Władza ustawodawcza cz. 3. Władza wykonawcza cz. 1.

Funkcja kontrolna Art. 95 ust. 2 Konstytucji RP „Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw”

Funkcja kontrola Orzeczenie TK K 8/99 Kontrola parlamentarna oznacza (a) prawo legislatywy do uzyskiwania informacji o działalności określonych organów i instytucji publicznych oraz (b) prawo wyrażania oceny tej działalności. Kontrola parlamentarna służy informowaniu społeczeństwa o funkcjonowaniu innych organów państwowych i zapewnia poddanie aparatu państwowego pod kontrolę opinii publicznej. Kontrola parlamentarna pozostaje w ścisłym związku z zasadą podziału władzy. Uprawnienia kontrolne legislatywy stanowią istotny element w systemie powiązań i „hamulców” między władzami. Kontrola parlamentarna służy nie tylko zebraniu informacji niezbędnych do realizacji funkcji ustawodawczej, ale umożliwia także egzekwowanie odpowiedzialności politycznej rządu i jego członków.

Funkcja kontrolna Kompetencje kontrolne Sejmu muszą być wykorzystywane w taki sposób, aby nie ingerować w istotny zakres pozostałych władz. Realizacja uprawnień kontrolnych nie może w szczególności prowadzić do naruszenia kompetencji Rady Ministrów w zakresie kierowania administracją rządową. Art. 95 ust. 2 Konstytucji poddaje pod kontrolę Sejmu działalność Rady Ministrów, a także podległych jej organów administracji publicznej. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego Konstytucja nie wyklucza przyznania Sejmowi w drodze ustawy uprawnień umożliwiających uzyskanie informacji dotyczących działalności innych organów i instytucji publicznych, wyraźnie wskazanych w ustanowionych przepisach, pod warunkiem, że ustawodawca nie narusza norm konstytucyjnych, a w szczególności zasady podziału władzy oraz zasad niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Funkcja kontrolna Sejmowi przysługują tylko takie kompetencje (środki) kontrolne, które zostały wyraźnie określone w Konstytucji i ustawach. Wszelkie działania kontrolne Sejmu muszą mieć podstawę w przepisach ustawy zasadniczej lub ustawy zwykłej. Zasadnicze podziały kompetencji kontrolnych Sejmu (parlamentu) – podział podmiotowy: - środki o charakterze indywidualnym, przysługujące każdemu deputowanemu lub ich grupie, - środki możliwe do egzekwowania tylko na posiedzeniach parlamentu, najczęściej wymagające akceptacji większości parlamentarnej, a więc przysługujące Sejmowi w całości, - środki przysługujące organom parlamentu, najczęściej komisjom. ze względu na źródło regulacyjne: konstytucyjne (np. pytania parlamentarne, absolutriuma) i pozakonstytucyjne (np. ustawy o sejmowej komisji śledczej, o wykonywaniu mandatu posła i senatora).

Coroczne rozpatrywanie sprawozdań rządu z. wykonania ustawy budżetowej Coroczne rozpatrywanie sprawozdań rządu z wykonania ustawy budżetowej. Absolutorium. Art. 226 ust.1 Konstytucji RP „Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa.” Art.226 ust. 2 Konstytucji Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium. Udział Najwyższej Izby Kontroli (art. 204 Konstytucji): przedkłada Sejmowi a) analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz b) opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów.

Coroczne rozpatrywanie sprawozdań rządu z. wykonania ustawy budżetowej Coroczne rozpatrywanie sprawozdań rządu z wykonania ustawy budżetowej. Absolutorium. Rola sejmowej Komisji Finansów Publicznych: a) przygotowanie i przedstawienie Sejmowi wniosku o przyjęcie lub odrzucenie sprawozdania Rady Ministrów z wykonania budżetu oraz b) przygotowanie i przedstawienie Sejmowi wniosku w sprawie udzielenia lub odmowy udzielenia absolutorium dla rządu w oparciu o cząstkowe sprawozdania i opinie właściwych komisji sejmowych. Sejm odbywa debatę na temat sprawozdania Rady Ministrów. Sejm podejmuje uchwałę o udzieleniu absolutorium zwykłą większością głosów. Nie udzielenie absolutorium nie pociąga za sobą żadnych konsekwencji prawnych.

