WARSZTATY DOSKONALĄCE „Pomiary emisji hałasu w środowisku. Prezentacja wyników zgodnie z wymaganiami PCA i Ministra Środowiska” WARSZTATY DOSKONALĄCE
dr inż. Radosław J. Kucharski. mgr Zbigniew K. Szymański. Kierownik Zakładu Akustyki IOŚ. BIEGŁY Z B.LISTY MINISTRA ŚRODOWISKA, BIEGŁY Z LISTY WOJEWODY, EKSPERT POLSKIEJ IZBY EKOLOGII, EKSPERT SKOŚ. Pełnomocnik ds. jakości (TŰV) nr 04-503-4319-141202-02-1. Menedżer jakości (TŰV) nr 04-503-4303-141202-01-1. Wewnętrzny auditor jakości (TŰV) nr 1491-06 Auditor wewnętrznego systemu jakości Ministerstwa Gospodarki nr 3961. Auditor wewnętrznego systemu zarządzania środowiskowego Ministerstwa Gospodarki nr 699/XIX/2002. Auditor wewnętrznego systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy Ministerstwa Gospodarki nr 239/AB/2002. mgr Zbigniew K. Szymański. Z-ca Kierownika Zakładu Akustyki IOŚ. BIEGŁY Z LISTY WOJEWODY, EKSPERT POLSKIEJ IZBY EKOLOGII. Pełnomocnik ds. jakości (TŰV) nr 04-503-4326-141202-02-1. Menedżer jakości (TŰV) nr 04-503-4312-141202-01-1. Wewnętrzny auditor jakości (TŰV) nr 1490-06 Wewnętrzny auditor jakości (PCA). Auditor wewnętrznego systemu jakości Ministerstwa Gospodarki nr 3960. Auditor wewnętrznego systemu zarządzania środowiskowego Ministerstwa Gospodarki nr 689/XIX/2002. Auditor wewnętrznego systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy Ministerstwa Gospodarki nr 236/AB/2002.
Wymagania w zakresie dokumentowania pomiarów hałasu w środowisku Protokół pomiarowy i Sprawozdanie 3
Podstawowe akty prawne w zakresie dokumentowania badań. [1] Ustawa z dn. 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2001, nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami) [2] 8 października opublikowano rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. poz. 1109). [3] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz ilości pobieranej wody. (Dz.U. 2008, nr 206, poz. 1291). [4] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2011 r.w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem Dz. U. Nr 140, poz. 824). [5] PN-EN ISO/IEC 17025 – Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących.
Wymagania PN-EN ISO/IEC 17025 5.10.1 Postanowienia ogólne Wyniki każdego badania, wzorcowania albo serii badań lub wzorcowań wykonanych przez laboratorium, powinny być podane dokładnie, jasno, jednoznacznie i obiektywnie, a także zgodnie z wszystkimi określonymi instrukcjami zawartymi w metodach badań lub wzorcowań... UWAGA 1 Sprawozdania z badań i świadectwa wzorcowania są czasami nazywane, odpowiednio, świadectwami badania i sprawozdaniami z wzorcowania. UWAGA 2 Sprawozdania z badań lub świadectwa wzorcowań mogą być wydane w postaci trwałego dokumentu lub przekazane elektronicznym środkiem przekazu, jeżeli zostaną spełnione wymagania niniejszej normy międzynarodowej. 5
