Sytuacja ustrojowo-prawna w Polsce w latach 1926-1935

Podstawowe akty prawne regulujące ustrój II Rzeczypospolitej 1) Uchwała Sejmu Ustawodawczego z dnia 20 lutego 1919 r. w sprawie powierzenia Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa – tzw. Mała konstytucja 2) Ustawa z dnia 17 marca 1921 roku – tzw. Konstytucja marcowa 3) Ustawa z dnia 2 sierpnia 1926 roku zmieniająca i uzupełniająca Konstytucję z dnia 17 marca 1921 roku - tzw. Nowela sierpniowa 4) Ustawa z dnia 23 kwietnia 1935 roku – tzw. Konstytucja kwietniowa

Gabinety w latach 1919-1922 W okresie funkcjonowania Sejmu Ustawodawczego) działało 8 gabinetów: pozaparlamentarny rząd Ignacego Paderewskiego (od 16 stycznia 1919 r. do 5 grudnia 1919 r.); koalicyjny gabinet Leopolda Skulskiego (od 13 grudnia 1919 r. do 9 czerwca 1920 r.); pozaparlamentarny rząd Władysława Grabskiego (od 23 czerwca do 24 lipca 1920 r.); rząd „wielkiej koalicji” Wincentego Witosa (od 24 lipca 1920 r. do 13 września 1921 r.); pierwszy pozaparlamentarny gabinet Antoniego Ponikowskiego (od 19 września 1921 r. do 5 marca 1922 r.); drugi pozaparlamentarny rząd Antoniego Ponikowskiego (10 marca–6 czerwca 1922 r.); pozaparlamentarny rząd Artura Śliwińskiego (powołany 28 czerwca 1922 r. i obalony przez większość sejmową w drodze odmowy wotum zaufania 7 lipca 1922 r.); pozaparlamentarny rząd Juliana Nowaka (31 lipca–14 grudnia 1922 r., ustąpił w początkach Sejmu I kadencji).

Gabinety 1922-1926 Okres ustrojowy od zebrania się Sejmu i Senatu I kadencji na pierwsze posiedzenia 28 listopada 1922 r. do chwili zamachu majowego w 1926 r. wypełniała działalność sześciu rządów: do 14 grudnia 1922 r. (a w charakterze prowizorium rządowego do 17 grudnia 1922 r.) pozaparlamentarnego gabinetu Juliana Nowaka; od 16 grudnia 1922 r. (tj. od dnia nominacji, przy czym objęcie obowiązków nastąpiło następnego dnia — 17 grudnia) do 26 maja 1923 r. (a z prowizorium do 28 maja 1923 r.) pozaparlamentarnego rządu gen. Władysława Sikorskiego; od 28 maja do 15 grudnia 1923 r. (z prowizorium do 19 grudnia 1923 r.) centroprawicowego, koalicyjnego (drugiego w odrodzonej Rzeczypospolitej, a pierwszego w okresie obowiązywania Konstytucji marcowej) rządu Wincentego Witosa; od 19 grudnia 1923 r. do 14 listopada 1925 r. (z prowizorium do 20 listopada 1925 r.) pozaparlamentarnego gabinetu (drugiego w Polsce międzywojennej, a pierwszego pod rządami Konstytucji z 17 marca 1921 r.) Władysława Grabskiego; od 20 listopada 1925 r. do 5 maja 1926 r. (z prowizorium do 10 maja 1926 r.) centrolewicowego, koalicyjnego rządu Aleksandra Skrzyńskiego; od 10 do 15 maja 1926 r. (z jednodniowym prowizorium 15 maja 1926 r.) centroprawicowego, koalicyjnego (trzeciego w dziejach II RP, a drugiego pod rządami ustawy zasadniczej z 1921 r.) gabinetu Wincentego Witosa32.

Konsekwencje ustrojowo-prawne zamachu majowego Ustawa z dnia 2 sierpnia 1926 r. zmieniająca i uzupełniająca Konstytucję Rzeczypospolitej z dnia 17 marca 1921 r. (Nowela sierpniowa) Dz.U.R.P. z 1926 Nr 78, poz. 442 Wzmocnienie władzy wykonawczej; Ograniczenie władzy ustawodwczej.