Rozpatrzenie innych sprawozdań rządu np.: o kierunkach polityki zagranicznej, o udziale Rzeczypospolitej Polskiej w pracach Unii Europejskiej; treść informacji określona jest w Regulaminie Sejmu – powinna zawierać w szczególności plan prac nad projektami ustaw wykonujących prawo Unii Europejskiej, określając termin ich wniesienia do Sejmu. Sejm może podjąć uchwałę o przyjęciu lub odrzuceniu informacji Rady Ministrów, może zawierać ocenę informacji Rady Ministrów (obowiązek wynikający z ustaw)

Rozpatrywanie informacji i sprawozdań innych organów państwowych zapoznanie się z informacjami: - Rzecznika Praw Obywatelskich (o jego działalności oraz stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela), - Rzecznika Praw Dziecka (o jego działalności oraz z uwagami o stanie przestrzegania praw dziecka) - Trybunału Konstytucyjnego (o istotnych problemach wynikających z jego działalności i orzecznictwa oraz uwagach o stwierdzonych uchybieniach i lukach w prawie, których usunięcie jest niezbędne dla zapewnienia spójności systemu prawnego), Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego (o działalności Sądu oraz o wynikających z niej problemach), Krajowej Rady Sądownictwa (z rocznej działalności wraz z postulatami co do aktualnych problemów i potrzeb wymiaru sprawiedliwości)

zapoznanie się z rocznym sprawozdaniem Prezesa Narodowego Banku Polskiego ( z działalności NBP) rozpatrzenie sprawozdania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z jej działalności wraz z informacją o podstawowych problemach radiofonii i telewizji. przedstawienie przez członka Rady Ministrów informacji bieżącej na żądanie klubu poselskiego lub grupy co najmniej 15 posłów, podejmowanie przez Sejm uchwał: - rezolucje (wezwanie określonego organu państwowego do podjęcia wskazanego w rezolucji jednorazowego działania), - deklaracje, - apele, - oświadczenia.

Działalność kontrolna komisji parlamentarnych Zgodnie z art.111 Konstytucji RP 1.„Sejm może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy” 2. „Tryb działania komisji śledczej określa ustawa” (ustawa z 1999r. o sejmowej komisji śledczej) „parlamentarne postępowanie śledcze ma jedynie funkcję polityczną informacyjną i ma doprowadzić do zastosowania środków związanych z odpowiedzialnością polityczną” (K.C. Wheare). (…) postępowanie przed komisją śledczą ma głównie za zadanie zbadanie okoliczności, które nie mogą lub tylko pobocznie mogą być wyjaśnione i rozstrzygnięte w postępowaniu innym niż parlamentarne (wyrok TK U 1/08). W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej przedmiotem pracy takiej komisji może być m.in. „badanie zarzutów kierowanych pod adresem administracji rządowej, jej błędów, arbitralności lub dowolności w działaniu, nadużycia władzy, marnotrawstwa, nieuczciwości, oszustw”

Działalność kontrolna komisji śledczej Według Trybunału Konstytucyjnego „działalność komisji śledczej musi być zgodna z zasadami konstytucyjnymi wyznaczającymi granice kontroli parlamentarnej. Sprawa stanowiąca przedmiot badania komisji musi mieścić się w zakresie przedmiotowym i podmiotowym kontroli sejmowej określonymi w Konstytucji i ustawach. Poza zakresem działania komisji śledczej pozostaje natomiast działalność wszelkich podmiotów nieobjętych zakresem kontroli sejmowej.”

Działalność kontrolna komisji śledczej „Z art. 95 ust. 2 Konstytucji nie wynika ograniczenie funkcji kontrolnej Sejmu do rządu aktualnie urzędującego (…). Kontrola parlamentarna jest jednym z filarów demokracji parlamentarnej; nie może ograniczać się tylko do urzędującej Rady Ministrów, jeżeli ma być realna i skuteczna. Brak możliwości badania przez sejmową komisję śledczą budzących wątpliwości publiczne działań byłej Rady Ministrów czyniłby kontrolę parlamentarną w dużej mierze iluzoryczną. Z tego też właśnie powodu nie może być konstytucyjnej przeszkody do zlecenia w uchwale zbadania przez sejmową komisję śledczą także sprawy określonej działalności poprzedniej Rady Ministrów, któregoś z jej członków lub innych funkcjonariuszy administracji rządowej.” (wyrok TK U 1/08)

Działalność kontrolna komisji śledczej Sprawa, do zbadania której Sejm może powołać komisję śledczą, musi: 1) dotyczyć działalności organów i instytucji publicznych wyraźnie poddanych przez Konstytucję i ustawy kontroli Sejmu; 2) odnosić się do pewnych faktów lub twierdzeń dotyczących danych okoliczności; 3) „istnieć obiektywnie”; 4) być określona, tzn. stanowić zbiór okoliczności wyodrębniony, a także sprecyzowany i zrozumiały dla wszystkich potencjalnych podmiotów zobowiązanych do stawienia się przed komisją lub przedstawienia odpowiednich, żądanych materiałów i informacji; 5) być określona poprzez cel, który ma zostać zrealizowany w trakcie śledztwa sejmowego (wyrok TK U 4/06).

