DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA, czyli, co każdy Rodzic wiedzieć powinien, zanim jego dziecko stanie się uczniem. mgr Justyna Kordowiecka

Dojrzałość szkolna Dojrzałość szkolną, pojmuje się jako osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju psychofizycznego, jaki pozwala mu sprostać obowiązkom szkolnym.

Czynniki wpływające na dojrzałość szkolną Czynniki indywidualne, Czynniki środowiskowe.

Czynniki indywidualne Wrodzone lub dziedziczne właściwości organizmu, a zwłaszcza układu nerwowego, który jest podłożem wyższych czynności psychicznych.

Czynniki środowiskowe Warunki materialne – od poziomu dochodów, sytuacji mieszkaniowej zależy czy rodzina będzie zaspokajała potrzeby dziecka, czy będzie ono racjonalne odżywione, czy będzie miało ono warunki do odpoczynku, nauki i zabawy. Warunki kulturalne – poziom wykształcenia rodziców, kultura językowa rodziny, potrzeby kulturalne, zasady wychowania dzieci, sposób spędzania czasu wolnego. Warunki kulturalne domu rodzinnego, a zwłaszcza poziom wykształcenia rodziców w istotny sposób wpływają na rozwój intelektualny i osiągnięcia szkolne uczniów. Rodzice wykształceni wykazują na ogół duże zainteresowanie problemami szkolnymi swoich dzieci, mają większe wymagania i aspiracje w stosunku do ich przyszłości oraz w większym stopniu pobudzają je do osiągnięć.

Czynniki środowiskowe Warunki społeczno – psychologiczne - struktura rodziny, osobowość rodziców, stosunki między rodzicami, postawy rodziców wobec dzieci oraz atmosfera panująca w domu. Dla osiągnięcia dojrzałości szkolnej istotne jest, czy dziecko wychowuje się w rodzinie pełnej lub niepełnej, mało- czy wielodzietnej, dwu- czy trzypokoleniowej. Z reguły rodzina wielodzietna stwarza korzystne warunki dla rozwoju osobowości dziecka, gdyż zmusza do liczenia się z innymi, rozwija postawy opiekuńcze. Dzieci z rodzin wielodzietnych szybciej się usamodzielniają, osiągają wyższy poziom dojrzałości emocjonalnej, nie wykazują tendencji do przeceniania samego siebie, lepiej potrafią współdziałać z innymi. Jeśli jednak rodzina jest bardzo liczna a warunki materialne bardzo skromne, to rodzice obarczeni nadmiarem obowiązków mają mało czasu dla dzieci, pozostawiają je same sobie, nie zaspakajając wszystkich ich potrzeb. Przygotowanie przedszkolne – dzieci o długiej karierze przedszkolnej wyróżniają się wyższym uspołecznieniem oraz lepszym przygotowaniem do szkoły.

Aspekty dojrzałości szkolnej Dojrzałość fizyczna Dojrzałość społeczno-emocjonalna, Dojrzałość umysłowa

Dojrzałość fizyczna Dobry stan zdrowia, odporność na choroby i zmęczenie. Prawidłowy rozwój układu nerwowego. Sprawność narządów zmysłów (prawidłowy słuch, wzrok) i narządów artykulacyjnych (prawidłowa wymowa wszystkich głosek), prawidłowa zgryz. Ogólna sprawność ruchowa i manualna.

Sprawność manualna Prawidłowy uchwyt ołówka. Umiejętność odpowiedniego dostosowania siły nacisku mięśni dłoni podczas pisania/rysowania. Zdolność posługiwania się narzędziami takimi jak przybory pisarskie oraz plastyczne (ołówki, kredki, nożyczki). Dobra koordynacja ruchów rąk, Precyzja i dokładność ruchów rąk, Umiejętność sznurowania butów, wiązania kokardek, zapinania guzików, Poziom prac graficznych

Prawidłowy chwyt pisarski Umożliwia długotrwałe i efektywne pisanie/rysowanie

Zaburzenia związane ze sprawnością manualną Opóźnienie rozwoju umiejętności posługiwania się przedmiotami codziennego użytku. Brak precyzji ruchów związana z nadmiernym lub za małym napięciem mięśni. Brak koordynacji ruchów palców, dłoni i przedramienia. Niski poziom graficzny oraz trudności w innych zadaniach plastycznych. Szybkość ruchów rąk niedostosowana do zadania. Niechętne podejmowanie czynności manualnych.