Konstytucja kwietniowa Zasada koncentracji władzy państwowej w rękach Prezydenta (Jednolita i niepodzielna władza państwowa) Zerwanie z zasadą zwierzchnictwa narodu oraz podziału władzy Zasada elitaryzmu Prezydent nie ponosił odpowiedzialności politycznej ani konstytucyjnej. Odpowiadał przed Bogiem i historią. Wybierany przez Zgromadzenie Elektorów Kompetencje Prezydenta podzielone zostały na dwie grupy: 1) uprawnienia zwykłe (wymagały kontrasygnaty premiera i właściwego ministra) 2) prerogatywy (nie wymagały kontrasygnaty ministrów)

Prezydent Art. 12 Prezydent Rzeczypospolitej: a) mianuje według swego uznania Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek mianuje Ministrów; b) zwołuje i rozwiązuje Sejm i Senat; c) zarządza otwarcie, odroczenie i zamknięcie sesji Sejmu i Senatu; d) jest Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych; e) reprezentuje Państwo na zewnątrz, przyjmuje przedstawicieli państw obcych i wysyła przedstawicieli Państwa Polskiego; f) stanowi o wojnie i pokoju; g) zawiera i ratyfikuje umowy z innymi państwami; h) obsadza urzędy państwowe, Jemu zastrzeżone.

Uprawnienia zwykłe Prezydenta Uprawnienia w zakresie ustawodawstwa: - wydawanie dekretów z mocą ustawy (sprawy organizacji rządu, administracji i sił zbrojnych) - prawo weta zawieszającego wobec ustaw parlamentarnych (aż do ponownego uchwalenia tej samej sprawy) - samodzielna inicjatywa ustawodawcza - projekty zgłaszane przez prezydenta musiały być poddane głosowaniu w całości

Prerogatywy – uprawnienia osobiste Prezydenta Art. 13 (…)Do prerogatyw należy: a) wskazywanie jednego z kandydatów na Prezydenta Rzeczypospolitej i zarządzanie głosowania powszechnego; b) wyznaczenie na czas wojny następcy Prezydenta Rzeczypospolitej; c) mianowanie i odwoływanie Prezesa Rady Ministrów, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i Prezesa Najwyższej Izby Kontroli; d) mianowanie i zwalnianie Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych; e) powoływanie sędziów Trybunału Stanu;

Prerogatywy – uprawnienia osobiste Prezydenta f) powoływanie senatorów piastujących mandat z wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej; g) mianowanie i zwalnianie Szefa i urzędników Kancelarii Cywilnej; h) rozwiązywanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji; i) oddawanie członków Rządu pod sąd Trybunału Stanu; j) stosowanie prawa łaski.

Rząd w konstytucji kwietniowej III. Rząd Art. 25 (2) Rząd składa się z Prezesa Rady Ministrów i Ministrów. Art. 26 Ministrowie dla rozstrzygania spraw wymagających uchwały wszystkich członków Rządu tworzą Radę Ministrów pod przewodnictwem Prezesa Rady Ministrów. Art. Art. 28 Prezes Rady Ministrów i Ministrowie są odpowiedzialni politycznie przed Prezydentem Rzeczypospolitej i mogą być przez Niego w każdym czasie odwołani. Art. 29 (1) Sejm, w wykonaniu prawa kontroli parlamentarnej nad działalnością Rządu, może zażądać ustąpienia Rządu lub Ministra. (2) Wniosek taki może być zgłoszony tylko podczas sesji zwyczajnej, a głosowanie nad nim nie może się odbyć na posiedzeniu, podczas którego został zgłoszony. (3) Jeżeli za wnioskiem wypowie się Sejm zwykłą większością głosów, a Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu trzech dni nie odwoła Rządu lub Ministra, ani też Izb Ustawodawczych nie rozwiąże - wniosek będzie rozpatrzony przez Senat na najbliższym posiedzeniu. (4) Jeżeli Senat wypowie się za wnioskiem, uchwalonym przez Sejm, Prezydent Rzeczypospolitej odwoła Rząd lub Ministra, chyba że rozwiąże Sejm i Senat. Art. 30 (1) Niezależnie od odpowiedzialności politycznej przed Prezydentem Rzeczypospolitej i parlamentarnej przed Sejmem, Prezes Rady Ministrów i Ministrowie ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu za umyślne naruszenie Konstytucji lub innego aktu ustawodawczego, dokonane w związku z urzędowaniem.