Kompetencje komisji śledczej: prawo wzywania świadków i ich przesłuchania prawo powoływania biegłych, prawo zwrócenia się do Prokuratora Generalnego o przeprowadzenie określonych czynności prawo zwrócenia się do organów państwa, osób prawnych i innych instytucji o wyjaśnienia lub przedstawienie dokumentów, prawo skierowania wniosku wstępnego o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej, przedstawienie sprawozdania ze swojej działalności Sejmowi.

Kompetencje kontrolne pozostałych komisji sejmowych prawo żądania obecności na posiedzeniach komisji (ministrowie, kierownicy naczelnych organów administracji państwowej, kierownicy innych urzędów i instytucji państwowych, prawo żądania informacji i wyjaśnień (zakres podmiotowy podobnie jak w przypadku żądania obecności), dezyderaty – uchwały komisji zawierające postulaty komisji w określonych sprawach, opinie – uchwały komisji zawierające stanowisko komisji w określonych sprawie, kontrole - przeprowadzane w sprawach związanych z wprowadzaniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał Sejmu, zlecanie przeprowadzenia kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli.

Środki kontroli przyznane indywidualnym posłom Prawo do informacji i prawo do interwencji (ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora) pytania parlamentarne - rodzaje: - interpelacje – sprawy o zasadniczym charakterze i odnoszące się do problemów związanych z polityką państwa (forma pisemna, obowiązek udzielenia odpowiedzi w ciągu 21 dni, możliwość żądania dodatkowych wyjaśnień, - zapytania poselskie – sprawy o charakterze jednostkowym, dotyczące prowadzonej przez Radę Ministrów polityki wewnętrznej i zagranicznej oraz wykonywanych przez administrację rządową zadań publicznych, forma pisemna, obowiązek udzielenia odpowiedzi w ciągu 21 dni, brak możliwości żądania dodatkowych wyjaśnień, - pytania w sprawach bieżących – forma ustana, zgłaszane do 21.00 dnia poprzedzającego posiedzenie plenarne Sejmu

Funkcja kreacyjna Treścią funkcji kreacyjnej jest prawo Sejmu i Senatu do decydowania lub współdecydowania o obsadzie personalnej innych organów państwa. Klasyfikacja kompetencji kreacyjnych: Kompetencje wykonywane wyłącznie przez Sejm (sędziowie Trybunału Konstytucyjnego, zastępcy przewodniczącego i członkowie Trybunału Stanu), Kompetencje wykonywane przez Sejm przy uczestnictwie (za zgodą) Senatu (Rzecznik Praw Obywatelskich, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, Rzecznik Praw Dziecka, Prezes Instytutu Pamięci Narodowej),

Funkcja kreacyjna c) Kompetencje wykonywane na wniosek Prezydenta RP: (Prezes Narodowego Banku Polskiego), d) Kompetencje wykonywane niezależnie przez Sejm i Senat: - ze strony Sejmu (Krajowa Rada Sądownictwa – 4 posłów, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji – 2 członków, Rada Polityki Pieniężnej – 3 członków, Krajowa Rada Prokuratury – 4 posłów, Rada Instytutu Pamięci Narodowej – pięciu członków) - ze strony Senatu (Krajowa Rada Sądownictwa – 2 senatorów, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji – 1 członek, Rada Polityki Pieniężnej – 3 członków, Krajowa Rada Prokuratury – 2 senatorów, Rada Instytutu Pamięci Narodowej – dwóch członków). Dodatkowo należy wskazać, iż Marszałek Sejmu posiada kompetencje o charakterze kreacyjnym, do których należy m.in.: powoływanie Głównego Inspektora Pracy i jego zastępcy, Wiceprezesów NIK i członków Kolegium NIK, Zastępcy Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych.

