Odchów cieląt i jałówek gwarancją przyszłych sukcesów w hodowli krów mlecznych

Żywienie cieląt i odchów jałówek Koszty pasza 49%, praca 18% Amortyzacja odchowu 2 laktacja (pocz. 3) „wpływ na wydajność” ? „wpływ na długowieczność” ? „wpływ na zapalenie wymienia”?

Cele - straty w odchowie <5% maksymalizacja przyrostów w okresie żywienia paszami płynnymi właściwe przygotowanie przewodu pokarmowego do efektywnego wykorzystania pasz stałych kontrola wzrostu zwierząt w okresie krytycznym (wysokość w kłębie, masa ciała, indeks odchowu,BCS) przygotowanie jałówki w okresie przejściowym do intensywnej produkcji mleka po wycieleniu budowanie odporności w okresie przejściowym

Etapy - żywienie krowy przed wycieleniem - żywienie siarą - żywienie paszami płynnymi - od 100 kg do pokrycia - od pokrycia do 4 tyg. przed wycieleniem - okres przejściowy

Siara 10 % masy ciała do 6h po urodzeniu wchłanianie i koncentracja immunoglobulin - zbyt małe pobranie siary (niska odporność wtórna) - duże cielęta, późne wstawanie - zbyt późne podanie siary (kolonizacja przewodu pokarmowego przez bakterie) gęstość siary-siaromierz ilość wyprodukowanej siary

Siaromierz 1.027 Słaba 1.42 1.035 21.80 Średnia 1.046 49.82 Ciężar właściwy Jakość Zawartość IgG (mg/ml) 1.027 Słaba 1.42 1.035 21.80 Średnia 1.046 49.82 Bardzo dobra 1.076 126.62

Siara – odporność bierna CEL -Koncentracja IgG – w surowicy krwi 10g/l w 24 godzinie życia (mc 40kg) - krew 9% - 3.6l - min. koncentracja IgG 10g/l - wchłanianie 35% - pobranie IgG – (3.6x10/0.35) – 103 g - koncentracja w siarze – 50g/l - minimalna ilość pobranej siary - 2.1 l

Wchłanianie immunoglobulin

Wydajność a koncentracja immunoglobulin

Siara – nie należy!! pozostawić cielę na dłużej niż 1 h godzinę z matką podawać siary od krów które rozpoczęły laktację przed porodem podawać siary z krwią lub pochodzącą z wymienia z zapaleniem podawać mniej siary niż 2.0l podawać „słabej” siary grupować cieląt po urodzeniu

Sonda 2-4 h siara w trawieńcu i jelitach 3- 4 litry siary do 2 h po urodzeniu Zagrożenia: - uszkodzenia tchawicy... - możliwość infekcji przewodu pokarmowego - przedostanie się siary do płuc

Siara – wydajność (Faber i in 2005) Siara litry 2 4 problemy zdrowotne 8/34 5/34 koszty opieki wet. PLZ /cielę 72 42 przyrost dzienny g 800 1030 mleko 1 laktacja 7848 7526 mleko 2 laktacja 8167 9516 mleko kg/dzień 26.9 27.8 brakowanie % 24 13

Układ pokarmowy cielęcia Zaleganie mleka gnicie 60 cm. przepływanie mleka bezpośrednio do trawieńca, z pominięciem żwacza ,prawidłowa pozycja do picia mleka Nieprawidłowa pozycja do picia mleka ,dobra do picia wody Trawieniec po urodzeniu -- pojemność 1,5 l i dominuje w stosunku do pozostałych przedżołądków 6 tygodni później 60 % pojemności stanowi żwacz

Odchów skrócony Mleko, preparat ok. 500- 550g suchej masy Mieszanka starter + ziarno kukurydzy, owsa Woda do woli Odchów - 5-7 tygodni Przyrosty 900-1000g Pobranie mieszanki 800-1200g Po odłączeniu kiszonka z traw, siano przez 5-6 tyg starter

Charakterystyka dobrego preparatu mlekozastępczego skład oparty na mleku w proszku do stosowania w pierwszym miesiącu życia - później na tłuszczu zwierzęcym i białku soji 1. 20-30% białka w SM 2. 15-17% tłuszczu w SM 3. Probiotyki ,prebiotyki 4. Preparaty immunologiczne 5. Karoten 6. Maślan sodu 7. Siemię lniane 8. Substancje przeciw biegunkowe 9. Witaminy 10. Stała jakość i wartość Probiotyki - "żywe drobnoustroje, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza Prebiotyki ulegają fermentacji w przewodzie pokarmowym gospodarza za sprawą działania mikroflory jelitowej, w procesie tym powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe: masłowy – wykorzystywany do odżywiania kolonocytów propionowy octowy W odróżnieniu od probiotyku nie zawiera żadnych mikroorganizmów, a jedynie substancje stymulujące. Tymi substancjami mogą być białka, tłuszcze, oligo- lub polisacharydy, które nie ulegają trawieniu i w formie niezmienionej docierają do światła jelita, by tam rozwijać swoje działanie. Dodatek kwasu masłowego. Gorka i in. (2009) stwierdzili zwiększenie masy i powierzchni chłonnej rozwijającego się żwacza u cieląt, którym w pierwszych 4 tygodniach życia podawano pasze z dodatkiem kwasu masłowego (w postaci soli sodowej)

