Zakład Promocji Zdrowia i Psychoterapii PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) ZNACZENIE CZYNNIKÓW SPOŁECZNO – KULTUROWYCH W PROCESIE PRZYSWAJANIA STEREOTYPÓW ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ Opracowała: Edyta Łopacka – Sęczyk e.seczyk@amu.edu.pl Zakład Promocji Zdrowia i Psychoterapii WSE UAM w Poznaniu

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) WPROWADZENIE Pierwsze oznaki procesu kategoryzacji i tworzenia się reprezentacji związanych z płcią pojawiają się na wczesnych etapach rozwoju człowieka (zob. Bem, 1989, Gapik, 2006, Golombok, Fivush, 1994, Kuhn, Nash, Brucken, 1978, Leinbach, Fagot, 1993, Maccoby, 1988, Maccoby, Jacklin, 1974 za: Cross, Markus, 2002, Miller, 1983, za: Mandal, 2004). Przyswajanie treści związanych ze stereotypem płci we wczesnych latach życia i ich konstytuowanie w późniejszych fazach rozwoju wskazuje na istotne znaczenie tych struktur poznawczych w funkcjonowaniu jednostki. Proces ten jest niezwykle złożony, długi, wieloletni i wieloetapowy, rozciągający się na różne okresy rozwojowe w życiu człowieka i uzależniony od szeregu czynników. Znaczący wpływ na kształtowanie, wzmacnianie i utrwalanie istniejących w społeczeństwie stereotypów płci oraz proces socjalizacji ról społecznych związanych z płcią mają zmienne o charakterze społeczno – kulturowym (Mandal, 1995, 2004, Pankowska, 2005, Renzetti, Curran 2005). Z uwagi na ten fakt istotna wydaje się analiza stereotypów związanych z płcią w kontekście szeroko rozumianego procesu ich nabywania obejmująca omówienie struktury i funkcji stereotypów oraz prezentację głównych obszarów oddziaływania poszczególnych czynników wpływających na ich przyswajanie.

STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ Upowszechnione w społeczeństwie uproszczone przekonania dotyczące charakterystycznych dla kobiet i mężczyzn cech emocjonalnych, fizycznych i społecznych oraz właściwości zachowania (zob. Brannon, 2002, Deaux, Lewis, 1984, Mandal, 2004, Pankowska, 2004, Pilch, 2006)

STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ Odzwierciedlają obowiązujący w danym społeczeństwie (grupie społecznej) system norm i wartości; są przyswajane w procesie wzrastania i socjalizacji przez jednostkę należącą do danej grupy społecznej; pierwsze oznaki procesu kategoryzacji i tworzenia się reprezentacji związanych z płcią pojawiają się na wczesnych etapach rozwoju człowieka: siedmiomiesięczne dzieci rozróżniają głosy kobiece i męskie, zaś dzieci dziewięciomiesięczne inaczej reagują na kobiece i męskie twarze (Connor, Serbin, 1997 Kuhn, Nash, Brucken, 1978, Maccoby, 1988, Maccoby, Jacklin, 1974 za: Cross, Markus, 2002; Golombok, Fivush, 1994 Miller, 1983, za: Mandal, 2004; Leinbach, Fagot, 1993); w wieku dwóch – trzech lat dzieci identyfikują szereg cech i zachowań odpowiednich dla kobiet i mężczyzn (Connor, Serbin, 1997 Kuhn, Nash, Brucken, 1978, Maccoby, 1988, Maccoby, Jacklin, 1974 za: Cross, Markus, 2002; Golombok, Fivush, 1994); dzieci trzy – czteroletnie potrafią krytykować osoby z otoczenia za zachowania niezgodne z płcią (Bem, 1989)

STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ Wymiary funkcjonowania stereotypów płci (za: Broverman, Vogel, Broverman, Clarkson, Rosenkrantz, 1972, Deaux, Lewis, 1984, Mandal, 2004, Pankowska, 2005, Plich, 2006) STEREOTYP CECH ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ STEREOTYP RÓL PŁCIOWYCH stereotyp cech psychicznych stereotyp cech fizycznych wzorce aktywności partnersko – małżeńskiej, erotycznej, rodzicielskiej edukacyjnej, zawodowej uczestnictwa w życiu publicznym sportowej, inne

