Wspieranie rozwoju osoby. O edukacji holistycznej Dr hab. Wiktor Żłobicki Uniwersytet Wrocławski Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych Instytut Pedagogiki

Struktura wykładu Wprowadzenie Główne pojęcia Niektóre egzemplifikacje pedagogiki holistycznej Edukacja holistyczna w podejściu Gestalt

Główne pojęcia i definicje

ISTOTA HOLIZMU Pojęcie holizm pochodzi od greckiego holos (cały). W europejskim kręgu kulturowym zostało upowszechnione przez Jana Christiaana Smutsa w roku 1912 w książce Holizm and Evolution (1925).

Jan Christiaan Smuts (1870-1950) Premier Związku Południowej Afryki w latach 1919-1924 oraz 1939-1948 Doprowadził do powołania Ligi Narodów Reprezentował Południową Afrykę na konferencji założycielskiej Organizacji Narodów Zjednoczonych w maju 1945 r.

ISTOTA HOLIZMU Teoria poznania opisana przez J.Ch. Smutsa oparta była na trzech podstawowych założeniach: Człowiek doświadcza otaczające go środowisko wszystkimi zmysłami (inspiracja myślami Kanta); Percepcja rzeczywistości ma charakter całościowy a nie fragmentaryczny, co oznacza, że całość jest czymś innym i czymś więcej niż sumą części składowych (inspiracja myślami Platona); Holizm jest stanem dążenia części do połączenia się w całość (inspiracja myślami Hegla).

ISTOTA HOLIZMU holizm [ang. < gr. hólos ‘cały’], teoria rzeczywistości, zgodnie z którą świat stanowi całość hierarchicznie złożoną z licznych całości niższego rzędu i podlega dynamicznej, twórczej ewolucji, prowadzącej do powstania coraz to nowych, jakościowo różnych całości (niedających się zredukować do sumy swych części); zapoczątkowany przez J.Ch. Smutsa, rozwijany przez niektórych biologów i filozofów angielskich w 1. połowie XX w.

HOLIZM W SOCJOLOGII Stanowisko, zgodnie z którym społeczeństwo jest wewnętrznie powiązanym układem całościowym, podlegającym specyficznym prawidłowościom, systemem o specyficznych właściwościach, różnych od cech jego części i dlatego punktem wyjścia w socjologicznej analizie społeczeństwa ma być badanie nie poszczególnych jednostek, lecz grup i instytucji społecznych. Olechnicki K., Załecki P.: Słownik socjologiczny. Wydaw. Graffiti BC, Torun 2000, s. 78

MEDYCYNA HOLISTYCZNA Medycyna opierająca się na założeniu, że stan umysłu, ducha i ciała wzajemnie wpływają na siebie i że należy leczyć cały organizm, a nie tylko jego chorą część. http://sjp.pwn.pl/slownik/2482134/medycyna_holistyczna

Niektóre egzemplifikacje pedagogiki holistycznej Pedagogika Rudolfa Steinera Pedagogika Gestalt

Pedagogika Rudolfa Steinera (pedagogika waldorfska) główne tezy Wychowanie jako sztuka Antropozoficzny (Anthropos – człowiek, Sophia – mądrość) obraz człowieka jako istoty czteroczłonowej (ciało fizyczne, ciało eteryczne, ciało duchowe oraz indywidualne ludzkie JA) Antropozofia jako uporządkowany i całościowy, związany z Kosmosem charakter wszystkich zjawisk, form życia, procesów, istot

Pedagogika waldorfska Kreatywne nauczanie i uczenie się obejmujące kształcenie na poziomie podstawowym i średnim Wielozmysłowe uczenie się Integracja treści kształcenia Idea koedukacji

Pedagogika waldorfska Jeden nauczyciel-wychowawca w klasach 1-6 Odrzucenie klasycznego oceniania i selekcji szkolnej Kolegialne zarządzanie szkołą Cotygodniowe konferencje nauczycielskie Ścisła współpraca z rodzicami

Edukacja holistyczna w podejściu Gestalt Źródła podejścia Gestalt: antropologia filozofia psychologia psychoterapia

Edukacja holistyczna w podejściu Gestalt Przesłanki antropologiczne

w środowisku społecznym Człowiek jest postrzegany jako „istnienie w czasie ciała, psychiki i ducha w środowisku społecznym i ekologicznym, jako podmiot z uświadomionymi i nieuświadomionymi dążeniami, pozostający w relacjach ze światem i bliźnimi” * * H. Petzold, 1993, s. 19

WYMIAR RACJONALNY WYMIAR AFEKTYWNY 3 WYMIAR SPOŁECZNY 2 4 G 1 5 WYMIAR FIZYCZNY WYMIAR DUCHOWY Pentagram symbolicznie przedstawiający pięć podstawowych wymiarów człowieka (źródło: S. Ginger, 2004, s. 25-26)