Woda w odchowie cieląt Niezbędna jest w procesie: 1. Trawienia 2. Hydrolizy węglowodanów i białek 3. Wydalania produktów przemiany materii 4. Transportu składników pokarmowych 5. Utrzymania równowagi kwasowo zasadowej 6. Regulacji temperatury ciała 7. Prawidłowego rozwoju i funkcjonowania żwacza 8. Zwiększa pobranie suchej paszy (do 30 %więcej mieszanki treściwej)

Rozwój żwacza – fermentacja, wzrost bakterii Woda w odchowie cieląt Rozwój żwacza – fermentacja, wzrost bakterii woda brak Przyrost dzienny 650 370 Starter g/d 421 292 Biegunka dni 4.5 5.4

Woda - pobranie Proporcjonalne do pobrania mieszanki treściwej Temperatura powietrza 00C- 1.5l wody 26oC – 3l wody Dawka preparatu – ok.4l – 2l wody ok.2l – 3l wody

Rozwój żwacza 5 czynników decydujących o rozwoju żwacza - płyn żwacza (woda do woli) - bakterie w płynie żwacza - wypływ treści ze żwacza-umięśnienie żwacza – 3 do 7 tyg. - wchłanianie produktów fermentacji (błona śluzowa-umięśnienie żwacza) - substrat dostępny do fermentacji (skrobia)

Rozwój błony śluzowej mleko * octany * propioniany *** maślany **** ziarno *** siano **

Rozwój błony śluzowej żwacza 6 tydzień 12 tydzień mleko mleko + siano mleko + ziarno + siano mleko + ziarno

Mieszanka treściwa-ziarno kukurydzy (Lesmeister 2004) Całe Gnie. Przyrost g/d 1-4 tyg. 354 358 5-6tyg. 721 743 Długość brod. cm 0.87 0.71 Szerokość brod. cm 0.57 0.54 Grubość ściany żwacza cm 1.06 1.10

Fot. Mikuła

Fot. Mikuła

Odchów cieląt do 2 tygodni

Odchów cieląt >2 tygodnia

Cele odchowu jałówek Daily growth rate – przyrost dzienny

Okres krytyczny od 100 kg masy ciała do zacielenia Okres krytyczny od 100 kg masy ciała do zacielenia * allometryczne kształtowanie się wymienia parenchyma/tkanka zapasowa tłuszcz *wzrost sekrecji prolaktyny (60%), a zmniejszenie hormonu wzrostu (45%) Parenchyma - komórki różnokształtne wypełniające przestrzeń między powłoką ciała a narządami u niektórych grup zwierząt

Rozwój hipertroficzny Rozwój hiperplastyczny Rozwój hipertroficzny Hipertroficzny - powiększony do nadmiernych rozmiarów (o narządzie ciała) Hiperplastyczy – zmieniający,rosnący w zależności od wielkości poczatkowej Inseminacja 350 – 380 kg Dojrzałość płciowa 260 290 kg Odsadzenie 100 kg 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Wzrost izometryczny Wzrost allometryczny Wzrost izometryczny Allometria - zjawisko nierównomiernego rozwoju danego narządu w stosunku do innych organów lub całego ciała, powodujące zmianę proporcji ciała Izometria - przekształcenie nie zmieniające odległości pomiędzy punktami Inseminacja 350 – 380 kg Dojrzałość płciowa 260 290 kg Odsadzenie 100 kg 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

100 kg do pokrycia Wzrost gruczołu mlekowego alometryczny Okres krytyczny (100-250kg) Przyrost dzienny 800-850g Dużo białka –umiarkowana koncentracja energii Żywienie mineralno – witaminowe! Pasza doskonała – pastwisko (mniejszy koszt o 1.2PLZ dzień,większe pobranie suchej masy,mniej trudnych porodów, mniejsze brakowanie po 1 i 2 laktacji)(Torbert 2002,Rudstrom2005)

Monitoring odchowu Masa ciała (hipometr) Wysokość w kłębie (krzyżu) Indeks odchowu Kondycja 2.5-2.75 BCS

