Przyszłość kruszyw – szanse i zagrożenia Jacek Zalewski Dyrektor ds. Strategii i Rozwoju Górażdże

Przyszłość kruszyw – szanse i zagrożenia Treść prezentacji: 1. Sytuacja obecna 2. Produkcja kruszyw w latach 2000-2015 i perspektywy 2015-2030 3. Jak to jest u sąsiadów 4. Oszacowanie popytu stałego i koniunkturalnego - założenia 5. Oszacowanie popytu stałego i koniunkturalnego - wyniki 6. Scenariusz pesymistyczny - zagrożenia 7. Scenariusz optymistyczny - szanse 8. Podsumowanie 2

Przyszłość kruszyw – szanse i zagrożenia 1. Sytuacja obecna stabilizacja produkcji na stosunkowo wysokim poziomie (5,71 t/osoba) duży wpływ popytu koniunkturalnego wynikającego z napływu funduszy unijnych bardzo duża liczba czynnych zakładów (wyrobisk) – ponad 2.800 koncentracja produkcji w 4 głównych regionach wydobywczych - Dolny Śląsk-Opolszczyzna - Górny Śląsk- Małopolska - Świętokrzyskie - Pomorze-Podlasie stosunkowo niższy od średniej wieloletniej udział kosztów transportu samochodowego w cenie franco (stosunkowo tanie paliwo) zmniejszenie roli transportu kolejowego w transporcie kruszyw („sztywna” taryfa) zbliżone koszty zmienne wytworzenia – brak znaczącej przewagi konkurencyjnej ciągle stosunkowo niskie koszty stałe wytworzenia kruszyw – brak znaczącego bodźca do usprawnień technicznych 3

Przyszłość kruszyw – szanse i zagrożenia 2. Produkcja kruszyw w latach 2000-2015 i perspektywy 2015-2030 Prognozowana produkcja kruszyw w roku 2025: 150,0 mln ton, czyli powrót do roku 2005-2006. Źródło: Wiesław KOZIOŁ, Piotr CZAJA, Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków, GÓRNICTWO SKALNE W POLSCE  STAN OBECNY, PERSPEKTYWY I UWARUNKOWANIA ROZWOJU; Aleksander KABZIŃSKI, prezes zarządu Polskiego Związku Producentów Kruszyw, Prognoza zapotrzebowania i produkcji kruszyw w Polsce w latach 2012–2020 (+2) 4

Przyszłość kruszyw – szanse i zagrożenia 3. Jak to jest u sąsiadów Dane dla Czech: rok 2014, dane dla Niemiec: rok 2013 Polska „przegoniła” Czechy w zakresie konsumpcji kruszyw per capita i per km kw., a także znacząco zbliżyła się do Niemiec. W najbliższych latach można spodziewać się lekkiego wzrostu konsumpcji per capita do 6,00 – 6,50 t/osoba, co będzie oznaczać wzrost konsumpcji do 230 - 250 mln ton rocznie (+ 14% w stosunku do stanu obecnego). Ewentualny dalszy wzrost jest mało prawdopodobny. W Czechach na 1 tys. km kw. powierzchni kraju przypada 4,73 wyrobiska, w Polsce 8,95. W przyszłości należy się spodziewać stopniowego zmniejszenia „intensywności” powierzchniowej kruszyw i zwiększenia średniego wydobycia z wyrobiska (koncentracja produkcji). 5

Przyszłość kruszyw – szanse i zagrożenia 4. Oszacowanie popytu stałego i koniunkturalnego - założenia Podział nakładów inwestycyjnych: budownictwo inżynieryjne 50,1% budownictwo mieszkaniowe 15,0% budownictwo niemieszkalne 34,9% Budownictwo inżynieryjne: 60% kruszywa łamane, 40% piaski i żwiry Budownictwo mieszkaniowe: 20% kruszywa łamane, 80% piaski i żwiry Budownictwo niemieszkalne: 20% kruszywa łamane, 80% piaski i żwiry Konsumpcja cementu = 15,6 mln ton do betonu towarowego = 6,0 mln ton = 20,0 mln cbm betonu do prefabrykacji = 4,7 mln ton = 15,7 mln cbm betonu worek = 3,1 mln ton = 10,3 mln cbm betonu inne = 1,8 mln ton = 6,0 mln cbm betonu Kruszywa do betonu = 95,9 mln ton do betonu towarowego = 20,0 mln cbm x 2,0 = 40,0 mln ton do prefabrykacji = 15,7 mln cbm x 2,0 = 31,4 mln ton do worka = 10,3 mln cbm x 1,5 = 15,5 mln ton do innych = 6,0 mln cbm x 1,5 = 9,0 mln ton 6