FUNKCJE STEREOTYPÓW ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) WYZNACZANIE SPOSOBU SPOSTRZEGANIA KOBIET I MĘŻCZYZN ORAZ MYŚLENIA O NICH POTWIERDZENIE I UTRWALENIE OBOWIĄZUJĄCEGO W SPOŁECZEŃSTWIE SYSTEMU NORM I WARTOŚCI PUNKT ODNIESIENIA DO FORMUŁOWANIA OCZEKIWAŃ I OCENY ZACHOWAŃ PRZEDSTAWICIELI OBU PŁCI FUNKCJE STEREOTYPÓW ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ WPŁYW NA AUTOKONCEPCJĘ JEDNOSTKI, ORIENTACJĘ W SOBIE JAKO PRZEDSTAWICIELU OKREŚLONEJ PŁCI, OCENĘ WŁASNEJ OSOBY UKIERUNKOWANIE DZIAŁAŃ I WYBORÓW PODEJMOWANYCH PRZEZ PRZEDSTAWICIELI OBU PŁCI (zob. Brannon, 2002, Macrae, Stangor, Hewstone, 1999, Mandal, 1995, 2004, Miluska, 2004, Szarzyńska – Lichtoń, 2004, Wojciszke, 2002 )

WPŁYWAJĄCE NA PRZYSWAJANIE PRZEZ JEDNOSTKĘ PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) GŁÓWNE CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA PRZYSWAJANIE PRZEZ JEDNOSTKĘ STEREOTYPÓW ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ CZYNNIKI SPOŁECZNO - KULTUROWE CZYNNIKI INDYWIDUALNE środowisko rodzinne środowisko rówieśnicze szkoła środki masowego przekazu inne wiek poziom inteligencji inne (Mandal, 1995)

WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI Na socjalizację ról społecznych związanych z płcią w obrębie środowiska rodzinnego główny wpływ mają rodzice rodzeństwo (Mandal, 1995)

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO-RODZICÓW NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI Liczne teorie – psychoanalityczne, społecznego uczenia się, rozwoju poznawczego – zakładają, iż na przyswojenie przez dziecko stereotypów związanych z płcią znaczący wpływ wywiera środowisko rodzinne (por.: Deaux, Kite, 2002, Mandal, 1995, Pankowska, 2005, Rawa – Kochanowska, 2004, Renzetti, Curran, 2005). Również wyniki badań (zob.Golombok, Fivush, 1994, Maciejewska – Mroczek, 2007, Renzetti, Curran, 2005) wskazują na istnienie istotnych różnic w traktowaniu dzieci odmiennej płci przez rodziców prowadzące do socjalizacji określonych stereotypem ról związanych z płcią w zakresie: odmiennego sposobu komunikacji z córkami i synami, ilości kierowanych do dzieci różnej płci komunikatów dotyczących emocji, poziomu zróżnicowania ich treści; tendencji do okazywania czułości w relacjach z córkami i restrykcyjności wobec synów; większej reaktywności rodziców dzieci 13-14 miesięcznych na zachowania o charakterze asertywnym chłopców (aktywne wymuszanie uwagi) oraz wszelkie próby komunikacji, zarówno niewerbalnej (gesty, dotknięcia), jak i werbalnej u dziewcząt.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO-RODZICÓW NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI Różnice w oddziaływaniach socjalizacyjnych rodziców obejmują także: ZABAWY Z DZIEĆMI Zabawy z chłopcami - charakter interakcyjny, eksploracyjny, z dziewczynkami - oparte na komunikacji i większej bliskości fizycznej ,delikatniejszy sposób zabawy (Bronstein, 1988, MacDonald, Parke, 1986 za: Renzetti, Curran, 2005) ZABAWKI Zabawki chłopców zachęcają do aktywności, eksploracji, konstruowania, współzawodnictwa. Zabawki dziewcząt nawiązują przede wszystkim do dbałości o urodę i pełnienia funkcji opiekuńczych, preferencja zabawek stereotypowo związanych z płcią występuje już w wieku 18 miesięcy, (Golombok, Fivush, 1994, Maciejewska – Mroczek, 2007) SPOSÓB UBIERANIA Stroje zróżnicowane pod względem kolorystyki, ozdób i funkcjonalności, ułatwiają lub nie podejmowanie specyficznych form aktywności (Renzetti, Curran, 2005)