Osiąganie dojrzałości płciowej jest funkcją masy ciała a nie wieku Osiąganie dojrzałości płciowej jest funkcją masy ciała a nie wieku !!! HF osiąga dojrzałość płciową przy masie ciała około 300-330 kg

Krycie (Van Amburgh 2005) Wiek 14-15 mcy Wysokość w kłębie ok. 123 cm Kondycja 2.85-2.90 BCS Masa ciała –ok 385kg 65-75% masy ciała po wycieleniu 85% po I wycieleniu, 92% po II wycieleniu, 96% po III Indeks odchowu – kg/cm 2.90-2.95

Krycie 12-13 miesięcy (Meyer 2004,Meyer 2005) Przyrost dobowy przed pokryciem –większy o ok.150-200g 5/6 zmniejszenie wydajności (3.7- 12.9%) zwiększenie brakowania o ok. 6% - po 2 lakt i 5% po 3 lakt (937 stad krów)

Po zacieleniu Przyrost 850-900g /ost 2 mce max 850g/ MC przed wycieleniem 585-630 Wysokość w kłębie 135-140cm BCS max 3.50

Wpływ terminu I wycielenia na liczbę laktacji

Fazy odchowu młodzieży Jałówka od odsadzenia do końca 6 miesiąca życia od 7 miesiąca życia do krycia od pokrycia do około 5-6 tygodni przed porodem

Fazy odchowu młodzieży Jałówka - od odsadzenia do końca 6 miesiąca życia Do końca 3 miesiąca – całkowicie na starterze W wieku od 4 miesiąca przejście z żywienia paszami treściwymi na pasze objętościowe Siano (najlepiej z lucerny lub bardzo dobrej jakości z traw) + kiszonka (po 4 miesiącu) + pasza treściwa (16 % Białka ogólnego; około 1-2 kg / dzień w 6 miesiącu) Siano do woli Pełny rozwój żwacza 4-6 miesiąc życia

Fazy odchowu młodzieży Jałówka - od odsadzenia do końca 6 miesiąca życia pobranie SM – około 3 kg / dzień około 170 - 190kg w końcu 6 miesiąca życia ½ dawki pasza objętościowa + ½ dawki pasza treściwa

Fazy odchowu młodzieży Jałówka - od 7 miesiąca życia do krycia w 15 miesiącu Żywienie paszami objętościowymi Siano (słoma) do woli Kiszonki (zwłaszcza z kukurydzy) – ilość ograniczona – do 50 % SM dawki Pasze treściwe: zwykle 1 kg / dzień; gdy słabe objętościowe to 2 kg / dzień Pastwisko bardzo dobre dla tej grupy + siano do woli Na pastwisku – uwaga na podawanie pasz mineralnych

Fazy odchowu młodzieży Jałówka - od 7 miesiąca życia do krycia Pobranie SM – około 6 kg / dzień Pasza treściwa do 15-20 % SM dawki Gdy ciche ruje lub niższa masa ciała – zwiększenie dawki treściwych przed kryciem

Jałówka – uwagi praktyczne Zwiększać stosunek białkowo-energetyczny w okresie od 6 do 12 miesiąca życia

Fazy odchowu młodzieży Jałówka - od pokrycia do około 5-6 tygodni przed porodem Żywienie tylko paszami objętościowymi – uwaga na ich jakość i wartość pokarmową Tylko gdy jakość średnia lub niska to konieczny dodatek pasz treściwych: zwykle 1-2 kg / dzień Pastwisko zalecane + siano (słoma) do woli – konieczna kontrola BCS oraz dodatek mineralny Bardzo ostrożnie z kiszonką z kukurydzy - bo możliwość otłuszczenia (do ½ DM dawki pasz objętościowych)

Fazy odchowu młodzieży Jałówka - od pokrycia do około 5-6 tygodni przed porodem Masa ciała: krycie – 380-415 kg; przed porodem 520-550 kg Pobranie SM – około 9 kg / dzień Białko ogólne min. -14 % SM Bez pasz treściwych !!!

Okres po zacieleniu. niewielki wpływ żywienia na wydajność mleka – Okres po zacieleniu * niewielki wpływ żywienia na wydajność mleka – można żywić „tanio” * brak istotnego wpływu na koncentrację hormonów * większy przyrost - więcej chorób metabolicznych !