Władza wykonawcza Segment organów państwa, którego zasadniczymi zadaniami są: - realizacja ustaw rozumiana jako: - wprowadzanie ustaw w życie, - określenie tą drogą postępowania różnych organów w okresie obowiązywania ustaw oraz - podejmowanie inicjatyw i działań organizatorskich uzasadnionych potrzebami publicznymi choć nieregulowanymi prawnie P. Sarnecki). Na działania władzy wykonawczej składają się działania o charakterze politycznym (np. inicjowanie polityki, tworzenie programów) oraz administracyjnym (wykonywanie zadań publicznych i umiejętność ich organizacji) – B. Banaszak.

Struktura władzy wykonawczej Model monokratyczny – jeden naczelny organ władzy państwowej posiada pełnię władzy wykonawczej (np. Stany Zjednoczone), Model dualistyczny – kompetencje władzy wykonawczej dzielone są pomiędzy dwa naczelne organy władzy państwowej ( np. system gabinetowy, system kanclerski, system semiprezydencki) Polska jest państwem w którym występuje dualizm egzekutywy (art. 10 ust. 2 Konstytucji RP), tworzą ją dwa odrębne organy państwa, dysponujące własnymi kompetencjami, tworzone w drodze odrębnych procedur. Organy te choć są od siebie niezależne, to jednak występują między nimi powiązania organizacyjne (np. tworzenie rządu, zmiana w jego składzie) i funkcjonalne (np. uruchamianie stanów nadzwyczajnych) mające zapewnić ich współdziałanie.

Rada Ministrów – pozycja ustrojowa Rada Ministrów odgrywa rolę ustrojową wynikającą z zasady podziału władz. Oznacza to, że zarówno w ramach egzekutywy jak i wobec władzy ustawodawczej konieczne oparcie wzajemnych relacji na zasadzie równowagi i hamowania. Elementem równowagi jest m.in. samodzielność kompetencyjna (nie jest wymagane uczestnictwo innego organu państwa w prawidłowym wykonywaniu zadań Rady Ministrów) Elementem hamowania przede wszystkim zasada odpowiedzialności politycznej rządu przed Sejmem. Wymaga ona dostosowanie funkcjonowania rządu do woli większości parlamentarnej, lecz nie oznacza możliwości zastąpienia działań rządu przez Sejm.

Rada Ministrów – skład Zgodnie z art. 147 Konstytucji RP można ustalić skład obligatoryjny rządu (Prezes Rady Ministrów, ministrowie) oraz fakultatywny (wiceprezesi Rady Ministrów, przewodniczący ustawowo określonych komitetów); inaczej skład minimalny i maksymalny. Wyznaczniki pozycji ustrojowej Prezesa Rady Ministrów (premiera): - udział premiera w powoływaniu rządu (tworzenie podstaw programowych działania rządu, dobór członków rządu, określenie zakresu ich działania, dokonywanie zmian w składzie Rady Ministrów), - wpływ na trwałość rządu (wniosek o votum zaufania, jedyna forma udzielenia votum nieufności rządowi to konstruktywne votum nieufności, rezygnacja premiera ze stanowiska kładzie kres działalności Rady Ministrów), - wpływ na tok i kierunek prac (program działania rządu wynika z exposé premiera, premier ustala przedmiot prac rządu, określa sposób wykonywania zadań rządu), - wpływ na pracę członków rządu (swoboda powoływania i dymisjonowania, określa zadania członków rządu, posiada możliwość egzekwowania zadań od członków rządu,

Rada Ministrów – skład i organizacja Wiceprezes Rady Ministrów (wicepremier) – brak własnych, odrębnych kompetencji (brak samodzielności kompetencyjnej i organizacyjnej), jest uzależniony od zakresu zadań i kompetencji przyznanych przez premiera; często występuje unia personalna ze stanowiskiem ministra lub przewodniczącego komitetu Rady Ministrów – fakultatywny członek Rady Ministrów.

Rada Ministrów – skład i organizacja Minister – kategoria niejednorodna; ministrowie resortowi/działowi kierujący wyodrębnionym resortem (działem), określonym w ustawie o działach administracji rządowej, działają w dwóch obszarach: - jako kierownicy resortu, są jego zwierzchnikami, określają jego zadania, sposób ich wykonania, nadzorują powierzone im do nadzorowania organy centralne, są zwierzchnikami pracowników resortu, wydają rozporządzenia - jako członkowie rządu współuczestniczą w pracach Rady Ministrów, Ministrowie „bez teki” – nie kierują resortem, wykonują zadania powierzone im przez premiera, nie mogą wydawać rozporządzeń, uczestniczą w pracach Rady Ministrów na zasadach takich jak ministrowie resortowi

