Wychowanie dziecka w Grecji

Ateny – niemowlęta i małe dzieci Niemowlęta ateńskie w przeciwieństwie do spartańskich były owijane w powijak w formie długiej taśmy płóciennej, owijanej wokół ciała dziecka w spiralny, ciasny zawój, krępujący ruchy. W użyciu były kołyski w kształcie wiklinowych korytek. Zgodnie z radami Platona niemowlęta często kołysano, śpiewając przy tym kołysanki. Mistrz Platon twierdził, że kołysanie i śpiew wpływają na dziecko kojąco tak jak muzyka i taniec wpływała kojąco na opętanych korybantów. Piastunki na ogół nie były mamkami. Kobiety ateńskie same karmiły dzieci piersią. Często na wazach widać piastunkę przynoszącą dziecko matce przygotowanej do karmienia. Opowiadano małym dzieciom bajki, a jeżeli były niegrzeczne to także historie związane z demonami i strzygami takimi jak Akko, Afito, Gello, Gorgo, Empuza, Lamia, czy szczególnie strasznymi Mormo lub Mormolyke.

Opowieść piastunki Orestesa Lecz mój miły Orest, mojej duszy Kochanie! Ledwie na świat wydała go matka, Jużem go piastowała … Służyłam mu wiernie, We dnie, w nocy czuwałam, nadsłuchując krzyku Dzieciny, tyle trudu tyle cierpień zniosłam – Wszystko, wszystko na próżno! … Toć takie stworzenie Jak zwierzątko – rozumu nie ma, trzeba za nie Mieć rozum. Nic nie powie maleństwo w pieluszkach, Czy mu głód, czy pragnienie dokucza, czy insza Potrzeba … Własnym prawem takie małe ciałko Rządzi się … Trzeba było zgadywać – i pewnie, Myślę, mylić się nieraz – pieluszki dziecięce Płukać – praczka, piastunka – jednych rąk robota…

Zabawki Arystoteles „Polityka” VIII, 6 – Zarazem i dzieci muszą mieć jakąś zabawkę, stąd za dobry pomysł trzeba uznać grzechotkę Archytasa z Tarentu, którą dają dzieciom, by bawiąc się nią, nie niszczyły rzeczy w domu, bo dziecko nie potrafi spokojnie usiedzieć. Popularna gra w piłkę (afaira) była rozrywką zarówno małych dzieci, jak i młodzieży. Lubianą zabawką był wózki do ciągnięcia. Arystofanes „Chmury” 857 – 861 włożył w usta Strepsjadesa takie słowa: …..Przeciem i jak kiedyś. Pamiętam, gdyś o wózek prosił – miałeś ledwie Sześć latek – za pierwszego, jakiegom był dostał, Sędziowskiego obola kupił ci go synku. Kolejna grupa zabawek to gliniane figurki i lalki łącznie z luksusową odmianą neuroplasta z ruchomymi kończynami.

Szkoła ateńska Prawa Solona nakazywały odprowadzanie i przyprowadzanie dzieci ze szkoły z uwagi na bezpieczeństwo. Często zajmował się tym niewolnik – pedagog W szkole ateńskiej istniał zakaz wstępu osób postronnych do szkoły, co miało chronić uczniów przed pederastią. W sprawy sposobu i programu nauczania prawo państwowe nie ingerowało, choć istniał zwyczajowo obowiązek posyłania dzieci do szkoły. Za nauczanie płacili rodzice, jedynie w przypadku tzw. „ulubieńców narodu”, czyli synów obywateli poległych w walce za ojczyznę, opłatę szkolną wnosił skarb państwa. W szkole ateńskiej nauczali nauczyciele specjaliści : grammatisites – gramatyk kitharistes – kitarzysta, nauczyciel muzyki pajdotribes – nauczyciel gimnastyki, często posiadający własną palestrę.

Przedmioty kształcenia Platon „Protagoras” 325 nn. : A kiedy chłopcy się nauczą czytać i zaczynają rozumieć pisane, jak przedtem słowa mówione, dają im na ławie szkolnej do ręki dzieła wielkich poetów do czytania i każą się wyuczyć na pamięć; /…/ A kitarzyście /…/ kiedy się chłopcy nauczą grać na kitarze, znowu biorą z nimi pieśni dobrych poetów liryków /…/ A potem jeszcze zapisują ich na gimnastykę… Nauka rozpoczynała się od alfabetu, tak aby dziecko znało na pamięć stoicheia czyli litery. Potem uczono łączyć litery w sylaby. Dopiero po dłuższym okresie uczono czytać słowa i teksty, co było trudne z uwagi na brak odstępów między wyrazami i interpunkcji. Zawsze czytano na głos. Po opanowaniu alfabetu i czytania uczono pisania na tabliczkach woskowych. Początkowo nauczyciel lekko zarysowywał litery, a dziecko uczyło się pisać pogłębiając jego linie, a potem pisało samodzielnie. Nauka czytania i pisania zajmowała ok. 3 -4 lat.