Żywienie po zacieleniu. przyrost dobowy około 800 g Żywienie po zacieleniu * przyrost dobowy około 800 g * żywienie oparte na KK+KT+ MT+ p. mineralna O.80-0.85 JPM 1 kg / SM * przygotowanie do wycielenia * BCS 3.25 (maksimum 3.5)

Fazy odchowu młodzieży Jałówka - w 5-6 tygodni przed porodem Przejście na żywienie paszami po wycieleniu Dodatek pasz treściwych na rozwój płodu oraz na „przygotowanie” żwacza (bakterie i brodawki żwaczowe) Zwiększyć pobranie SM o 4-5 kg/dzień !!! Koniecznie kontrola BCS Koniecznie właściwe żywienie mineralne

Zapotrzebowanie jałówek na składniki pokarmowe Wiek, miesiąc Masa ciała, kg BO % BNRż EM, MJ kg SM 3 – 6 90 – 180 17 – 18 % 35 – 45 % 11.0 6 – 8 180 – 270 16 – 17 % 35 – 40 % 10.5 - 10.8 8 – 12 270 – 360 15 – 16 % < 40 % 9 – 10 12 – 15 360 – 450 14 – 15 % 9.5 – 9.8 15 – 23 450 - 610 13 – 14 % 9.4 – 9.5 24 630 10 – 10.3

Odchów jałówek - podsumowanie Konieczne grupowanie jałówek według wieku (i masy ciała) Kontrola BCS Kontrola wyrostowości Kontrola masy ciała

Jałówka – pierwiastka Uwaga na obrzęk wymienia u pierwiastek: < 10 % cielących się jałówek Uwaga na trudne porody u pierwiastek: < 10 % cielących się jałówek

Jałówka – pierwiastka Jałówki warto utrzymywać w oddzielnej grupie Jałówki warto wprowadzać do stada krów zasuszonych w około 2 miesiącu przed porodem – aspekt socjalny Jałówki warto utrzymywać w oddzielnej grupie technologicznej – aspekt socjalny Jałówki warto „przeprowadzać” przez hale udojowe w ostatnim tygodniu przed porodem – adaptacja !!!

Masa ciała, wysokość, BCS, przyrost dzienny jałówek

Pożądana masa ciała i kondycja jałówek rasy HF Masa urodzeniowa - 40-45 kg BCS 1 miesiąc - 53 kg 2 m. - 75 kg 2.50 pkt 4 m. - 120 kg 6 m. - 165 kg 12 m. - 300-315 kg 2.75 pkt 15 m. krycie - 355-390 kg 3.00 pkt 18 m. - 390-445 kg 22 m. - 510-530 kg 3.25 pkt 24 m. poród - 550-580 kg 3.25 pkt

Zalecana masa ciała i wysokość w kłębie jałówek rasy holsztyńskiej (Heinrichs i Hargrove 1987) Wiek (miesiące) Masa ciała (kg) Wysokość w kłębie (cm) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15* 16 17 18 19 20 21 22 23 24   59-70 80-94 101-118 122-148 144-168 165-193 187-218 209-243 231-268 253-293 274-318 296-342 317-366 338-389 359-412 365-434 398-456 416-477 434-497 452-516 468-535 483-552 498-568 511-583 81-84 85-89 89-94 94-98 98-102 101-106 104-109 107-113 110-116 113-118 115-120 118-120 120-123 121-125 123-127 125-128 126-130 128-131 129-132 130-133 131-135 131-136 132-137 133-138

Krowa doskonała Wysokość w kłębie: Pierwiastka – 143 – 145 cm Wieloródka – 146 – 148 cm

Główne przyczyny żywieniowe ograniczające wykazanie potencjału genetycznego krów 10,000 litrów Genetyczny potencjał stada Zły odchów jałówek Żywienie przed wycieleniem Żywienie do szczytu laktacji Żywienie po szczycie laktacji Brakowanie na niepłodność Suma strat w wyniku złego żywienia 100% 12-20% 10-15% 20-30% 9-15% 4-10% 55% 1,200 litrów 1,000 litrów 2,000 litrów 900 litrów 400 litrów 5,500 litrów Sandles, 1999 64

Błędy w odchowie jałówek - podsumowanie Słaby wzrost ogółem – „słaba” rama jałówki Słaby wzrost w okresie krycia – niski wskaźnik zapładnialności = > 24 miesięcy termin I wycielenia Nadmierny wzrost w okresie przed osiągnięciem dojrzałości płciowej – wadliwy rozwój gruczołu mlekowego (mało parenchymy) oraz zmniejszenie wydajności życiowej Przekondycjonowanie jałówek – trudny poród Przekondycjonowanie jałówek – słaby apetyt po porodzie

Podsumowanie „ Optymalizacja żywienia cieląt i odchowu jałówek ma decydujący wpływ na długowieczność krów mlecznych i opłacalność produkcji mleka” Jones and Linn 2006

Odchów jałówek powinien być planowany !!!