Doskonalenie sprawności manualnej Nawlekanie koralików, przewlekanie sznurków, tasiemek, sznurowadeł przez różne rzeczy i otwory. Cięcie po narysowanych liniach. Lepienie z plasteliny, modeliny. Zbieranie drobnych elementów (pieniążki, koraliki, guziczki) pęsetą. Rysowanie po „śladzie”. Przyszywanie guzików. Wydzieranie kolorowego papieru i układanie wzorów. Zwijanie palcami chusteczek, apaszek. Zamalowywanie obrazków w książeczkach do malowania.

Dojrzałość emocjonalno-społeczna samodzielność, zaradność, umiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami i nauczycielem, umiejętność podporządkowania się wymaganiom nauczyciela, współdziałaniu w zabawie i wykonywaniu zadań, jest odporne na niepowodzenia, obowiązkowość i odpowiedzialność za wykonywane zadanie, rozpoczętą pracę stara się doprowadzić do końca, pomimo zmęczenia, równowaga psychiczna, wiara we własne siły, obowiązkowość i wytrwałość, rozumienie prostych sytuacji społecznych (dobre-złe)

Panowanie nad emocjami Dziecko rozpoczynające naukę w szkole zaczyna panować nad swoimi uczuciami, stopniowo uczy się radzić sobie emocjonalnie z sytuacją oceny, adekwatnie, dojrzale reagować na sukcesy i porażki – zarówno własne, jak i rówieśników.

Umiejętność pokonywania trudności Dziecko dojrzałe do szkoły próbuje pokonywać trudności podejmuje wysiłek, mimo niechęci, szuka rozwiązania zadania, nawet jeśli nie domyśli się go w pierwszej chwili, niezadowolone z efektów swojej pracy, nie zniechęca się, podejmuje kolejne próby.

obowiązku i odpowiedzialności za siebie Poczucie obowiązku Dziecko, przekraczające próg szkoły rozumie w pewnym zakresie znaczenie obowiązku i odpowiedzialności za siebie pamięta o konieczności odrobienia lekcji, przygotowania do kolejnego dnia w szkole, ćwiczy czytanie, mimo, że wolałoby się bawić

Jak wspierać rozwój emocjonalno-społeczny? Rozmawiaj z dzieckiem o uczuciach. Zadawaj pytania: Co czujesz? Jak sądzisz, co czuje druga osoba? Uwrażliwiaj dziecko na potrzeby i uczucia innych osób poprzez rozmowy oraz prezentowanie właściwych postaw społecznych. Powierzaj dziecku obowiązki i odpowiedzialne zadania (dostosowane do wieku). Ucz, jak radzić sobie z porażką. Pomóż przeanalizować niepowodzenie, pomyślcie razem, co można zrobić następnym razem, by uniknąć porażki, kto może w tym pomóc, czego dziecko dowiedziało się z popełnionych błędów. Dawaj dziecku jak najwięcej okazji do kontaktów z rówieśnikami. Inspiruj dziecko do zachowań prospołecznych (działania na rzecz innych). Rozmawiać z dzieckiem o jego uczuciach związanych z przeżytymi sukcesami oraz porażkami.

Brak dojrzałości emocjonalno- społecznej Słabe radzenie sobie w nowym otoczeniu. Wycofywanie się, zamykanie w sobie. Trudności w kontaktach z rówieśnikami. Reakcje emocjonalne niewspółmierne do bodźca. Trudności w radzeniu sobie z porażkami. Trudności z pełnieniem ról społecznych. Brak samodzielności, trudności z dokonywaniem wyborów oraz z organizacją i planowaniem. Dolegliwości somatyczne (przed pójściem do szkoły). Nieodpowiedzialność.

