ROLA PSYCHOLOGA W PROCESIE KARNYM Wstęp do psychologii sądowej wykład 2

EKSPERTYZA PSYCHOLOGICZNA W SPRAWACH KARNYCH PRZEDMIOT Osobowość sprawcy Zachowanie inkryminowane Diagnoza asocjalności Motyw czynu Zdolność rozumienia znaczenia czynu i kierowania postępowaniem Ocena stanu emocjonalnego psychofizycznego

EKSPERTYZA PSYCHOLOGICZNA W SPRAWACH KARNYCH Psychologiczne aspekty śladów Wyjaśnienia oskarżonego Zeznania świadków Określenie jednostkowych cech sprawcy Ustalenie osobowościowych i sytuacyjnych przyczyn śmierci Ocena motywacji i uwarunkowań wyjaśnień Ocena psychologicznych uwarunkowań zeznań Ocena prawdopodobieństwa zeznań

Etapy procesu obejmujące udział psychologa Odtworzenie przebiegu zajścia Przebieg procesu Osądzenie i skazanie Resocjalizacja

ASOCJALNOŚĆ Zaburzenia regulacyjnych i integracyjnych funkcji osobowości, które upośledzają zdolności adaptacyjne w takim stopniu, że jednostka nie jest w stanie działać w jakiejkolwiek grupie społecznej tzn. przyjąć i stosować jej normy i wartości. Zaburzenia procesu socjalizacji

Psychopatia Podstawowe trzy wymiary : Deficyty w przeżywaniu i rozumieniu emocji Poziom interpersonalny - kłamliwy i arogancki , brak empatii, manipulowanie Wysoce impulsywne zachowanie 80% psychopatów spełnia kryteria antyspołecznego zaburzenia osobowości

Antyspołeczne zaburzenie osobowości Obszar Ja – egocentryzm, samoocena oparta na instrumentalnych zyskach, koncentracja na przyjemnościach, potrzeba władzy; cele wyłącznie osobiste, brak prospołecznych wzorców, podejmowanie ryzyka, silna potrzeba wrażeń Interpersonalnie – brak empatii, brak wyrzutów sumienia, gotowość do ranienia czy znęcania się nad innymi, niezdolność do bliskich relacji, kontrolowanie poprzez dominację i zastraszanie

Stan umysłowy i psychofizyczny sprawcy w chwili dokonywania czynu CZYNNIKI MOTYWACYJNE Poczytalność Działanie pod wpływem gwałtownego wzburzenia Okoliczności łagodzące czynu Wpływ sprawności psychofizycznej na dokonanie czynu

ZDOLNOŚĆ OSKARŻONEGO DO UCZESTNICTWA W PROCESIE Zdolność do rozumienia procesu i występowania przed sądem ( zasada kontradyktoryjności) Zdolność do rozumienia swoich praw w zakresie składania wyjaśnień i przyznania się do winy Zdolność do rozumienia treści wyroku oraz zrozumienie i świadomość odbywanej kary

Wyjaśnienia oskarżonego Ustalenie potencjalnych defektów intelektualnych, zaburzeń psychicznych bądź zakłóceń w chwili składania wyjaśnień Ustalenie czynników motywacyjnych prowadzących do złożenia wyjaśnień, zwłaszcza do przejęcia na siebie winy, kiedy brak innych dowodów niż samoobciążanie podejrzanego

Kategorie wyjaśnień podlegających ocenie psychologicznej Wyjaśnienia zmienne - zmiany dotyczą całości wyjaśnień, pojawiają się kolejne, sprzeczne wersje biegły pytany jest o możliwość wywierania presji na oskarżonego - zmiana wyjaśnień - zmiany dotyczą istotnych fragmentów wyjaśnień Biegły wypowiada się o poziomie rozwoju Poznawczego, spostrzegania, pamięci itp..

Wyjaśnienia stałe sprzeczne z innym materiałem dowodowym Negowanie własnego udziału w zdarzeniu - Linia obrony, ale także mechanizmy obronne( wypieranie, racjonalizacja) Fałszywe samooskarżanie ( dobrowolne, wymuszone uległe i wymuszone zinternalizowane) Patologiczna potrzeba sławy i podniesienie samooceny Dążenie do złagodzenia poczucia winy ( najczęściej w depresji) Procesy patologiczne – urojenia, niemożność rozróżnienia fantazji od rzeczywistości.