Rada Ministrów – skład i organizacja Przewodniczący ustawowo określonych komitetów – osoba kierująca naczelnym organ administracji rządowej o charakterze kolegialnym; fakultatywna kategoria członka rządu, powołanie zależne od decyzji szefa rządu. Organy Rady Ministrów: - Komitety Rady Ministrów – tworzone dla przygotowania dokumentów będących przedmiotem prac rządu, opracowania koncepcji przyszłego rozstrzygnięcia rządu, koordynacji prac członków rządu, - Rady, zespoły, komisje wspólne Tryb pracy – kolegialny (posiedzenia), podejmowanie decyzji w trybie uchwał, niekiedy tryb uzgodnieniowy.

Rada Ministrów - powoływanie Powoływanie rządu ujęte w formę uporządkowanych konstytucyjnie procedur, czynności podejmowane w ramach tych procedur mają charakter prawny (np. akt desygnacji, uchwała o udzieleniu rządowi votum zaufania) jak i pozaprawny (np. konsultacje z partiami politycznymi, rokowania koalicyjne), celem procedur jest wyraźne sprecyzowanie zadań i obowiązków poszczególnych organów oraz osób zaangażowanych w tworzenie rządu oraz ich zdyscyplinowanie (temu służą użyte w Konstytucji terminy i sankcje w przypadku ich niedotrzymania). procedury tworzenia rządu – zasadnicza i rezerwowe (uruchamiane w przypadku fiaska procedury zasadniczej, według konstytucyjnie określonego porządku)

Procedura zasadnicza tworzenia rządu Konstytucyjne przesłanki powołania rządu: dymisja rządu jako następstwo wyborów parlamentarnych (na pierwszym posiedzeniu nowowybranego Sejmu), nieuchwalenie rządowi votum zaufania, wyrażenie Radzie Ministrów votum nieufności, rezygnacja premiera. Możliwe także inne przyczyny faktyczne np. śmierć premiera. Procedura zasadnicza: Etap prezydencki – 14 dni w ramach których następuje desygnacja Prezesa Rady Ministrów oraz wręczenie aktu powołania premierowi i członkom rządu zaproponowanym przez desygnowanego premiera, Etap sejmowy – 14 dni w ramach których, premier przedstawia program działania rządu (exposé programowe), a Sejm podejmuje bezwzględną większością głosów uchwałę w sprawie votum zaufania.

Procedury rezerwowe tworzenia rządu I procedura rezerwowa: ETAP SEJMOWY wybór premiera przez Sejm w ciągu 14 dni od dnia zakończenia fiaskiem zasadniczej procedury powoływania rządu – na wniosek co najmniej 46 posłów, w głosowaniu bezwzględną większością głosów, w głosowaniu imiennym, w ciągu następnych 14 dni – przedstawienie przez premiera exposé oraz składu nowego rządu i podjęcie przez Sejm uchwały o wyborze rządu bezwzględną większością głosów; uwaga! Nie ma votum zaufania! ETAP PREZYDENCKI wręczenie przez Prezydenta RP aktów powołania premierowi i pozostałym członkom rządu

Procedury rezerwowe powołania rządu II procedura rezerwowa: Etap prezydencki W ciągu 14 dni od fiaska poprzedniej procedury Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów i zaproponowany przez niego skład Rady Ministrów (pytanie o desygnację) Etap sejmowy W ciągu 14 dni od powołania rządu, premier przedstawia exposé wraz z wnioskiem o votum zaufania; następnie Sejm podejmuje uchwałę w sprawie udzielenia votum zaufania zwykłą większością głosów. W przypadku nieudzielenia votum zaufania Prezydent obligatoryjnie skraca kadencję Sejmu i Senatu i zarządza przedterminowe wybory parlamentarne.

Zmiany w składzie Rady Ministrów Zmiany w składzie Rady Ministrów mogą być wynikiem: - decyzji premiera o zmianie członka rządu, - uchwalenia członkowi rządu votum nieufności, - rezygnacji członka rządu i innych przyczyn losowych. Wniosek o dokonanie zmiany w składzie rządu Prezes Rady Ministrów przedkłada Prezydentowi RP, który musi go uwzględnić, choć termin dokonania tej czynności nie jest określony, Zmiany w składzie Rady Ministrów nie wymagają jakiegokolwiek zatwierdzenia przez Sejm; w efekcie dokonanie nawet głębokiej rekonstrukcji w składzie Rady Ministrów nie wymaga uchwalenia przez Sejm votum zaufania