Dojrzałość umysłowa Ciekawość poznawcza, dziecko jest zainteresowane otaczającym je światem. Zainteresowanie czytaniem i pisaniem, chce się uczyć. Posiada zasób wiedzy o otaczającym je świecie. Potrafi krótko opowiedzieć o swojej rodzinie, o psie lub kocie, o ulubionych zabawkach, bądź obejrzanym filmie. Dziecko wie, jak się nazywa, ile ma lat, gdzie mieszka, czym się różni lato od zimy, chętnie opowiada, o tym, co widzi na obrazku Rozwinięta mowa. Umiejętność swobodnego i zrozumiałego dla otoczenia wypowiadania się, wyrażania życzeń, własnych sądów, pytań, wniosków i ocen. Umiejętność koncentrowania uwagi dowolnej na zadaniach, dzieci dojrzałe doprowadzają zaczętą pracę do końca, ponieważ interesuje je wynik końcowy.

Dojrzałość umysłowa Umie dokonywać analizy oraz syntezy wzrokowej (dostrzeganie różnic i podobieństw w obrazkach, umiejętność odtwarzania podanych wzorów, umiejętność składania w całość kilku elementów) i słuchowej (umiejętność wyodrębniania głosek, scalanie wyizolowanych głosek) niezbędnej w procesie różnicowania kształtów, dźwięków, ich rozpoznawania, porównywania i odtwarzania Posiada orientację przestrzenną, która umożliwia mu rozpoznawanie i odtwarzanie kierunków, położenia i proporcji, wymiarów odwzorowanych form graficznych. Dziecko rozumie i umie praktycznie określić stosunki przestrzenne, czasowe i ilościowe. Potrafi klasyfikować przedmioty. Dodaje i odejmuje na konkretach w zakresie 10.

Uwaga Uwaga dowolna – zdolność do kierowania uwagi na określone zadanie (zgodne z poleceniem nauczyciela) i skupienie jej przez określony czas to kompetencje niezbędne dla funkcjonowania dziecka podczas zajęć w szkole. Dziecko powinno umieć skupiać uwagę (podporządkować uwagę poleceniom nauczyciela) przez około 30 minut.

Orientacja przestrzenna Czyli zdolność odróżniania strony lewej od prawej oraz określania relacji przestrzennych typu nad, pod, za. Dlaczego jest ważna? Umożliwia piszącemu dziecku orientację na kartce papieru oraz podjęcie decyzji, jak względem siebie ułożyć elementy graficzne pisma, które jest przecież zestawem kresek i kółek położonych względem siebie w różnych relacjach przestrzennych.

Znaczenie orientacji przestrzennej dla nauki pisania i czytania

Znaczenie orientacji przestrzennej dla nauki matematyki Nauka geometrii Orientacja w układzie współrzędnym Rozwiązywanie grafów

Zaburzenia orientacji przestrzennej W pisaniu: Mylenie podobnych liter: m-n; b-p; u-n itp. Pismo lustrzane czyli pisanie od prawej do lewej. Przestawianie kolejności liter: /od-do/, cyfr: /19-91/, sylab: /zdanie-zanieda/ Zły wybór linijek w zeszycie. W efekcie zeszyt dziecka jest ma nieporządny wygląd i często jest to błędnie interpretowane jako niedbalstwo z winy dziecka. Również rysunki dziecka są niewłaściwie rozplanowane w przestrzeni; przedmioty źle rozmieszczone na kartce – chaotycznie i bezładnie.

Zaburzenia orientacji przestrzennej W czytaniu: Mylenie głosek, przestawianie sylab – co zmienia brzmienie wyrazów. Gubienie się w tekście. Opuszczanie linijek lub całych partii tekstu. W efekcie powoduje to niezrozumienie czytanego tekstu, a przez to niemożność nauczenia się zawartych w nim treści. Uczenie się dodatkowo utrudnia słabe rozumienie stosunków przestrzennych i czasowych (nad, pod, obok).