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO-RODZICÓW NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI Główne czynniki społeczno – ekonomiczne mające modyfikujący wpływ na proces socjalizacji ról płciowych związany z interakcją między dziećmi a rodzicami pochodzenie społeczne rodziców; wykształcenie rodziców; stan posiadania; stopień kobiecości i męskości każdego z rodziców, poziom stereotypowości ról pełnionych przez rodziców oraz posiadanych przez nich cech psychicznych obecność/brak rodzica w życiu dziecka (Gapik, 1984, Harwas – Napierała, 2002, Mandal, 1995, Stokłosa, 1987)

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO-RODZEŃSTWA NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI Czynniki mające wpływ na przyswojenie stereotypów płci przez jednostkę związane z rodzeństwem: płeć rodzeństwa; jego wiek; stopień stereotypowości posiadanych przez nie cech; kolejność urodzenia; spostrzeganie faktu faworyzowania rodzeństwa przez rodziców. (Hoyenga, Hoyenga, 1979, Wasilenko, 1980 za: Mandal, 2005, Lewicki, 1980).

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) WPŁYW ŚRODOWISKA RÓWIEŚNICZEGO NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI dzieci poniżej trzeciego roku życia wykazują zróżnicowanie w kontakcie z rówieśnikami – interakcje w parach mieszanych cechuje asymetria wskazująca na znajomość różnic między płciami i stereotypowe zachowania; grupa rówieśnicza może być spostrzegana jako instrument kontroli społecznej wpływający na dostosowanie aktywności dziecka do wzorców płci: dzieci wykazują jawną dezaprobatę – wyśmiewają, krytykują rówieśników angażujących się w zabawy stereotypowo przypisane przeciwnej płci, preferują rówieśników przejawiających typowe płciowo zachowania; przejawiane w samotności zainteresowanie dzieci w wieku przedszkolnym zabawkami stereotypowo związanymi z płcią przeciwną malało w obecności dzieci tej samej płci i zanikało zupełnie w obecności dzieci płci odmiennej. (Fagot, Leinbach, 1983, Goodenough, 1990, Roopnarine, 1984 za: Renzetti, Curran, 2005, Golombok, Fivush 1994, Jacklin i Maccoby, 1978, Serbin, 1983 za: Pankowska, 2005).

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) WPŁYW ŚRODOWISKA RÓWIEŚNICZEGO NA PROCES INTERNALIZACJI STEREOTYPÓW PŁCI Zgodna ze stereotypem polaryzacja płciowa zauważalna jest w formach aktywności podejmowanych przez grupy chłopców i dziewcząt grupy chłopców są zwykle większe i nastawione na współzawodnictwo, dominują w nich: aktywność fizyczna oraz operacje na przedmiotach; dziewczęta tworzą grupy opierające się na bliskości interpersonalnej, komunikacji, prowadzone przez nie zabawy służą rozwijaniu kompetencji społecznych (Corsaro, Eder, 1990, Maccoby, 1988, Sheldon, 1990 za: Renzetti, Curran, 2005; Pankowska, 2005, Tannen, 1994); stereotypizacja postaw i zachowań związanych z płcią nasila się w okresie adolescencji. Prezentowanie przez chłopców typowo męskich cech (tj. siła i odwaga) oraz podkreślanie przez dziewczęta swojej urody ma na celu, jak zauważa Pankowska (2005), zwiększenie atrakcyjności erotycznej i powodzenia u płci przeciwnej.

GŁÓWNE OBSZARY WPŁYWU SZKOŁY NA PROCES TYPIZACJI PŁCIOWEJ PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) GŁÓWNE OBSZARY WPŁYWU SZKOŁY NA PROCES TYPIZACJI PŁCIOWEJ NAUCZYCIELSKIE PRZEKAZY SOCJALIZACYJNE PODRĘCZNIKI SZKOLNE

