w odniesieniu do stanów faktycznych zaistniałych po wejściu w życie ustawy o podatku od towarów i usług z dnia 11 marca 2004 r. (art. 108 ustawy) Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2008 r. II KK 347/07 Wystawca faktury nie mającej w ogóle odzwierciedlenia w stanie faktycznym ma także obowiązek uiszczenia podatku VAT. W konsekwencji na gruncie obecnej ustawy o podatku od towarów i usług wystawca tzw. faktury pustej, jako zobowiązany do uiszczenia wskazanego w niej podatku, narusza zawsze art. 62 § 2 kks, jako wystawca nierzetelnej faktury, godzący w obowiązek podatkowy. Przepis art. 76 § 1 kks chroni każdy obowiązek podatkowy, a nie tylko ten w zakresie podatku od towarów i usług, który nie powstaje poprzez wystawienie fikcyjnej faktury. W każdym bowiem przypadku, gdy do uzyskania określonego świadczenia wykorzystywane są regulacje z zakresu prawa podatkowego, a świadczenie realizowane jest na podstawie tych przepisów w oparciu o wprowadzenie w błąd właściwego organu, dochodzi do naruszenia obowiązku podatkowego.

Ten kierunek orzecznictwa wyraźnie dominował tak w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i sądów apelacyjnych w ostatnich latach. Wskazywał, iż między przepisami określonymi odpowiednio w art. 76 kks i art. 286 kk oraz art. 62 kks i art. 271 kk istnieje pozorny zbieg przepisów, usuwany za pomocą zasady lex specialis derogat legi generali, a więc stosunek specjalności. Znamiona przestępstw z art. 76 kks mieszczą się całkowicie w ogólnym opisie działania sprawcy przestępstwa z art. 286 kk, typizując szczególny rodzaj oszustwa. Podobnie rzecz się ma z wystawieniem faktury. Znamiona przestępstwa skarbowego z art. 62 kks pokrywają się ze znamionami przestępstwa z art. 271 kk, typizując szczególny typ przestępstwa fałszu intelektualnego godzącego w obowiązek podatkowy. Zatem sprawca oszukańczych zabiegów, o których mowa, z uwagi na to, iż zawsze narusza obowiązek podatkowy – będzie ponosił odpowiedzialność na gruncie prawa karnego skarbowego

Zbieg z przepisami innych ustaw Art. 8 kks. § 1. Jeżeli ten sam czyn będący przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa lub wykroczenia określonego w przepisach karnych innej ustawy, stosuje się każdy z tych przepisów. § 2. Wykonaniu podlega tylko najsurowsza z kar, co nie stoi na przeszkodzie wykonaniu środków karnych lub innych środków orzeczonych na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Środki karne i środki zabezpieczające oraz dozór stosuje się, chociażby je orzeczono tylko na podstawie jednego ze zbiegających się przepisów; w razie orzeczenia za zbiegające się czyny zabronione zakazów tego samego rodzaju lub pozbawienia praw publicznych, sąd stosuje odpowiednio przepisy o karze łącznej. § 3. Jeżeli obok kary najsurowszej, która podlega wykonaniu, orzeczono także karę grzywny, również ta kara podlega łącznemu wykonaniu; w razie orzeczenia obok kary najsurowszej kilku kar grzywny, łącznemu wykonaniu podlega tylko najsurowsza kara grzywny.

W dniu 24 stycznia 2013 roku Sąd Najwyższy, w składzie siedmiu sędziów podjął uchwałę o sygn. I KZP 19/12 o treści: „Reguły wyłączania wielości ocen mają zastosowanie jedynie w wypadku zbiegu przepisów ustawy, natomiast nie stosuje się ich w razie idealnego zbiegu czynów zabronionych, o którym mowa w art. 8 § 1 kks.” Innymi słowy, jeżeli czyn zabroniony wypełnia znamiona przestępstwa skarbowego i przestępstwa powszechnego, należy stosować reguły określone w art. 8 § kks, a więc stosować każdy z tych przepisów, zaś kara winna zostać wymierzona zgodnie z regułami określonymi w art. 8 § 2 i 3 kks.

Od dnia 1 listopada 2012 r. w Departamencie do spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji Prokuratury Generalnej prowadzony jest monitoring postępowań obejmujących nadużycia w obrocie prętami zbrojeniowymi i stalą. Na terenie kraju prowadzonych jest kilkadziesiąt postępowań dotyczących tej kategorii przestępczości. Metody popełniania przestępstw związanych z wyłudzeniem podatku VAT w tej kategorii zbliżone są do metod wykorzystywanych w tzw. „przestępczości złomowej”- stosowana jest tzw. karuzela podatkowa, wykorzystująca zerową stawkę podatku VAT w przypadku dostaw wewnątrzwspólnotowych i eksportu, tworzenie szeregu firm przez tzw. „słupy” i przekazywanie przez nie fikcyjnych faktur, a następnie pieniędzy, które niezwłocznie po wpłynięciu na konto są pobierane przez podstawione osoby i przekazywane organizatorowi przestępstwa.

W praktyce w tego rodzaju przestępczości wykorzystywane są cztery podstawowe rodzaje działań: prowadzenie działalności gospodarczej w obszarze obrotu metalami kolorowymi i stalą pochodzącymi z przestępstwa, m.in. oszustwa, kradzieży, przemytu, wyłudzanie zwrotu podatku VAT z tytułu fikcyjnego eksportu do krajów trzecich, wyłudzanie zwrotu podatku VAT z tytułu fikcyjnych dostaw wewnątrz Unii Europejskiej, legalizowanie środków finansowych uzyskanych w wyniku przestępstw podatkowych.

Dziękuję za uwagę.