Przyszłość kruszyw – szanse i zagrożenia 4. Oszacowanie popytu stałego i koniunkturalnego – założenia cd. Kruszywa do betonu = 95,9 mln ton, z tego: 77,1 mln ton piasku i żwiru + 18,8 mln ton łamanych do betonu towarowego = 40,0 mln ton, z tego: 32,0 mln ton piasku i żwiru + 8,0 mln ton łamanych do prefabrykacji = 31,4 mln ton, z tego: 25,1 mln ton piasku i żwiru + 6,3 mln ton łamanych do worka = 15,5 mln ton, z tego: 15,5 mln ton piasku i żwiru do innych = 9,0 mln ton, z tego: 4,5 mln ton piasku i żwiru + 4,5 mln ton łamanych Kruszywa razem = 220,0 mln ton, z tego: 160,0 mln ton piasku i żwiru + 60,0 mln ton łamanych do betonu = 95,9 mln ton, z tego: 77,1 piasku i żwiru + 18,8 mln ton łamanych pozostałe = 124,1 mln ton, z tego: 82,9 mln ton piasku i żwiru + 41,2 mln ton łamanych Udział budownictwa inżynieryjnego w konsumpcji kruszyw (220,0 mln ton x 50,1%) = 110,2 mln ton Udział budownictwa pozostałego w konsumpcji kruszyw (220,0 mln ton x 49,9%) = 109,8 mln ton Popyt stały = średnia z popytu na kruszywa do betonu i kruszywa do budownictwa pozostałego Popyt koniunkturalny = średnia z popytu na kruszywa pozostałe i kruszywa do budownictwa inżynieryjnego Popyt stały = (95,9 mln ton + 109,8 mln ton)/2 = 103,0 mln ton Popyt koniunkturalny = (124,1 mln ton + 110,2 mln ton)/2 = 117,0 mln ton Razem = 220,0 mln ton 7

Przyszłość kruszyw – szanse i zagrożenia 5. Oszacowanie popytu stałego i koniunkturalnego - wyniki Popyt stały = 103,0 mln ton, z tego: 80% piaski i żwiry i 20% kruszywa łamane Popyt koniunkturalny = 117,0 mln ton, z tego: 67% piaski i żwiru + 33% kruszywa łamane Popyt stały na piaski i żwiry = 82,4 mln ton Popyt stały na kruszywa łamane = 20,6 mln ton Razem popyt stały = 103,0 mln ton (47%) Popyt koniunkturalny na piaski i żwiru = 78,4 mln ton Popyt koniunkturalny na kruszywa łamane = 38,6 mln ton Razem popyt koniunkturalny = 117,0 mln ton (53%) Razem popyt na kruszywa = 220,0 mln ton Popyt stały na kruszywa w Polsce (ok. 100,0 mln ton rocznie) występował w latach 2000-2001 przy praktycznie zerowym popycie koniunkturalnym spowodowanym brakiem inwestycji infrastrukturalnych i inżynierskich (przy nieco wyższym niż w kalkulacji udziale kruszyw łamanych na średnim poziomie 27,0 mln ton rocznie). 8

Przyszłość kruszyw – szanse i zagrożenia 6. Scenariusz pesymistyczny – zagrożenia Założenie: spadek napływu środków unijnych na infrastrukturę o 60% (w stosunku do sytuacji obecnej), co spowoduje spadek popytu koniunkturalnego o 60%. Spadek popytu koniunkturalnego = 117,0 mln ton x 60% = 70,2 mln ton, z tego: spadek popytu na piaski i żwiry = 78,4 mln ton x 60% = 47,0 mln ton (67% spadku) spadek popytu na kruszywa łamane = 38,6 mln ton x 60% = 23,2 mln ton (33% spadku) Popyt całkowity po spadku wyniesie: Piaski i żwiry = 160,0 mln ton – 47,0 mln ton = 113,0 mln ton (75% popytu) Kruszywa łamane = 60,0 mln ton – 23,2 mln ton = 36,8 mln ton (25% popytu) Razem = 220,0 mln ton – 70,2 mln ton = 149,8 mln ton = 150,0 mln ton Spadek popytu na piaski i żwiry dotknie prawdopodobnie głównie pospółkowni, natomiast spadek popytu na kruszywa łamane oznaczać może „wypadnięcie” z rynku 20 dużych kamieniołomów (!). Czynniki ryzyka zwiększające prawdopodobieństwo „wypadnięcia’ z rynku: lokalizacja z dala od miejsc konsumpcji (kamieniołomy położone na peryferiach) wysokie koszty wytworzenia (wysokie podatki od nieruchomości, wysokie koszty usług obcych) kosztowne lub nieefektywne kanały dystrybucji (brak bocznicy kolejowej, uzależnienie od pośredników) W stosunku do roku 2006 udział konsumpcji kruszyw łamanych w konsumpcji kruszyw ogółem spadnie z 29% do 25% w roku 2025. 9