Podstawy filozoficzne podejścia Gestalt w edukacji Filozofia egzystencjalna (Søren Kierkegaard, Gabriel Marcel, Karl Jaspers, Martin Heidegger, Martin Buber, Jean-Paul Sartre, Albert Camus) Nurty filozoficzne Wschodu (buddyzm, taoizm)

Podstawy filozoficzne podejścia Gestalt w edukacji Egzystencjalizm “(…) rodzaj spekulacji filozoficznej, która opiera się na przeciwstawieniu jednostki, niepowtarzalnej i wolnej, stadu, tłumowi czy społeczeństwu masowemu. Egzystencjalizm zakłada również, że wszyscy ludzie ponoszą całkowitą odpowiedzialność za sens swojej egzystencji i samookreślenie.” Gerard L. Gutek (2003, s. 111)

a podejście Gestalt w edukacji Filozofia Wschodu a podejście Gestalt w edukacji “Trzydzieści szprych w piaście. Dzięki pustce między nimi istnieje pożytek z koła. Z gliny formuje się naczynia i garnki. Dzięki pustce w ich wnętrzu istnieje pożytek z naczyń. W ścianach domów wycina się drzwi i okna. Dzięki pustce w ich wnętrzu istnieje pożytek z domów. Na tym właśnie polega korzyść z pełnego i pożytek z pustego.” (Lao Tsy - 1987, s. 10)

Dualistyczny versus holistyczny model cech człowieka SPOKOJNY NIESPOKOJNY SZYBKI albo WOLNY RADOSNY SMUTNY SPOKOJNY NIESPOKOJNY SZYBKI i WOLNY RADOSNY SMUTNY

Podstawy psychologiczne podejścia Gestalt w edukacji Pojęcia: postać, figura, tło Całość jest czymś więcej niż sumą części Postrzeganie ma charakter całościowy Postrzeganie dzieje się „tu i teraz” Niedomknięte figury

EKSPERYMENT W UNIVERSITY OF ILLINOIS

Podstawy psychologiczne podejścia Gestalt w edukacji (całość a część) znaczących całości i poddawanie ich analizie Według psychologów Gestalt dzielenie na proste elementy powoduje ich zniekształcenie

Całość jest czymś więcej niż sumą części Jest taki sam, jak ten poniżej? Czy ten rysunek Całość jest czymś więcej niż sumą części

G. Mietzel – 2002

W. Köhler - 1933

Źródła psychoterapeutyczne podejścia Gestalt w edukacji Współistnienie myśli, emocji, doznań cielesnych i aktywności jednostki Potencjał do rozwoju Samoświadomość Samoregulacja Figura i tło Domykanie figury Zdolność do zaspokajania potrzeb Wartość samego siebie „Tu i teraz” Człowiek jako istota społeczna

Proces uczenia się w podejściu Gestalt inicjacja kontaktu (np. poszukiwanie tematu, uświadamianie potrzeb, poszukiwanie sposobów podniesienia motywacji do działania, przybliżenie problemu, itp.) ; podjęcie aktywności (próby różnorodnych działań z wykorzystaniem wszelkich dostępnych środków);

Proces uczenia się w podejściu Gestalt 3. integracja doświadczeń (zebrane różnorodne doświadczenia mogą być porządkowane, odrzucane, wartościowane, rozróżniane, itp.); 4. rozwiązanie (pojawia się świadomość wyników osiągniętych w działaniu, uświadamiane są nowe problemy do rozwiązania).

Model struktury zajęć w podejściu Gestalt AKTYWNOŚĆ UCZĄCEGO SIĘ AKTYWNOŚĆ POMAGAJĄCEGO UCZYĆ SIĘ temat/treść pojawienie się problemu interwencja dydaktyczna: aranżowanie sytuacji początkowej sytuacja początkowa: temat staje się problemem emocjonalnym interwencja dydaktyczna: wspieranie procesu dostrzegania problemów kreatywne działanie: temat staje się problemem w wyniku twórczego poszukiwania rozwiązań interwencja dydaktyczna: ułatwianie i wspieranie kreatywnego rozwiązania rozwiązanie jako efekt procesu integracji aktywności psychicznej i poznawczej w postaci samodzielnie uzyskanej odpowiedzi (mogą pojawić się nowe problemy do rozwiązania) Model struktury zajęć w podejściu Gestalt (źródło: por. H. Dauber, 2001, s. 181).

Można powtórzyć za Lao Tsy (1987, s. 64), że “(...) wiedzieć, że się nie wie, to jest szczyt”. Człowiek, w szczególności także pedagog Gestalt, który udziela wsparcia innym w ich rozwoju, funkcjonować może na czterech poziomach: - od nieświadomości swojej niekompetencji; - przez świadomość swojej niekompetencji; - ku świadomości swojej kompetencji; - aż do nieświadomości swojej kompetencji. (S. Ginger -1999, s. 15).

Dziękuję za uwagę