5.10.2 Sprawozdania z badań i świadectwa wzorcowania Każde sprawozdanie z badań lub świadectwo wzorcowania powinno zawierać co najmniej niżej podane informacje, chyba że laboratorium ma ważne powody, aby tego nie czynić: a) tytuł (np. „Sprawozdanie z badań" lub „Świadectwo wzorcowania"); b) nazwę i adres laboratorium oraz miejsce wykonania badań lub wzorcowań, jeżeli jest ono inne niż adres laboratorium; c) niepowtarzalną identyfikację sprawozdania z badań lub świadectwa wzorcowania (takie jak numer kolejny) i oznaczenie, na każdej stronie, w celu zapewnienia, iż tę stronę można przypisać do konkretnego sprawozdania z badań lub świadectwa wzorcowania oraz jednoznaczną identyfikację końca sprawozdania i badania lub świadectwa wzorcowania; 6
a) nazwę i adres klienta; b) identyfikację zastosowanej metody; c) opis, stan i jednoznaczną identyfikację obiektu(-ów) badania lub wzorcowania; d) datę przyjęcia obiektu(-ów) do badania lub wzorcowania i datę (daty) wykonania badania lub wzorcowania, wówczas gdy jest to istotne dla miarodajności wyników lub ich zastosowania; ) odwołanie się do planu pobierania próbek i procedur wykorzystywanych przez laboratorium lub inne organizacje, gdy jest to istotne ze względu na miarodajność wyników lub dla ich zastosowania; i) wyniki badań lub wzorcowań wraz z, tam gdzie to jest właściwe, jednostkami miar; j) nazwisko (nazwiska), funkcja (funkcje) i podpis (podpisy) lub równoważne określenie osoby (osób) autoryzującej sprawozdanie z badania lub świadectwo wzorcowania; k) oświadczenie, gdy to istotne, że wyniki dotyczą wyłącznie obiektów badanych lub wzorcowanych.
Dokumenty normalizacyjne [10] PN-ISO 9613-2:2002. „Akustyka – Tłumienie dźwięku podczas propagacji w przestrzeni otwartej. Ogólna metoda obliczania” [11] PN-ISO 8297: 2003 „Akustyka – Wyznaczanie poziomów mocy akustycznej zakładów przemysłowych z wieloma źródłami hałasu w celu oszacowania wartości poziomu ciśnienia akustycznego w środowisku. Metoda techniczna” [12] PN-EN ISO 3744: 1999 „Akustyka – Wyznaczanie poziomów mocy akustycznej źródeł hałasu na podstawie pomiarów ciśnienia akustycznego. Metoda techniczna stosowana w warunkach zbliżonych do pola swobodnego nad płaszczyzną odbijającą dźwięk” [13] PN-EN ISO 3746: 1999 „Akustyka - Wyznaczanie poziomów mocy akustycznej źródeł hałasu na podstawie pomiarów ciśnienia akustycznego. Metoda orientacyjna z zastosowaniem otaczającej powierzchni pomiarowej nad płaszczyzną odbijającą dźwięk” [14] PN-ISO 1996-1:1999. „Akustyka. Opis i pomiary hałasu środowiskowego. Podstawowe wielkości i procedury”. [15] PN-ISO 1996-2:1999. „Akustyka. Opis i pomiary hałasu środowiskowego. Zbieranie danych dotyczących sposobu zagospodarowania terenu”. [16] PN-ISO 1996-1:1999. „Akustyka. Opis i pomiary hałasu środowiskowego. Wytyczne dotyczące dopuszczalnych poziomów hałasu”. 8
Rola aktów prawnych w tworzeniu podstawy merytorycznej akredytacji w zakresie badań hałasu w środowisku.