Sejm w konstytucji kwietniowej IV. Sejm Art.31 (1) Sejm sprawuje funkcje ustawodawcze i kontrolę nad działalnością Rządu; nadto do Sejmu należy ustalanie budżetu i nakładanie ciężarów na obywateli. (2) Kontrola nad działalnością Rządu wyraża się w prawie Sejmu: a) żądania ustąpienia Rządu lub Ministra; b) pociągania wespół z Senatem Prezesa Rady Ministrów lub Ministra do odpowiedzialności konstytucyjnej; c) interpelowania Rządu; d) zatwierdzania corocznie zamknięć rachunków państwowych i udzielania Rządowi absolutorium; e) udziału w wykonywaniu kontroli nad długami Państwa. (3) Funkcje rządzenia Państwem nie należą do Sejmu. Art. 32 (1) Sejm składa się z posłów, wybranych w głosowaniu powszechnym, tajnym, równym i bezpośrednim. (2) Kadencja Sejmu trwa lat pięć, licząc od dnia zwołania. (3) Rozwiązanie Sejmu przed upływem kadencji wymaga wskazania powodu. Art. 33 (1) Prawo wybierania ma każdy obywatel bez różnicy płci, który przed dniem zarządzenia wyborów ukończył lat 24 oraz korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich. (2) Prawo wybieralności ma każdy obywatel, mający prawo wybierania, jeżeli ukończył lat 30. (3) Ordynacja wyborcza do Sejmu ustali podział Państwa na okręgi wyborcze, określi liczbę posłów, unormuje postępowanie wyborcze tudzież oznaczy kategorie osób pozbawionych praw wybierania i wybieralności z braku dostatecznych przymiotów moralnych lub umysłowych.

Senat w Konstytucji kwietniowej V. Senat Art. 46 (1) Senat, jako druga Izba Ustawodawcza, rozpatruje budżet i projekty ustaw, uchwalone przez Sejm, oraz uczestniczy w wykonywaniu kontroli nad długami Państwa. (2) Nadto Senat na równi z Sejmem, choć bez prawa początkowania, bierze udział w rozstrzyganiu następujących spraw: a) o wniosku żądającym ustąpienie Rządu lub Ministra; b) o ustawach zwróconych Izbom Ustawodawczym przez Prezydenta Rzeczypospolitej do ponownego rozpatrzenia; c) o zmianie Konstytucji; d) o uchyleniu zarządzeń, wprowadzających stan wyjątkowy. Art. 47 (1) Senat składa się z senatorów, powołanych w 1/3 przez Prezydenta Rzeczypospolitej, a w 2/3 w drodze wyborów. (2) Kadencja Senatu rozpoczyna się i kończy jednocześnie z kadencją Sejmu.

Kazusy Co oznacza termin suweren? Kto był suwerenem w II Rzeczypospolitej i według jakich aktów prawnych: 1) w 1920 r., 2) w 1925 r., 3) w 1937 r.,

Suweren: podmiot sprawujący niezależną władzę zwierzchnią. Władzą suwerenną i ustawodawczą w Państwie Polskiem jest Sejm Ustawodawczy; (…) /Uchwała Sejmu z dnia 20 lutego 1919 roku o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa/ Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Organami Narodu w zakresie ustawodawstwa są Sejm i Senat, w zakresie władzy wykonawczej - Prezydent Rzeczypospolitej łącznie z odpowiedzialnymi ministrami, w zakresie wymiaru sprawiedliwości - niezawisłe Sądy. /Konstytucja z dnia 17 marca 1921 roku/ Art. 2 (1) Na czele Państwa stoi Prezydent Rzeczypospolitej. (2) Na Nim spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historii za losy Państwa. (3) Jego obowiązkiem naczelnym jest troska o dobro Państwa, gotowość obronną i stanowisko wśród narodów świata. (4) W jego osobie skupia się jednolita i niepodzielna władza państwowa.

Kazusy Czym jest kontrasygnata? Które akty prawne były wyposażone w kontrasygnatę według kolejnych konstytucji?

Kontrasygnata: (łac. contra – przeciw, signo – podpisywać), konstytucyjny wymóg podpisania urzędowego aktu głowy państwa (prezydenta, monarchy) przez premiera lub właściwego ministra, bądź łącznie. Kontrasygnata oznacza, że członkowie rządu (premier i ministrowie) przejmują na siebie odpowiedzialność polityczną za podpisany akt. (…)ustawy ogłasza Marszałek z kontrasygnacją Prezydenta Ministrów i odnośnego Ministra fachowego (Mała Konstytucja z 1919 r.) Każdy akt państwowy Naczelnika Państwa wymaga podpisu odnośnego Ministra. Art. 44 Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawy wraz z odpowiednimi ministrami i zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej. (…)Każdy akt rządowy Prezydenta Rzeczypospolitej wymaga dla swej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów i właściwego ministra, którzy przez podpisanie aktu biorą zań odpowiedzialność (Konstytucja marcowa 1921 r.) Art. 14 (1) Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagają do swej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów i właściwego Ministra. (2) Akty urzędowe, wypływające z prerogatyw Prezydenta Rzeczypospolitej, nie wymagają kontrasygnaty. (Konstytucja Kwietniowa)

Kazusy Kto był przedstawicielem państwa polskiego w: 1919 roku, Wymień personalia kolejnych przedstawicieli państwa polskiego w II Rzeczypospolitej.

