Czy oprócz człowieka inne zwierzęta również są samoświadome? Adriana Schetz Instytut Filozofii Uniwersytet Szczeciński Czy oprócz człowieka inne zwierzęta również są samoświadome?

Potoczne rozumienie samoświadomości Znać swoje potrzeby, pragnienia i możliwości; Być w stanie kontrolować swoje działania i emocje; Być w stosunku do siebie krytycznym (autokrytycyzm); Zdawanie sobie sprawy ze swoich wrażeń cielesnych i działań; Myślenie o swoim myśleniu ; Wewnętrzny dialog; Poczucie bycia sobą (jaźni).

Kognitywistyczne rozumienie samoświadomości Samoświadomość jest stanem lub procesem wyższego rzędu w stosunku do świadomości

Jak sprawdzić, czy ktoś jest samoświadomy? Obserwowanie się w lustrze; Rozpoznawanie swojego zapachu;

Obserwowanie się w lustrze Gordon Gallup – test lustra

Obserwowanie się w lustrze Gordon Gallup – test lustra

Obserwowanie się w lustrze Gordon Gallup – test lustra

Rozpoznawanie swojego zapachu

Rozpoznawanie swojego zapachu Marc Bekoff i Jethro

Przewaga „testu żółtego śniegu” nad testem lustra Zwierzę nie musi rozumieć jak działa lustro – badanie rezusów Liangtang Chang et al. Spontaneous expression of mirror self-recognition in monkeys after learning precise visual-proprioceptive association for mirror images, Proceedings of the National Academy of Sciences (2017). Unika się zarzutu mylenia samoświadomości ze świadomością sensomotoryczną (???)

Samoświadomość a świadomość percepcyjna (senso-motoryczna)

Samoświadomość jako świadomość wyższego rzędu FOE – first order experience FOR – first order represenstation FOT – first order thought HOE – higher order experience HOR – higher order representation HOT – higher order thought

Samoświadomość jako stan wyższego rzędu Tak rozumiana samoświadomość jest: relacją, albo członem relacji. Problemy: Ad.1. efemeryczność samoświadomości (por. przykład relacji bycia „ładniejszym”); Ad.2. Co to znaczy, że samoświadomość jest relacją nadrzędną w stosunku do świadomości? Jak to się dzieje?

Samoświadomość jako stan nierelacyjny Tradycja fenomenologiczna w filozofii umysłu i kognitywistyce Shaun Gallagher, Dan Zahavi (2008/2015)

Samoświadomość jako stan nierelacyjny Jak to jest być nietoperzem? Thomas Nagel Jak to jest mieć qualia? Czyli samoświadomość jako świadomość fenomenalna

Czyli samoświadomość jako świadomość fenomenalna Peter Carruthers – świadomość fenomenalna jako relacyjny stan (doświadczenie własnego doświadczenia) Fenomenologia – świadomość fenomenalna jako stan nierelacyjny

Samoświadomość jako stan nierelacyjny świadomości fenomenalnej Znać swoje potrzeby, pragnienia i możliwości; Być w stanie kontrolować swoje działania i emocje; Być w stosunku do siebie krytycznym (autokrytycyzm); Zdawanie sobie sprawy ze swoich wrażeń cielesnych i działań; Myślenie o swoim myśleniu ; Wewnętrzny dialog; Poczucie bycia sobą (jaźni).

Samoświadomość jako stan nierelacyjny świadomości fenomenalnej Cechy charakterystyczne: Pre-refleksyjność (Gallagher, Zahavi) - nie jest myśleniem o mysleniu lub doznawaniu; Samozwrotność (J. Searle) – świadomość nie jest przedmiotem samoświadomości, lecz jej równozakresową składową. A dzięki temu: Nie wymaga bardzo zaawansowanych zdolności umysłowych (wystarcza świadomość percepcyjna); Nie prowadzi do regresu w nieskończoność (zarzut przeciwko teoriom relacyjnym).

Samoświadomość jako stan nierelacyjny świadomości fenomenalnej Co to znaczy, że karaluchowi smakuje chleb? Doznaje, że doznaje smaku chleba, jako smacznego? – reprezentacja reprezentacji Doznaje smakowitości chleba? – quale + reprezentacja

Samoświadomość jako stan nierelacyjny świadomości fenomenalnej Zagrożenia i czy należy się ich obawiać? Świadomość percepcyjna = doznawanie Żaden problem dla utożsamiających świadomość z wrażliwością, czy odczuwaniem czyli subiektywnym doznawaniem (Peter Godfrey-Smith - sentience) – odczuwanie jest zawsze dla kogoś, czyjeś. Hojne „obdarowywanie” samoświadomością (bakterie jako samoświadome?) Może problem dla filozofów i psychologów, ale niekoniecznie dla kognitywistów (por. idea sztucznego umysłu) Utrata dystynkcji na świadomość fenomenalną (percepcyjna) i samoświadomość (por. problem kierowcy ciężarówki: Armstrong 1968) Ależ nie! Samoświadomość rozumiana nierelacyjnie jest pre-refleksyjna, zatem zawsze można przyjąć, że istnieje również bardziej zaawansowana forma samoświadomości refleksyjnej (HOE, HOR, HOT).