Zaburzenia orientacji przestrzennej Dzieci z zaburzoną orientacją mają trudności w nauce takich przedmiotów jak: geografia (utrudnione rozumienie mapy), geometria (utrudnione odwzorowywanie kształtów), arytmetyka (mylenie znaków nierówności), muzyka (trudności z zapisem i odczytem nut). Słabiej wypadają na tle grupy podczas zajęć gimnastycznych: psują szyk grupy, wykonują niewłaściwe ruchy na skutek słabszej orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni.

Ćwiczenie orientacji przestrzennej Kładzenie zabawek zgodnie z instrukcją słowną: nad głową, na głowie, pod kolanem, przed sobą, za sobą, obok siebie. Rzucanie maskotką, papierową kulą zgodnie z poleceniem: góra, dół, do przodu, do tyłu. Pytanie dziecka, w której ręce trzyma określony przedmiot. Rozpoznawanie i prawidłowe nazywanie kierunków na kartce: góra, dół, w prawo, w lewo. Rysowanie z zachowaniem kierunku od lewej do prawej (szlaczków, liter).

Jak wspierać rozwój umysłowy? Proponować dziecku gry planszowe. Nie wyręczać, dać dziecku szansę, aby samo znalazło rozwiązanie problemu. Wycieczki - wzbogacają wiedzę o świecie, są okazją do obserwowania i działania. Czytanie bajek- wzbogacają słownictwo, uczą skupienia oraz uwrażliwiają moralnie. Układanie puzzli – rozwija spostrzegawczość, koncentrację uwagi. Nauka wierszyków, piosenek – ćwiczenie pamięci, słuchu, poczucia rytmu. Zabawy polegające na zapamiętywaniu układu przedmiotów, następnie odgadywanie, co się zmieniło. Zachęcać dziecko do opowiadania o tym, co usłyszało, co je zainteresowało.

Dojrzałość szkolna Rola domu rodzinnego w przygotowaniu dziecka do rozpoczęcia nauki szkolnej jest bardzo duża. Przy jednoczesnym zaangażowaniu rodziców w sprawy dziecka z uwzględnieniem jego potrzeb emocjonalnych istniej olbrzymia szansa na osiągnięcie przez nie gotowości do nauki w klasie I oraz powodzenia w dalszej karierze szkolnej.

Brak dojrzałości Ogromne trudności w opanowaniu materiału szkolnego. Lęk przed niepowodzeniem, co z czasem przekształca się w nerwicę szkolną. Niechęć do szkoły, opór przed nauką. Ciągłe frustracje wywołują napięcie psychiczne, które najłatwiej rozładować poprzez agresję Brak sukcesów, porównywanie się z innymi uczniami, którzy nie mają problemów szkolnych wpływa na obniżenie poczucia własnej wartości.

Nie wszystkie dzieci osiągają pełną gotowość szkolną. Profilaktyka W przypadku podejrzeń opóźnień lub zaburzeń rozwojowych u dziecka należy skonsultować się z odpowiednimi specjalistami. Nie wszystkie dzieci osiągają pełną gotowość szkolną. Badania w poradni mają na celu dokładne określenie rodzaju i stopnia ewentualnych opóźnień lub zaburzeń rozwojowych dziecka, a także jego mocnych stron, oraz ustalenie i omówienie z rodzicami odpowiednich form pomocy.

Wskazówki Nie strasz dziecka szkołą i nauczycielami. Zapewnij ład, spokój i pogodną atmosferę w domu. Wdrażaj dziecko do samodzielności, obowiązkowości i punktualności. Nie porównuj Twojego dziecka z innymi dziećmi – przecież Twoje dziecko jest kimś wyjątkowym i niepowtarzalnym. Doceniaj mocne strony Twojego dziecko. Nie krzycz jeśli czegoś nie potrafi, ale staraj się mu pomóc. Chwal nie tylko za efekt końcowy, ale doceniaj trud i wysiłek jakie Twoje dziecko włożyło w pracę. Bądź konsekwentny w egzekwowaniu poleceń. Zawsze okazuj dziecku miłość.

Dziękuję za wysłuchanie.