Przedstawiciel Naczelnik Państwa jest przedstawicielem Państwa i najwyższym wykonawcą uchwał Sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych. 48. Prezydent Rzeczypospolitej reprezentuje państwo na zewnątrz, przyjmuje przedstawicieli dyplomatycznych państw obcych i wysyła przedstawicieli dyplomatycznych Państwa Polskiego do państw obcych. 12Prezydent Rzeczypospolitej reprezentuje Państwo na zewnątrz, przyjmuje przedstawicieli państw obcych i wysyła przedstawicieli Państwa Polskiego; Naczelnik Państwa – Józef Piłsudski, Prezydenci: Gabriel Narutowicz, Stanisław Wojciechowski, Ignacy Mościcki

Wojna i pokój Jaki(e) podmiot(y) decydował(y) o wojnie i pokoju w konstytucji marcowej i kwietniowej? Kto podejmował uchwały w sprawach wojskowych, a kto je wykonywał według małej Konstytucji z 1919 roku?

Wojna i pokój Art.50. Prezydent Rzeczypospolitej może wypowiedzieć wojnę i zawrzeć pokój tylko za uprzednią zgodą Sejmu. (KM) Art. 12 Prezydent Rezczypospolitej stanowi o wojnie i pokoju (KK) Naczelnik Państwa jest przedstawicielem Państwa i najwyższym wykonawcą uchwał Sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych. (MK)

Parlamentaryzm II RP 1. Co oznacza termin parlament? Jaką strukturę parlamentu wprowadzała Konstytucja Marcowa? 2. Czym jest unikameralizm? Czy występował w II RP? 3. Czy sejm mógł się rozwiązać mocą własnej uchwały po wprowadzeniu noweli sierpniowej? 4. Czy według Konstytucji Kwietniowej parlament odgrywał dominującą rolę nad rządem? 5. Ile trwała kadencja parlamentu według Kostytucji marcowej a ile według konstytucji kwietniowej?

Parlamentaryzm II RP  Termin parlament wywodzi się z języka francuskiego. Swój początek bierze od czasownika parler - mówić. Dawniej oznaczał rozmowę oraz prawo do wypowiadania myśli. Ponadto parlamentarny równał się przyzwoity, zgodny z dobrymi obyczajami, kulturalny. W zależności od ustroju i prawa danego państwa kompetencje parlamentów kształtowały się różnorodnie. Zwykle był on utożsamiany z władzą ustawodawczą. Stanowił również forum, na którym ścierały się koncepcje, upadały reformy, powstawały ważne projekty. Obecnie pojęcie to odnosi się do przedstawicielskiego organu ustawodawczego i kontrolnego, który składa się z jednej lub dwóch izb. Unikameralizm: (inaczej jednoizbowość) element ustroju politycznego, polegający na istnieniu tylko jednej izby w parlamencie danego państwa. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje, otwiera, odracza i zamyka Sejm i Senat. (Nowela sierpniowa);5lat

Wybory 1. Jak wyglądały wybory prezydenckie według konstytucji marcowej? 2. Jak wyglądały wybory prezydenckie według konstytucji kwietniowej?

Wybory Prezydent był wybierany na 7-letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów. Wyboru prezydenta dokonywało Zgromadzenie Elektorów, w skłąd którego wchodziło 50 członków wybranych przez Sejm, 25 wybranych przez Senat oraz 5 wirylistów. Wirylistami byli marszałkowie Sejmu i Senatu, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Generalny Inspektor Siło Zbrojnych i Premier. Kandydat wybrany przez Zgromadzenie Elektorów zostawał Prezydentem tylko wtedy, gdy ustępujący Prezydent nie skorzystał z prerogatywy wskazania kandydata na następcę. Jeśli to uczynił – wówczas odbywało się głosowanie powszechne. Kadencja trwała 7 lat.

Nowela sierpniowa 1. W jakich sprawach Prezydent nie mógł wydawać rozporządzeń z mocą ustawy między kadencjami parlamentu? 2. Czy był to katalog zamknięty?

Nowela sierpniowa Rozporządzenia mogły dotyczyć spraw regulowanych ustawami za wyjątkiem: zmiany konstytucji, przekazania samorządom pewnych kompetencji z zakresu ustawodawstwa, budżetu, ustalania liczebności armii, ratyfikowania umów międzynarodowych, wypowiadania wojny i zawierania pokoju.