Referencyjne metody pomiarów hałasu przemysłowego i komunikacyjnego
Dokumentacja Laboratorium Akustycznego
12
PN-EN ISO/IEC 17025:2001 4.2.1 Laboratorium powinno ustanowić, wdrożyć i utrzymywać system jakości właściwy dla zakresu jego działalności. Laboratorium powinno udokumentować swoją politykę, systemy, programy, procedury i instrukcje w stopniu niezbędnym do zapewnienia jakości wyników badań. 13
Struktura dokumentacji laboratorium polityka jakości księga jakości procedury systemu zarządzania procedury techniczne metodyki badań / normy instrukcje szczegółowe zapisy 14
Wymagania PCA dotyczące dokumentacji DAB 07 p. 4.2 W wypadku, kiedy w organizacji istnieje dokumentacja związana z kilkoma systemami zarządzania (np. według PN-EN ISO 9001:2001 i PN-EN ISO/IEC 17025:2005) wymaga się, żeby w Księdze Jakości laboratorium zamieszczono odniesienie dla wszystkich punktów normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005, a tam gdzie jest wspólna dokumentacja zamieszczono odpowiednie powołania, np. poprzez tabelę współzależności lub bezpośrednie powołania rozdziałów współistniejącej w organizacji księgi jakości i/lub procedur. 15
Procedury Laboratorium Akustycznego „Procedura – unormowany przepisami, zwyczajami sposób prowadzenia, załatwiania jakiejś sprawy; tok, tryb, przebieg czegoś” (Słownik języka polskiego PWN, 1988) Procedury badawcze Laboratorium Akustycznego–Zakładu Akustyki Środowiska IOŚ Procedura pomiarów hałasu pochodzącego ze źródeł stacjonarnych (nieruchomych) w środowisku zgodnie z: Normą PN ISO 1996-1 oraz Normą PN ISO 1996-2. PB-BH-01 Procedura pomiarów hałasu komunikacyjnego, za wyjątkiem hałasu powodowanego przez samoloty zgodnie z: Normą PN ISO 1996-1 oraz Normą PN ISO 1996-2. PB-BH-02 Procedura wyznaczania skuteczności ekranów akustycznych wszystkich typów w warunkach rzeczywistych, w środowisku zewnętrznym. Procedurę oparto na tłumaczeniu wybranych fragmentów normy międzynarodowej: ISO 10847:1997. Acoustics — In-situ determination of insertion loss of outdoor noise barriers of all types. PB-BH-03 Procedura wyznaczania poziomów mocy akustycznej źródeł hałasu na podstawie pomiarów ciśnienia akustycznego. Metoda orientacyjna z zastosowaniem otaczającej powierzchni pomiarowej nad płaszczyzną odbijająca dźwięk, zgodnie z normą PN-EN ISO 3746 PB-BH-04 Procedura pomiarów hałasu impulsowego w środowisku zgodnie z: Normą PN ISO 1996- 2:1999/A1:2002. Akustyka. Opis i pomiary hałasu środowiskowego. Zbieranie danych dotyczących sposobu zagospodarowania terenu (Zmiana A1), oraz Normą PN ISO 10843:2002. Akustyka. Metody opisu i pomiaru pojedynczych impulsów lub serii impulsów. PB-BH-05 16
Wymagania techniczne dla Laboratorium Akustycznego wg rozdziału nr 5, PN-EN ISO/IEC 17025 17
PN-EN ISO/IEC 17025:2005 WYMAGANIA TECHNICZNE 5.1. Postanowienia ogólne 5.1.1. Czynniki wpływające na prawidłowość i wiarygodność badań: - czynnik ludzki (5.2), - warunki lokalowe i środowiskowe (5.3), - metody badań oraz ich walidacja (5.4), - wyposażenie (5.5), - spójność pomiarowa (5.6), - pobieranie próbek (5.7), - postępowanie z obiektami badania i wzorcowania (5.8). 18
