KULTURA ŻYDÓW

Kim są Żydzi? Żydzi są narodem semickim, w starożytności zamieszkiwali Palestynę i posługiwali się językiem hebrajskim. W średniowieczu i w czasach nowożytnych mieszkali w diasporze na całym świecie i posługiwali się wieloma językami. Żydzi nie stanowią jednolitej grupy etnicznej i religijnej Według prawa izraelskiego Żydem jest osoba, która ma ortodoksyjną żydowską matkę, chociaż prawo do obywatelstwa bez oficjalnego uznania takiej osoby za Żyda ma każda osoba, która ma przynajmniej jednego dziadka, który był ortodoksyjnym Żydem.

Religia JUDAIZM to monoteistyczna religia, która przez ponad 2000 lat zachowała kulturę Żydów rozproszonych w diasporze po całym świecie. Jej podstawą jest wiara w jednego Boga. Ukształtowała się na początku II tysiąclecia p.n.e. Najwięcej wyznawców judaizmu znajduje się w Stanach Zjednoczonych i Izraelu. Z judaizmu wywodzi się chrześcijaństwo.

Symbole judaizmu MEZUZA- to małe pudełeczko zawieszone na drzwiach domu żydowskiego, zawierające fragment z Tory. MENORA to siedmioramienny ozdobny kandelabr obecny przy każdym święcie żydowskim. Jest symbolem państwa Izreal, występuje na paszportach. Menora symbolizuje krzak gorejący, pod którego postacią ukazał się Mojżeszowi Bóg. Ów świecznik znajduje się również w herbie Izraela JARMUŁKA to nakrycie głowy noszone przez ortodoksyjnych Żydów, okrywające ciemię. Termin ten wywodzi się z tureckiego, oznacza kaptur. Wedle żydowskich interpretacji pochodzi od aramejskiego zwrotu jiramalka–szacunek wobec króla.

Symbole judaizmu GWIAZDA DAWIDA- zwana również tarczą Dawida, to najpopularniejszy żydowski symbol. Ma sześć ramion co znaczy, że jest heksagramem. Wierzchołki ramion tej gwiazdy składającej się z nachodzących na siebie trójkątów (najczęściej równobocznych) wyznaczają parzyste godziny na tarczy zegara. TORA- to święta księga judaizmu składająca się z pięciu pierwszych ksiąg Starego Testamentu (ksiąg: Rodzaju, Wyjścia, Liczb, Powtórzonego Prawa, Kapłańskiej). Dla wyznawców religii żydowskiej słowo Bóg jest tak święte, że nie dotykają go, dlatego stosują specjalny wskaźnik do czytania Tory.

Żydzi podczas II wojny światowej W czasie II wojny światowej dokonano Holocaustu, czyli ludobójstwa ok. 6 milionów europejskich Żydów (i milionów innych prześladowanych grup) przez III Rzeszę oraz państwa sojusznicze. Hitlerowcy zamykali Żydów w gettach, czyli w specjalnie odizolowanych dzielnicach miast, gdzie mieszkała tylko żydowska ludność. Getta powstawały w dużych i małych miastach. Tworzono je zwłaszcza w Polsce, ZSRR, Jugosławii, Czechosłowacji i Grecji. Największe getto powstało w Warszawie, gdzie mieszkało w nim 500 tys. Żydów oraz w Łodzi - 300 tys. W pierwszej fazie wojny getta były otwarte, ale przekroczenie ich bram było zagrożone surową karą. Przewidywano za to nawet karę śmierci. Takie samo ryzyko groziło osobom, które pomagały Żydom, udzielały im schronienia i żywności, a także prowadziły z nimi interesy.

LICZBA ZAMIESZKUJĄCYCH ŻYDÓW KRAJ LICZBA ZAMIESZKUJĄCYCH ŻYDÓW STANY ZJEDNOCZONE 6 155 000 FRANCJA 606 000 UKRAINA 500 000 KANADA 372 000 ARGENTYNA 300 000 NIEMCY 220 000 BRAZYLIA 130 000 RPA 106 000 AUSTRALIA 100 000 MEKSYK 50 000 HOLANDIA 40 000 TURCJA 30 000 WŁOCHY IRAN 25 000 POLSKA 1500 Żydzi obecnie

Święta żydowskie ROSZ HA-SZANA To żydowski nowy rok przypominający o stworzeniu świata przez Boga. Otwiera okres pokutny(Jamim Noraim). Nazwa tego święta dosłownie przetłumaczona oznacza początek roku. Rosz ha-Szana ma przypominać o sądzie ostatecznym. W tym czasie dźwięk szofaru ( rogu baraniego) wyzywa wiernych do modlitwy, dlatego często nazywa się Rosz ha-Szana Świętem Trąbek. Podczas wieczerzy w wieczór Rosz ha -Szana na stole znajdują się tradycyjnie: koper, cukinia, pory, buraki ,figi ,jabłka ,daktyle i odcięta rybia głowa. Żydzi wierzą, że podczas tego święta Bóg otwiera księgę w której zapisane są czyny ludzkie i wydaje wyroki.