Motywacja podejrzanych Motyw czy proces motywacyjny? Motywy – wewnętrzne czynniki inspirujące, ukierunkowujące i integrujące działanie ( uczucia, potrzeby, poziom aspiracji, normy postępowania) Proces motywacyjny wszelkie procesy wpływające na działanie

Czynniki konieczne do wzbudzenia motywacji Istnienie niezaspokojonej potrzeby lub niewykonanego zadania Dostrzeżenie czynnika zaspakajającego potrzebę ( dodatnie działanie) lub zwiększającego niezaspokojenie (ujemne) Przeświadczenie, że jednostka w tych warunkach może zaspokoić potrzebę lub zrealizować zadanie.

SYTUACYJNE I OSOBOWOŚCIOWE PRZESŁANKI PROCESU MOTYWACYJNEGO CZYNNIKI SYTUACYJNE – sytuacje trudne Deprywacja ważnych potrzeb biologicznych i psychologicznych Przeciążenia –konieczność wykonywania zadań przekraczających fizyczne czy psychiczne możliwości jednostki Sytuacja bolesna- konieczność długotrwałego znoszenia bólu fizycznego czy psychicznego Konflikt motywacyjny

Czynniki sytuacyjne Zagrożenia- sygnały pojawienia się przykrości Frustracja – utrudnienie dążenia lub przeszkody w realizacji czynności Sytuacje nowe, zaskakujące, w których zawodzą wypróbowane dotąd sposoby działania Oddziaływanie grupy-tendencja do ujednolicania zachowań ( spostrzegania, myśli, wartości) Przedmiotem oceny jest możliwość racjonalnego i optymalnego przezwyciężania problemów.

2. Czynniki osobowościowe Labilność i nadpobudliwość emocjonalna ( agresja) Skłonność do kumulowania napięcia emocjonalnego ( introwersja) Niedojrzałość emocjonalna – brak kontroli procesów poznawczych nad emocjonalnymi ( nierealistyczna ocena sytuacji i brak umiejętności radzenia sobie z nią w sposób akceptowany społecznie) agresywność

Diagnoza procesu motywacyjnego Kierunek ( zmierzanie do lub unikanie) Natężenie motywacji - siła motywu – stopień kontroli zachowania - wielkość motywu – rozmiar wyniku lub ilość czynności potrzebnych do zaspokojenia potrzeby -intensywność – stopień mobilizacji organizmu

Diagnoza motywacji przestępcy Diagnoza ma charakter retrospektywny Cechy funkcjonowania przed popełnieniem przestępstwa, Percepcja sytuacji, w której doszło do przestępstwa Obiektywny opis zdarzenia Świadome zniekształcanie lub ukrywanie motywów Uruchomienie motywów ochronnych – brak akceptacji dla własnego zachowania.

Ograniczenia samokontroli Niezdolność do panowania nad impulsami Niedostosowanie podejmowanych działań do obiektywnych okoliczności (zniekształcenia poznawcze – selektywność i tendencyjna modyfikacja rzeczywistości) Stosowane mechanizmy obronne

Typologia sprawców zabójstw Znaczenie agresji 30% zabójców to osoby nieagresywne Jedyne w życiu naruszenie prawa Jedyny czyn agresywny Ludzie nieśmiali, z kompleksem niższości, bardzo wrażliwi na ocenę otoczenia 1.Zabójstwo po długotrwałym upokarzaniu 2.Czynnik wyzwalający spiętrzenie afektu 3. Silne poczucie winy, żal z powodu czynu i ofiary

Dominujące motywy zabójstw Motywy ekonomiczne-zaburzenia procesu socjalizacji, wysoki poziom agresywności, zachowania antysocjalne w okresie dorastania Motywy seksualne – chłód emocjonalny, skłonność do kumulowania napięcia, sztywność percepcyjna, tłumienie oraz rzutowanie uczuć, problemy z kontrolą stanów lęku, niepokoju, wrogości

Dominujące motywy zabójstw 3) Motywy patologiczne – głownie urojeniowe 4) Motywy zemsty – rzutowanie wrogości na otoczenie, podejrzliwość, konfliktowość 5)Poczucie krzywdy i uraza – impulsywność, drażliwość, wybuchowość, niska tolerancja na stres i frustrację 6) Brak wyraźnie określonego motywu – zagrożenie, skumulowany lęk, czynniki sytuacyjne

ZABÓJCY SERYJNI Zaburzenia osobowości – osobowość dysocjalna – potrzeba wyrównania rachunków ze społeczeństwem, poczucie krzywdy, potrzeba zwrócenia na siebie uwagi Zorganizowana przestępczość – utożsamianie się z celami i wartościami podkultury przestępczej Osoby chore psychicznie – przeżywane urojenia