5.2. Personel (5.2.1) Kompetencje, kwalifikacje, wykształcenie, doświadczenie personelu (5.2.2) Cele dotyczące wykształcenia, szkolenia i umiejętności personelu. Polityka i procedury dotyczące potrzeb szkoleniowych i szkolenia personelu. Powinna być oceniania skuteczność podejmowanych działań dotyczących szkoleń. (5.2.3) Personelem mogą być osoby zatrudnione przez laboratorium lub z którym zawarto umowę. (5.2.4) Zapisy dotyczące obowiązków personelu. (5.2.5) Upoważnienie personelu do pobierania próbek, prowadzenia badań, wystawiania sprawozdań z badań i świadectw wzorcowań, wydawania opinii i interpretacji oraz obsługiwania wyposażenia. Zapisy dotyczące upoważnień, kompetencji, wykształcenia i kwalifikacji zawodowych, szkoleń, umiejętności i doświadczenia personelu. 19
5.2. Personel W organizacjach, laboratoriach rozwiniętych ilościowo, sprawami personelu zajmuje się specjalna komórka organizacyjna. Dokumenty: Zakresy obowiązków, Upoważnienia dla personelu do określonych badań (!) (zgodnie z 5.2.5) Procedura szkoleń Program (plan) szkoleń Rejestry, Listy: Wykaz szkoleń Zapisy dotyczące personelu: Zapisy dotyczące personelu (zgodnie z 5.2.5) Listy szkoleń Ocena szkoleń i działań szkoleniowych 20
5.3. Warunki lokalowe i środowiskowe 5.3.1. Warunki zapewniające prawidłowość prowadzenia badań 5.3.2. Laboratorium powinno monitorować warunki środowiskowe 5.3.3. Skuteczne izolowanie procesu badań od zakłóceń 5.3.4. Dostęp do obszarów badań powinien być nadzorowany 5.3.5. Zapewnienie czystości i porządku 21
5.4. Metody badań - walidacja Metody Badań Laboratorium Akustycznego – Zakładu Akustyki Środowiska IOŚ zostały przedstawione wcześniej 5.4.1. Stosowanie właściwych procedur badawczych Stosowanie instrukcji, procedur i norm w sposób dostępny dla personelu 5.4.2. Wybór metod spełniających wymagania klienta lub Wybór metod właściwych dla obszaru badań 5.4.3. Dopuszcza się stosowanie metod własnych Laboratorium 5.4.4. Metody nieznormalizowane powinny być uzgodnione z klientem i właściwie zwalidowane. 22
5.4.5. Walidacja 5.4.5.1. Walidacja jest potwierdzeniem przez zbadanie i przedstawienie dowodu, że spełnione zostały wymagania zastosowanej metody 5.4.5.2. Laboratorium powinno prowadzić walidację większości stosowanych metod i prowadzić związane z tym zapisy. Jednym z istotniejszych elementów walidacji metod są porównania międzylaboratoryjne XXXVII Międzylaboratoryjne Badania Porównawcze Hałasu w Środowisku Augustów 2013 – www.ios.edu.pl 5.4.5.3. Zakres walidacji metody powinien odpowiadać zapotrzebowaniu klienta. 23
5.4.6. Szacowanie niepewności pomiaru Szacowanie niepewności pomiaru w Zakładzie Akustyki Środowiska IOŚ jako czynnik dokładności badań Laboratorium Akustycznego 24
5.4.7. Nadzorowanie danych Obliczenia i przenoszenie danych powinny być poddawane właściwym sprawdzeniom Właściwe i zwalidowane oprogramowanie Procedury ochrony danych Sprawny i zwalidowany sprzęt komputerowy 25
5.5. Wyposażenie laboratorium 5.5.1. Laboratorium Akustyczne powinno być wyposażone we właściwy dla niego sprzęt i powinno go w całości nadzorować. 5.5.2. Wyposażenie powinno być właściwej klasy pomiarowej, być wzorcowane i zapewniać właściwą dokładność badań. 5.5.3. Wyposażenie powinno być obsługiwane przez upoważniony personel w oparciu o powszechnie dostępne instrukcje obsługi. 5.5.4. Obiekty badań powinny posiadać jednoznaczne kody. 5.5.5. Powinny być prowadzone zapisy w księgach pracy przyrządów. 5.5.6. Powinna istnieć procedura nadzoru nad wyposażeniem. 5.5.7. Należy nadzorować i oznaczać wyposażenie niesprawne. 5.5.8. Należy etykietować całe wyposażenie laboratorium. 5.5.9. Wyposażenie znajdujące się okresowo poza nadzorem laboratorium powinno być ponownie poddane sprawdzeniu. 5.5.10. Należy wdrożyć procedurę sprawdzania wyposażenia. 5.5.11. Nie dotyczy. 5.5.12. Wyposażenie do badań powinno być należycie zabezpieczone elektronicznie i formalnie. 26