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) STEREOTYPY PŁCI NAUCZYCIELA A ODDZIAŁYWANIA O CHARAKTERZE EDUKACYJNYM (Brannon, 2002, Muszyńska, 2004, Pankowska, 2005) STEREOTYPY PŁCI OBECNE W SPOŁECZEŃSTWIE STEREOTYPY PŁCI NAUCZYCIELA WYZNACZONE PŁCIĄ UCZNIÓW OCZEKIWANIA, WYMAGANIA, TYP RELACJI, SPOSÓB POSTĘPOWANIA OCENA WYNIKÓW, OCENA ZACHOWANIA FUNKCJONOWANIE UCZNIÓW W SFERZE EMOCJONALNEJ, INTELEKTUALNEJ, SPOŁECZNEJ UTRWALENIE RÓŻNIC MIĘDZYPŁCIOWYCH, STEREOTYPÓW ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) TREŚĆ STEREOTYPÓW PŁCI NAUCZYCIELI UMIEJĘTNOŚCI PRZYDATNE KOBIECIE WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE Umiejętności kulinarne (46,5%) Godzenie pracy zawodowej z obowiązkami rodzinnymi (39,5%) Gospodarowanie budżetem domowym (38,6%) Nawiązywanie kontaktów (27,2%) Podejmowanie decyzji (22,8%) Umiejętność wychowania dzieci (21,1%) Znajomość języków obcych (11,4%) Wykształcenie (10,5%) Prawo jazdy (9,7%) Obsługa komputera (9,7%) Inne(11,4) (Górnikowska – Zwolak, 2004, s.89)

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) TREŚĆ STEREOTYPÓW PŁCI NAUCZYCIELI CZYNNIKI MAJĄCE ZNACZENIE W DOROSŁYM ŻYCIU UCZENNIC I UCZNIÓW (Łuksza 2001, Górnikowska – Zwolak, 2004) 1- wykształcenie wyższe 2 - inteligencja 3 - atrakcyjność zewnętrzna 4 - korzystne małżeństwo (zamożny/a partner/ka) 5 - ambicja, przedsiębiorczość 6 - dobrze płatny zawód

STEREOTYPY PŁCI NAUCZYCIELI OBSZARY FUNKCJONOWANIA I KONSEKWENCJE PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) STEREOTYPY PŁCI NAUCZYCIELI OBSZARY FUNKCJONOWANIA I KONSEKWENCJE oczekiwania dotyczące zdolności poznawczych dziewcząt i chłopców oraz związane z nimi wymagania stawiane przez nauczycieli wspieranie rozwoju zainteresowań chłopców w kierunku nauk ścisłych; rozwijanie zdolności humanistycznych u dziewcząt; kształtowanie sposobu myślenia dziewcząt i chłopców; kształtowanie odmiennych przekonań dotyczących zdolności posiadanych przez przedstawicieli obu płci; kształt dalszej drogi edukacyjnej i zawodowej (Branon, 2002, Dembo, 1997, Meighan, 1993, Vasta i in. 1996 za: Muszyńska, 2004, Mandal, 1995 )

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) STEREOTYPY PŁCI NAUCZYCIELI OBSZARY FUNKCJONOWANIA I KONSEKWENCJE – c.d. rzadsze wywoływanie dziewczynek do odpowiedzi częstsze odnoszenie swoich wypowiedzi do chłopców udzielanie bardziej wyczerpujących odpowiedzi na pytania chłopców częstsze dostarczanie chłopcom wskazówek do zadań rozwiązywanych w klasie (matematyka) dłuższe oczekiwanie na udzielenie przez nich odpowiedzi częstsze przerywanie wypowiedzi dziewczynkom poświęcanie większej ilości uwagi chłopcom (60 %) niezależnie od wieku, stażu pracy i płci wzmacnianie zachowań zależnych i uległych u dziewcząt chłopcy (a później także mężczyźni) - grupa dominująca, traktowana szczególnie, skupiająca na sobie uwagę; dziewczęta - grupa podrzędna, deprecjonującą własne potrzeby w imię poświęcania się na rzecz innych (Brannon, 2002; Buczkowski, 1997; s.26, Muszyńska, 2004)

STEREOTYPY PŁCI W PODRĘCZNIKACH PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) STEREOTYPY PŁCI W PODRĘCZNIKACH PODRĘCZNIKI SZKOLNE FUNKCJE DYDAKTYCZNE PROGRAM UKRYTY (hidden curriculum) PRZEKAZANIE TREŚCI ZGODNYCH Z PROGRAMEM NAUCZANIA TRANSMISJA STEREOTYPÓW PŁCI, A TAKŻE INNYCH TREŚCI PRZYSWOJONYCH PODCZAS NAUKI OBOK OFICJALNEGO PROGRAMU