Święta żydowskie JOM KIPPUR To inaczej Dzień Pojednania. W wigilię tego święta odbywa się rytualną kąpiel w mykwie (zbiorniku z bieżącą wodą) aby oczyścić się z grzechów. W tym dniu nie wolno pracować, myć się, nosić obuwia skórzanego oraz podejmować współżycia płciowego. Święto odzwierciedla ideę, że ci, którzy okazują skruchę i naprawiają błędy mogą dostąpić łaski przebaczenia. Najważniejsze w Jom Kippur jest wyznanie grzechów.

Święta żydowskie PESACH Święto obchodzone aby upamiętnić wyzwolenie Żydów z niewoli egipskiej. Datę wyznacza pierwsza wiosenna pełnia księżyca. Jest jednym z najważniejszych świąt judaizmu. Podczas obchodów tego święta czyta się fragmenty Księgi Wyjścia i je się uroczystą kolację z rodziną. Nazwa Pesach pochodzi od hebrajskiego słowa ,,pascha'' co oznacza: „przechodzę poza”

Święta żydowskie PURIM To radosne święto związane jest z odwróceniem się złego losu od narodu żydowskiego. Obchodzone jest na cześć Estery i jej stryja. Piękna Estera przyznała się królowi, któremu była poślubiona, że jest pochodzenia żydowskiego. Władca zniósł nakaz o zagładzie żydów. Na pamiątkę tego wydarzenia mężczyźni przebierają się za kobiety i na odwrót, a w synagogach odgrywa się scenki opisane w księdze Estery.

Znani Żydzi Samuel Goldwyn- (Samuel Gelbfisz) urodził się w Warszawie w 1879 roku, jako najstarszy z sześciorga dzieci Aarona Dawida Gelbfisza, handlarza używanymi meblami. Edukował się w żydowskiej szkole religijnej. Kiedy w wieku 15 lat stracił ojca, zamiast zgodnie z tradycją stać się głową rodziny, wyjechał z kraju. W 1898 roku trafił do USA. Tu spełnił się jego amerykański sen. Pracował w wielu miejscach, między innymi z braćmi Warner. W końcu z dwoma wspólnikami założył jedną z najbardziej znanych wytwórni filmowych na świecie – Metro-Goldwyn-Mayer, w skrócie MGM.

Znani Żydzi Ary Szternfeld urodził się w 1905 roku w Sieradzu. Jego ojciec handlował mąką. Ukończył w Łodzi żydowskie gimnazjum, a następnie rozpoczął studia, najpierw w Polsce, a potem we Francji. W 1927 roku Szternfeld ukończył elektrotechnikę i podjął pracę w zawodzie. Nie zrezygnował jednak ze swojej prawdziwej pasji. Od zawsze z tęsknotą spoglądał w gwiazdy, a kiedy zdobył już potrzebną wiedzę, zaczął planować loty kosmiczne. Wytyczył coś na kształt kosmicznych ścieżek, potrzebnych do określania odpowiednich trajektorii lotów orbitalnych. Obliczył między innymi orbitę, na którą wprowadzono pierwszego sztucznego satelitę „Sputnika”. Gdyby nie on, Rosjanie nie byliby pierwszymi zdobywcami kosmosu.

Znani Żydzi Kazimierz Funk urodził się w Warszawie w 1884 roku, w rodzinie o korzeniach żydowskich. Ukończył medycynę i chemię na prestiżowych europejskich uniwersytetach. Kiedy w londyńskiej placówce naukowej badał przyczyny choroby beri-beri dokonał zaskakującego odkrycia. W 1911 roku wyodrębnił z otrębów ryżowych nieznaną substancję, którą my znamy pod nazwą witamina B1. Kazimierz Funk kontynuował badania i leczył chorych na awitaminozy (skrajne niedobory witamin). Podejrzewał jednocześnie, że niedobory poszczególnych witamin mogą powodować także inne choroby.

Znani Żydzi Hilary Koprowski urodził się w 1916 roku w Warszawie, w rodzinie o korzeniach żydowskich. Mógł zostać znanym muzykiem (ukończył warszawskie konserwatorium muzyczne i artystyczną Akademię św. Cecylii w Rzymie), jednak postawił na karierę medyczną.. Hilary Koprowski po latach badań stworzył szczepionkę na wirus polio, wywołujący groźną chorobę Heinego-Medina. Pracował wówczas w Stanach Zjednoczonych. W 1952 roku wybuchła tam prawdziwa epidemia wirusa. Zachorowało 50 000 osób, z czego kilkanaście procent zmarło. Plagę zahamowała dopiero szczepionka Koprowskiego. Dlatego kiedy w latach pięćdziesiątych polio uderzyło w Polskę, o pomoc zwrócono się właśnie do niego. Ponownie epidemia została zatrzymana.

Karolina Nowak 16 lat