Przedmioty kształcenia Po opanowaniu czytania i pisania uczniom dawano do czytania przede wszystkim Homera, a dopiero potem innych poetów. Homer był nauczycielem i przewodnikiem we wszystkich sprawach życiowych, religijnych i obywatelskich. Kolejnym przedmiotem była arytmetyka ograniczona jednak do znajomości zapisu liczb przy pomocy liter i prowadzeniu obliczeń za pomocą liczenia na palcach i abakusa. Uczono też tabliczki mnożenia przez używanie punktów na bazie kwadratu na modłę pitagorejczyków. Naukę i liczenie utrudniała znacznie nieznajomość zera. Poznawano też podstawy ułamków niezbędne w rozliczeniach pieniężnych. Z uwagi na powszechną popularność nauka muzyki była bardzo ważna. Człowiek kulturalny to był musikos aner. Grano zazwyczaj na kitarze lub lirze – instrumencie siedmiostrunnym. Drugim obowiązkowym instrumentem był aulos – flet drewniany o dwóch piszczałkach wychodzących z jednego ustnika. Uczniowie nie używali forbei czyli rzemienia przytrzymującego flet przy twarzy, używanego tylko przez zawodowych auletesów. Młodzi Ateńczycy występowali publicznie śpiewając, grając i tańcząc. Uprawiali też muzykę chóralną pod kierunkiem choregów.

Lekcje kultury fizycznej Uczniowie pod kierunkiem paidotribesa odzianego w purpurowy płaszcz i mającego w ręku rozwidlony kij, ćwiczyli w palestrze, rozpoczynając prawdopodobnie w wieku lat 12. W palestrze pajdotribes dzielił wychowanków na dwie grupy: paides - mali chłopcy neaniskoi – młodzieńcy Palestra miała kształt kwadratu otoczonego murem . Na skrzydłach muru budowano eksedrai – miejsca wypoczynku i higieny. Palestrze patronował Hermes, którego popiersie stać powinno w każdej z nich. W palestrze uprawiano wszelkie ćwiczenia z wyjątkiem biegów, które musiano ćwiczyć na stadionach. Ćwiczeniom fizycznym towarzyszyła muzyka fletów. Obowiązkowe wyposażenie ucznia : gąbka do mycia, alabastros z oliwą, stlengis lub strigilos.

Spartańska agoge Wychowanie młodzieży było w Lacedemonie sprawą państwa i regulowały je prawa zawarte w Wielkiej Rhetrze i zwyczaj. Procesem wychowania – agoge – kierował urzędnik zwany paidonomos. Państwowe wykształcenie odbierali chłopcy od 7 roku życia – heptaeteis. Dzielono ich na drużyny – eis agelas, w których wspólnie uczyli się i bawili. Chłopcy od 7 do 13 roku życia – paides – podzieleni na drużyny –ilai- przechodzili szkolenie ogólne mające nadać im siłę i hart ciała i ducha. Raz na rok otrzymywali himation. Zabronione było używanie oliwy do pielęgnacji ciała, kąpiel wolno było brać tylko kilka razy w roku. Chodzili boso, by utwardzić i wzmocnić stopy i nabrać zręczności w poruszaniu się w trudnym terenie. Paides karmiono skromnie, choć mogli kraść żywność, jednak przyłapani byli surowo karani, możliwe jednak, że kradzieże odbywały się tylko w ramach rytuałów świąt religijnych. Paides uczono też czytania i pisania.

Spartańska agoge W 14 roku życia chłopcy przechodzili do grupy paidiskoi i przechodzili co roku do wyższej kategorii wiekowej i stopnia szkolenia: Wiek Kategoria wiekowa 14 Rhobidas 15 Promikizomenos 16 Mikizomenos 17 Propais 18 Pais 19 Proeiren 20 Eiren

Spartańska agoge Likurg nakazywał paidiskoi zachowanie wstrzemięźliwe i skromne. Na ulicy powinni chodzić z rękoma pod himationem i patrząc przed siebie, a nie gapiąc się na boki. Nie mogli mówić nie pytani, a jeżeli mówili powinni odpowiadać krótko i treściwie. Nauką młodszych roczników kierowali eirenowie, którzy egzaminowali często młodszych zadając pytania lub polecenia. Niezręczność karał gryząc winnego w kciuk. Uczono Homera i poetów spartańskich jak też muzyki i pieśni. Na koniec agoge poddawano młodzieńców próbie przy ołtarzu Artemidy Orthia. Stojących z rękami uniesionymi w górę biczowano do utraty przytomności (diamastigosis). Nie wolno im było okazać bólu. Rodzice zachęcali ich do wytrwania. Ten, który wytrzymał najdłużej otrzymywał zaszczytny tytuł bomonikes i prawo do wystawienia posągu honorowego. U ołtarza Artemidy Orthia odbywały się też walki paidiskoi podzielonych na dwie drużyny, które kradły sery z ołtarza brutalnie walcząc między sobą o łup. Po 20 roku życia wstępowali do syssitii i jako hebontes zaczynali służbę wojskową.