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW WE WSPÓŁCZESNYCH PODRĘCZNIKACH SZKOLNYCH (ANALIZA NA PODSTAWIE PODRĘCZNIKA WESOŁA SZKOŁA) PŁEĆ chłopiec dziewczynka ZABAWY zabawa w wojnę, podróż dookoła świata zabawa w dom, gra w gumę, skakanie na skakance ZABAWKI klocki, kolejka, samochody lalki, misie CECHY CHARAKTERU kompetentni intelektualnie, samodzielni, aktywni, nieostrożni, narażający się na chorobę lub niebezpieczeństwo, zaniedbujący obowiązki przejawiający agresję fizyczną (bójki, szturchanie, popychanie), opiekujący się zwierzętami, pomagają rówieśnikom i starszym; wrażliwi troskliwe, koleżeńskie, bardziej obowiązkowe niż chłopcy; zaczynają być ukazywane jako śmiałe, zaradne, samodzielne FUNKCJONOWA- NIE EMOCJONALNE przewaga w ilości doznawanych przeżyć, niska ekspresyjność częstsze odczuwanie emocji przykrych niż przyjemnych obok złości odczuwają także lęk, zakłopotanie, wstyd doznają więcej emocji pozytywnych niż negatywnych, znacznie częściej okazują emocje (wyrażanie emocji negatywnych częstsze niż u chłopców i dorosłych bohaterów); wśród emocji negatywnych przestają przeważać lęki i obawy, pojawia się złość

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW WE WSPÓŁCZESNYCH PODRĘCZNIKACH SZKOLNYCH (ANALIZA NA PODSTAWIE PODRĘCZNIKA WESOŁA SZKOŁA) - c.d. PŁEĆ chłopiec dziewczynka POZIOM AKTYWNOŚCI bardziej aktywni niż dziewczęta, podejmują więcej działań mniej aktywne od chłopców CHARAKTERYSTYCZNE CZYNNOŚĆI jazda na rowerze, spędzanie czasu przy komputerze, wędkowanie (10 razy częściej niż dziewczęta), gra w piłkę nożną; dbanie o higienę częściej od chłopców przedstawiane są podczas wykonywania prac domowych: zmywania naczyń, przygotowywania jedzenia, dbania o kwiaty; incydentalnie przejawiają formy aktywności charakterystyczne dla chłopców, jak chodzenie po drzewach, niekiedy przejawiają nieposłuszeństwo (Chlebio – Abed, Klimczak – Ziółek, 2004, Pankowska, 2004)

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW WE WSPÓŁCZESNYCH PODRĘCZNIKACH SZKOLNYCH (Wesoła szkoła, kształcenie zintegrowane w klasie 2, część 1-3)

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA KOBIET I MĘŻCZYZN WE WSPÓŁCZESNYCH PODRĘCZNIKACH SZKOLNYCH (Wesoła szkoła, kształcenie zintegrowane w klasie 2, część 1-3)

ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ Analiza programów telewizyjnych wskazuje, iż większość z nich odzwierciedla tradycyjny podział ról społecznych (Arcimowicz, 2003, Aronson, 1995, Deaux, Kite, 2002, Pankowska, 2005, Renzetti, Curran, 2005, Ziółek, 2001) WIZERUNEK MĘŻCZYZN W PROGRAMACH TELEWIZYJNYCH jednostki aktywne, pracujące zawodowo, dzielne, awanturnicze, zdobywcze; reprezentują sferę publiczną; ważniejsze niż uroda są cechy osobowości, ich status, zawód jaki wykonują; prezentowani są przez większą ilość czasu niż kobiety WIZERUNEK KOBIET W PROGRAMACH TELEWIZYJNYCH pełnią zwykle role żony, matki lub kochanki, ich miejsce jest w domu u boku kochanego mężczyzny; podkreślana i oceniana pozytywnie jest ich zgrabna sylwetka, uroda, młodość

ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ Wizerunek kobiety w reklamie (Doliński, 1999, Łopacka – Sęczyk, Machaj, 2008) Kobieta tradycyjna Kobieta, której pasją jest czystość – jej rolą jest dbanie o dom – sprzątanie, pranie, prasowanie itp. Matka – kucharka – kobieta karmiąca, przygotowująca posiłki, przede wszystkim dzieciom i mężowi Kobieta nierozgarnięta – potrzebująca porady ze strony męskiego autorytetu Kobieta nowoczesna, ale zacofana – używając nowoczesnych sprzętów pozostaje osadzona w roli „kury domowej” Kobieta nowoczesna Kobieta ogarnięta obsesją ciała – stosuje szereg specyfików w celu uzyskania/utrzymania pięknego wyglądu Kobieta - produkt, dodatek – symbol seksu, obiekt mający kusić i dodawać atrakcyjności sprzedawanemu towarowi Kobieta pracująca – businesswoman – profesjonalistka poświęcająca się karierze zawodowej Kobieta ekspert – występująca w roli autorytetu, osoby, która wyjaśnia, uczy, instruuje

ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ Wizerunek mężczyzny w reklamie (Arcimowicz, 2003) Mężczyzna tradycyjny Profesjonalista – przedstawiciel różnorodnych, cieszących się społecznym uznaniem zawodów, specjalista w wielu dziedzinach życia,również tych, które uznawane są za domenę kobiet, doradza im, wzbudza podziw Szef – wydaje polecenia, demonstruje władzę wobec podwładnych – najczęściej kobiet Głowa rodziny – dba o zapewnienie odpowiednich warunków materialnych rodzinie, zabezpieczenie przyszłości żony i dzieci; reprezentuje sferę publiczną, zagubiony w domowej codzienności Kochanek – przedstawiany w towarzystwie pięknych kobiet, które zdobywa przy pomocy reklamowanych produktów Mężczyzna nowoczesny Mężczyzna zadbany – metroseksualny, przystojny, seksowny, skoncentrowany na upiększaniu ciała Mężczyzna pełniący rolę kobiety–ojciec związany z dziećmi, zajmujący się nimi; wykonuje domowe czynności, np. pranie Mężczyzna łagodny – posiada cechy łączone z kobiecością: wrażliwość, łagodność, marzycielstwo, stanowi przeciwieństwo mężczyzny dominującego, posiadającego władzę

ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ Reklama telewizyjna a stereotypy płci u dzieci: dzieci w wieku przedszkolnym oraz młodszym wieku szkolnym oglądają w ciągu miesiąca od 500 do 900 reklam; większość z nich (80%) deklaruje, że bardzo lubi oglądać reklamy, zwłaszcza te, które przedstawiają realia domowe i rodzinę; o ile dzieci kwestionują wiarygodność przekazu dotyczącego jakości reklamowanych produktów, o tyle prawdziwość przedstawianego świata nie budzi ich wątpliwości; (Kossowski, 1999, Pankowska, 2005)

ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU A STEREOTYPY ZWIĄZANE Z PŁCIĄ obecność stereotypów płci w mass mediów (telewizja, czasopisma, Internet); znacząca ilość oglądanych przez dzieci programów telewizyjnych, reklam ukazujących spolaryzowany płciowo podział świata uzupełnienie informacji dotyczących cech i ról stereotypowo związanych z płcią docierających do jednostki z wielu innych źródeł socjalizacyjnych utrwalenie i podtrzymanie stereotypów zarówno na poziomie indywidualnym, jak i zbiorowym istotny wpływ przekazów medialnych na wyobraźnię i zachowanie dzieci istnienie korelacji dodatniej między ilością czasu spędzanego przez dzieci przed telewizorem a stopniem typowości ich postaw dotyczących ról społecznych związanych z płcią (Burns, 1982, Kossowski, 1999,Weinreich, 1978, za: Pankowska, 2005)