5.5. Wyposażenie laboratorium 27
5.6. Spójność pomiarowa 5.6.1. Całe wyposażenie pomiarowe powinno być kalibrowane przed pomiarem. Procedura Badawcza powinna każdorazowo określać konieczność kalibracji i jej zakres. 28
5.6. Spójność pomiarowa 5.6.2. Do kalibracji należy wykorzystywać legalizowane wzorce odniesienia. Należy prowadzić zapisy związane z kalibracją i wykorzystywać je w procesie szacowania niepewności wyników. 29
5.7. Pobieranie próbek – badania hałasu w środowisku 5.7.1. Laboratorium powinno mieć plan poboru prób – harmonogram badań. 5.7.2. Jeżeli klient żąda odstępstw od procedury badawczej należy sporządzić odpowiedni szczegółowy zapis. 5.7.3. Laboratorium powinno mieć odpowiednie procedury dokonywania zapisów związanych z badaniami terenowymi. 30
5.8. Postępowanie z obiektami do badań i wzorcowania Laboratorium Akustyczne dysponuje pojazdem o nazwie Ruchome Laboratorium Akustyczne do zbierania próbek w terenie i transportu aparatury. Laboratorium akustyczne identyfikuje kodami badane obiekty i procesy. 31
5.9. Zapewnienie jakości badań i wzorcowania Procedury sterowania jakością Zapisy i śledzenie trendów zmian Regularne przeglądy 32
5.10. Przedstawianie wyników badań 5.10.1 Wynik każdego badania powinien być zapisany w protokole pomiarowym: Dokładnie, Jasno, Obiektywnie, Zgodnie z procedurami i instrukcjami. 33
5.10. Przedstawianie wyników badań Sprawozdanie z badań powinno zawierać: tytuł, nazwę i adres laboratorium oraz miejsce wykonania badań, niepowtarzalną identyfikację sprawozdania – kod, nazwę i adres klienta, identyfikację zastosowanej metody, opis, stan i jednoznaczną identyfikację obiektu badań, datę badania, odniesienie do harmonogramu badań, wyniki badania lub wzorcowania, nazwiska i podpisy wykonujących badania, oświadczenie o odniesieniu badań. Dalej> 34
5.10.3 Sprawozdanie z badań Dodatkowo gdy to konieczne sprawozdanie powinno zawierać: zapisy o odstępstwach, stwierdzenie gdy to istotne o zgodności z wymaganiami, stwierdzenie oszacowanej niepewności, opinie i interpretacje kiedy jest to potrzebne, dodatkowe informacje w przypadku metod określonych przez klientów. Oraz: odniesienie do warunków środowiskowych, numery przyrządów i świadectw wzorcowania, dowód że zapewniono spójność pomiarową (kalibracja). 35
5.10.5. Opinie i interpretacje Wyraźne zaznaczenie w sprawozdaniu obszaru stanowiącego opinie i interpretacje wyników uzyskanych przez laboratorium Co np. mogą zawierać? opinię na temat zgodności lub nie z wymaganiami, spełnienie wymagań umowy, zalecenia, wytyczne przydatne do doskonalenia itp. 36
5.10.6. Wyniki uzyskane od podwykonawców Jeżeli wyniki badań zawarte w sprawozdaniu są wykonywane przez podwykonawcę należy je zidentyfikować Laboratorium odpowiada za te wyniki jak za własne. 37
5.10.7. Elektroniczne przekazywanie wyników W przypadku elektronicznego przekazywania wyników w dowolnej formie i na dowolnym nośniku jako: sprawozdań lub protokołów, powinny być spełnione wymagania niniejszej normy międzynarodowej. 38
Dziękujemy za uwagę!