Przyszłość kruszyw – szanse i zagrożenia 6. Scenariusz pesymistyczny – zagrożenia cd. Istotnym zagrożeniem wynikającym ze zmniejszonego popytu koniunkturalnego może być „wojna cenowa” pomiędzy producentami kruszyw łamanych, którzy nie zdecydują się lub nie będą mogli ograniczyć kosztów np. poprzez częściową rekultywację wyrobiska, zmniejszenie zatrudnienia itp.). Prawdopodobne jest zwiększenie presji cenowej na producentów piasków i żwirów przez producentów grysów (np. ze skał węglanowych lub granitu), co skutkować może zwiększeniem udziału kruszyw łamanych w ogólnej konsumpcji kruszyw (ponad 30%). Jeżeli gospodarka Polski będzie się rozwijać mniej więcej w tempie roku 2015 (wzrost PKB na poziomie ok. 3,0% rocznie), od roku 2025 do 2030 można spodziewać się stopniowego wzrostu konsumpcji kruszyw do poziomu 180,0 - 200,0 mln ton (średni wzrost o 5,0 mln ton rocznie). Polska osiągnie w tym czasie status kraju rozwiniętego z konsumpcją kruszyw na poziomie ponad 5,0 ton per capita rocznie (obecny poziom Czech). Jakiekolwiek szacunki popytu na kruszywa po roku 2030 nie mają sensu, ponieważ na poziom konsumpcji zaczną mieć wpływ nie tylko czynniki gospodarcze i polityczne , lecz również demograficzne (prognozowany spadek liczby ludności Polski, być może skompensowany napływem pracowników z zagranicy). Zagrożeniem dla niektórych producentów może być ponadto reaktywność alkaliczna produkowanych przez nich kruszyw (niezależnie od przyjętego scenariusza). 10

Przyszłość kruszyw – szanse i zagrożenia 7. Scenariusz optymistyczny – szanse Założenie: spadek napływu środków unijnych, skompensowany częściowo wzrostem popytu wewnętrznego, spowoduje ustabilizowanie się konsumpcji kruszyw na poziomie roku 2015 (220,0 mln ton). Przeciętne roczne wydatki inwestycyjne w Polsce to ok. 300 mld PLN (2012), podczas gdy średnioroczny napływ środków unijnych z funduszu spójności w latach 2014-2020 to ok. 43 mld PLN, czyli ok. 14% inwestycji w Polsce jest finansowanych ze środków unijnych. Dla porównania, wydatki budżetu to 369 mld PLN, deficyt budżetowy to 55 mld PLN (2016), „lukę’ w VAT szacuje się na 50 mld PLN, a nominalne PKB Polski to ponad 1.700 mld PLN. W ramach scenariusza optymistycznego mogą zaznaczyć się następujące tendencje: „skostnienie” konkurencji na rynkach z ograniczonymi możliwościami wejścia nowych graczy zwiększenie udziału kruszyw łamanych w konsumpcji powyżej 30% w przypadku ustabilizowania cen kruszyw na obecnym poziomie – wieloletnia niska rentowność doprowadzić może do dekapitalizacji maszyn i urządzeń oraz wyczerpania zasobów narastające trudności z otwieraniem nowych złóż kruszyw spowodować mogą stopniowy wzrost cen rynkowych kruszyw, co z kolei spowoduje powrót do eksploatacji złóż trudnych lub zaniechanych najszybciej wyczerpywać się będą złoża położone najbliżej rynków zbytu i „odnowienie” ich zasobów (powiększenie złoża) będzie napotykać na największe trudności – stąd będzie rosła średnia odległość transportu kruszyw, a więc jeszcze większą rolę grać będzie optymalizacja kosztów frachtu popyt na kruszywa wymusi bardziej racjonalną gospodarkę zasobami najatrakcyjniejszych biznesowo złóż, np. łączenie wyrobisk, współużytkowanie zakładów przeróbczych, eksploatacja kopalin współwystępujących itp. 11

Przyszłość kruszyw – szanse i zagrożenia 8. Podsumowanie Nowa perspektywa budżetowa Unii Europejskiej (po roku 2020/2022) i spodziewany spadek napływu środków unijnych na projekty infrastrukturalne i inżynierskie może spowodować spadek popytu koniunkturalnego na kruszywa oraz zmniejszenie ogólnej konsumpcji kruszyw do poziomu ok. 150,0 mln ton rocznie. Ewentualny spadek będzie prawdopodobnie najmocniej odczuwany przez producentów kruszyw łamanych, zwłaszcza tych znajdujących się w słabszej pozycji konkurencyjnej. Możemy mieć do czynienia z wojną cenową i dalszym wypieraniem żwirów z niektórych aplikacji przez grysy. W przypadku, gdy gospodarka Polska skompensuje spadek napływu środków zewnętrznych przez wzrost popytu wewnętrznego, prawdopodobna jest stabilizacja konsumpcji kruszyw na poziomie ok. 200,0 mln ton rocznie, z ponad 30% procentowym udziałem kruszyw łamanych. Udział ten będzie miał tendencję wzrostową wraz z wyczerpywaniem się dogodnie położonych złóż piasków i żwirów. Wraz z upływem czasu narastać będą trudności z otwieraniem nowych złóż kruszyw, co powodować będzie wzrost cen kruszyw w ujęciu franco, a co za tym idzie, powrót do eksploatacji złóż o niekorzystnych parametrach geologiczno-górniczych lub zaniechanych. 12