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) Bibliografia: Arcimowicz, K. (2003). Obraz mężczyzny w polskich mediach. Prawda, fałsz, stereotyp. Gdańsk: GWP. Aronson, E. (1995). Człowiek – istota społeczna. Warszawa: PWN. Bem, S. L. (1989). Genital knowledge and gender constancy. Child Development, 60. Brannon, L. (2002). Psychologia rodzaju. Kobiety i mężczyźni: podobni czy różni. Gdańsk: GWP. Broverman I. K., Vogel S.R., Broverman D.M., Clarkson F.E., Rosenkrantz P.S. (1972). Sex-role stereotyper: a current appraisal. Journal of Social Issues, 28. Buczkowski,A. (1997). Dwa różne światy, czyli jak socjalizuje się dziewczynkę i chłopca. W: J. Brach – Czaina (red.). Od kobiety do mężczyzny i z powrotem. Rozważania o płci w kulturze. Białystok: Trans Humana. Chlebio – Abed, D., Klimczak – Ziółek, J., (2004). Koncepcje kobiecości i męskości w podręcznikach szkolnych dla klas pierwszych. W: M. Chromczyńska - Rubacha (red.) Płeć i rodzaj w edukacji. Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno – Ekonomicznej. Cross, S., E., Markus, H., R. (2002). Płeć w myśleniu, przekonaniach i działaniu: podejście poznawcze. W: B. Wojciszke (red.) Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenie na różnice. Gdańsk: GWP. Dakowicz, A. (2000). Płeć psychiczna a poziom samoaktualizacji. Białystok: Trans Humana. Deaux, K., Kite, M. (2002). Stereotypy płci. W: B. Wojciszke (red.). Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenie na różnice. Gdańsk: GWP. Deaux, K., Lewis, L. L. (1984). Structure of gender stereotypes: Interrelationships among components and gender label. Journal of Personality and Social Psychology, 46. Dobrowolska, H., Dziabaszewski, W., Konieczna, A., Wasilewska, A., (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie III. Karty pracy ucznia, część 1-3. Warszawa: WSIP.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) Bibliografia: Dobrowolska, H., Konieczna, A., (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie II. Podręcznik, część 1-3. Warszawa: WSIP. Dobrowolska, H., Konieczna, A., Wasilewska, A., (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie II. Karty pracy ucznia, część 1-3. Warszawa: WSIP. Dobrowolska, H., Konieczna, A., Dziabaszewski, W. (2001). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie II. Podręcznik, część 1-3. Warszawa: WSIP. Doliński, D. (1999). Psychologia reklamy. Wrocław: Aida S.C. Gapik, L. (1984). Psychospołeczne aspekty zachowania seksualnego. W: Imieliński, K. (red.). Seksuologia społeczna. Zagadnienia psychospołeczne. Warszawa: PWN. Gapik, L., (2006).Funkcjonowanie seksualne w normie i patologii. Przegląd Terapeutyczny, 1 http://www.ptt-terapia.pl/przeglad/01/Gapik_01.pdf. Golombok, S., Fivush, R. (1994). Gender development. Cambridge: Cambridge University Press Górnikowska – Zwolak, E. (2004). Nauczycielskie koncepcje ról społecznych kobiety i mężczyzny – czynnik wzmacniający czy osłabiający szanse rozwojowe dziewcząt i chłopców? W: M. Chromczyńska – Rubacha (red.) Płeć i rodzaj w edukacji. Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno – Ekonomicznej. Hanisz, J., (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie II. Matematyka. Część 1-3. Warszawa: WSIP. Hanisz, J., (2001). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie III. Matematyka. Część 1-3. Warszawa: WSIP. Harwas – Napierała, B. (2002). Niektóre czynniki zaburzające relacje między małżonkami. W: Gapik, L., Woźniak, A. (red.). Postępy psychoterapii. Problemy małżeństwa i rodziny. Tom IV. Poznań: P.W.Interfund Janowski, A, (1989). Uczeń w teatrze życia szkolnego. Warszawa: WSiP. Kossowski, P. (1999). Dziecko i reklama telewizyjna. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”. Leinbach, M., D., Fagot, B., I. (1993). Categorical habituation to male and female faces: Gender schematic processing in infancy. Infant Behavior and Development, 16.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) Bibliografia: Lewicki, P. (1980). Kolejność urodzenia w rodzeństwie a struktura wzorca poznawczego wykorzystywanego w percepcji osób. Psychologia Wychowawcza, 2. Lott, B., Maluso, D. (2002). Społeczne uczenie się męskości i kobiecości. W: W. Wojciszke (red.). Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenie na różnice. Gdańsk: GWP. Łopacka – Sęczyk, E., Machaj, A. (2008). Psychologiczne konsekwencje wizerunku kobiety w reklamie. W: Aouil, B., Maliszewski, W., J. (red.). Media – Komunikacja – Zdrowie. Wyzwania – Szanse – Zagrożenia. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek. Łukasik, S., Petkowicz, H., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A., Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Podręcznik. Część 1. Warszawa: WSIP. Łukasik, S., Petkowicz, H., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A., Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Podręcznik. Część 2. Warszawa: WSIP. Łukasik, S., Petkowicz, H., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A., Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Podręcznik. Część 3. Warszawa: WSIP. Łukasik, S., Petkowicz, H., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A., Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Karty pracy ucznia. Część 1. Warszawa: WSIP. Łukasik, S., Petkowicz, H., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A., Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Karty pracy ucznia. Część 2. Warszawa: WSIP. Łukasik, S., Petkowicz, H., Hanisz, J., Karaszewski, S., Micińska – Łyżniak, I., Straburzyńska, J., Wiśniewska,A., Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Karty pracy ucznia. Część 3. Warszawa: WSIP. Łukasik, S.., Petkowicz, H., Hanisz, J., Dobrowolska, H., Karaszewski, S., Straburzyńska, J., Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Karty pracy ucznia. Część 4. Warszawa: WSIP.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) Bibliografia: Łukasik, S., Petkowicz, H., Hanisz, J., Dobrowolska, H., Karaszewski, S., Straburzyńska, J., Witkowska, E. (2000). Wesoła szkoła. Kształcenie zintegrowane w klasie I. Karty pracy ucznia. Część 5. Warszawa: WSIP. Maciejewska – Mroczek, E. (2007). Role płciowe zapisanie w zabawkach. O przydatności badań nad produktami przeznaczonymi dla dzieci dla nauk zjmujących się tożsamością. Kultura i Społeczeństwo, 1. Macrae, C. N., Stangor, Ch., Hewstone, M. (1999).(red.). Stereotypy i uprzedzenia. Najnowsze ujęcie. Gdańsk: GWP. Mandal, E. (1995). Socjalizacja ról społecznych związanych z płcią. W: E. Mandal,R. Stefańska – Klar (red.). Współczesne problemy socjalizacji. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Mandal, E. (2003).Kobiecość i męskość. Popularne opinie i badania naukowe. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”. Mandal, E. (2004). Podmiotowe i interpersonalne konsekwencje stereotypów związanych z płcią. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Miluska, J. (2004). Uwarunkowania jakości relacji między kobietami i mężczyznami. W: Kuczyńska, A., Dzikowska, E.K. (red.). Zrozumieć płeć. Studia interdyscyplinarne II. Wrocław: Wydawnictwo UW. Moir, A., Jessel, D. (1993). Płeć mózgu. O prawdziwej różnicy między mężczyzną i kobietą. Warszawa: PIW. Muszyńska, E. (2004). Warunki edukacji szkolnej dziewcząt i chłopców: różnice, ich przyczyny i skutki. W: M. Chromczyńska - Rubacha (red.) Płeć i rodzaj w edukacji. Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno – Ekonomicznej. Pankowska, D. (2004). Wizerunek dziewczynek i chłopców w podręcznikach do nauczania początkowego i do nauczania zintegrowaniego W: M. Chromczyńska - Rubacha (red.) Płeć i rodzaj w edukacji. Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno – Ekonomicznej. Pankowska, D. (2005). Wychowanie a role płciowe. Gdańsk: GWP. Pilch, T. (2006). (red.) Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. Tom V. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) Bibliografia: Rawa – Kochanowska, A. (2004). Poczucie tożsamości płciowej młodych kobiet a funkcjonowanie ich rodziców. W: Kuczyńska, A., Dzikowska, E., K. (red.) Zrozumieć płeć. Studia interdyscyplinarne II. Wrocław: Wydawnictwo: UW. Renzetti, C., M., Curran, D., J. (2005). Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Schaffer, H., R. (2006). Rozwój społeczny. Dzieciństwo i młodość. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Stokłosa, B. (1987). Struktura rodziny a wzorce poznawcze ról społecznych. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej. Tannen, D. (1994). Ty nic nie rozumiesz! Kobieta i mężczyzna w rozmowie. Warszawa: W.A.B. Wojciszke, B. (2002) (red.). Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenie na różnice. Gdańsk: GWP. Ziółek, J. (2001). Stereotypy płci w polskiej telewizji. Kultura i Społeczeństwo, 2. Zdjęcia wykorzystane w prezentacji pochodzą z Internetu i nie są własnością autorki

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) Meaning of sociocultural factors in the process of acquiring gender stereotypes by Edyta Łopacka – Sęczyk e.seczyk@amu.edu.pl Department of Health Promotion and Psychotherapy Faculty of Educational Studies Adam Mickiewicz University Poznań