Zjawisko przeciążenia pracą w opiniach lekarzy PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 2/2007 Zjawisko przeciążenia pracą w opiniach lekarzy Ewa Kasperek-Golimowska Agata Woźniak Zakład Promocji Zdrowia i Psychoterapii WSE UAM Poznań

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 2/2007 Wprowadzenie Zawód lekarza należy do grupy zawodów społeczno-usługowych. Osoby wykonujące ten rodzaj profesji narażone są na działanie specyficznych czynników obciążających i doświadczanie syndromu wypalenia zawodowego Przygotowanie kadr medycznych do radzenia sobie ze stresem zawodowym i jego skutkami jest ważne w celu utrzymania zdrowia samych lekarzy, ale także ze względu na dobro pacjenta Opinie lekarzy na temat ich pracy, czynników obciążających, a także sposobów pokonywania trudności mogą być źródłem informacji o tym, jaki rodzaj wiedzy i umiejętności psychospołecznych jest im potrzebny dla lepszego (zdrowszego) funkcjonowania zawodowego oraz jakie zasoby związane z ich pracą należy umacniać i rozwijać

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 2/2007 Pytania badawcze Czy lekarze czują się przeciążeni pracą zawodową, a jeżeli tak, to jakie czynniki związane z pracą spostrzegają jako szczególnie obciążające? Czy lekarze posiadają, a jeżeli tak, to jakie, zasoby chroniące ich przed przeciążeniem lub niwelujące jego skutki?

Opis grupy badawczej Płeć badanych Staż pracy Kobiety 55% Mężczyźni PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 2/2007 Opis grupy badawczej Płeć badanych Kobiety 55% Mężczyźni 45% Staż pracy Lata 10% 0-2 3-10 11-20 pow.21 % 46% 22%

Opis grupy badawczej Podstawowe miejsce pracy PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 2/2007 Opis grupy badawczej Podstawowe miejsce pracy Przychodnia 16% Szpital 84% 73% badanych podejmuje dodatkową pracę w przychodniach i gabinetach prywatnych 77% pracuje na terenie dużego miasta Specjalizacje: chirurgia, urologia, kardiologia, pediatria, ginekologia, choroby wewnętrzne

Przeciążenie pracą wśród lekarzy PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 2/2007 Przeciążenie pracą wśród lekarzy 75% lekarzy ma poczucie zmęczenia i przeciążenia pracą 52% uważa, że z upływem lat ono rośnie 48% twierdzi, że utrzymuje się na tym samym poziomie Nikt nie ma poczucia, że maleje 48% badanych przewiduje, że praca w kolejnych latach będzie ich jeszcze bardziej obciążać

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 2/2007 Złe warunki pracy 78% lekarzy twierdzi, że obciążają ich nieodpowiednie warunki pracy Niewystarczający dostęp do środków koniecznych do prawidłowego leczenia 68% Zbyt liczne obowiązki formalne 53% Złe warunki lokalowe 50% Zbyt duża liczba pacjentów 41% Przekazywanie negatywnych informacji 34% Obcowanie z cierpie- niem i bólem 30% Narażanie własne- go życia i zdrowia 24%

Ponoszenie strat związanych z pracą PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 2/2007 Ponoszenie strat związanych z pracą 65% badanych twierdzi, że wykonując zawód lekarza często ponosi straty osobiste Lekarze mówią: o poświęcaniu prywatnego czasu na dodatkowe wizyty w szpitalu o braku regularnego trybu życia o zmęczeniu ciągłym czuwaniem i byciem dyspozycyjnym

Nadmierne wymagania związane z rolą zawodową PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 2/2007 Nadmierne wymagania związane z rolą zawodową Lekarze uważają, że ich rola zawodowa związana jest z określonymi wymaganiami, którym należy sprostać: „Lekarz musi zrobić wszystko, by pacjent był zdrowy” 68% „Musi zrobić wszystko, by zyskać szacunek pacjenta” 65% „Musi znać odpowiedzi na wszystkie pytania” 55% „Nie może popełnić błędu” 50% „Powinien być lubiany przez wszystkich pacjentów” 34% Badani twierdzą, że wymagania roli wiążą się z dużą odpowiedzialnością, większą niż w innych zawodach. Jest to ich zdaniem bardzo obciążające.

Nadmierne oczekiwania innych PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 2/2007 Nadmierne oczekiwania innych 94% lekarzy twierdzi: „Opinia społeczna przypisuje mi całkowitą odpowiedzialność za stan pacjenta i efekty leczenia” „Lekarz według pacjentów powinien znać odpowiedzi na wszystkie pytania, nawet na te, na które nie ma odpowiedzi” „Od lekarza oczekuje się cudów” Większość badanych sądzi, że oczekiwania innych są nadmierne i często nieracjonalne. Ich zdaniem fakt ten w znacznym stopniu zakłóca pracę.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 2/2007 Brak autonomii w pracy 35% badanych ma poczucie obciążenia z powodu braku autonomii i samodzielności w pracy „w medycynie panuje system feudalny” „szef lub koledzy czują się urażeni gdy podejmuję próbę samodzielnego działania” „zbyt duża hierarchizacja” „młody lekarz jest tylko maszyną –inicjatywa nie jest mile widziana”

Doświadczanie negatywnych skutków stresu w pracy PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 2/2007 Inne źródła obciążeń Doświadczanie negatywnych skutków stresu w pracy Złe samopoczucie psychiczne (66%) Złe samopoczucie fizyczne (7%) Brak możliwości odreagowania stresu („brak sił”, „brak czasu”, brak skutecznych metod”) (65%) Lekarze przyznają, że nie stosują żadnych psychologicznych technik radzenia sobie ze stresem.

Źródła pozytywnych doświadczeń w pracy - zasoby PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 2/2007 Źródła pozytywnych doświadczeń w pracy - zasoby Mimo, że lekarze uznają swój zawód za bardzo wyczerpujący i wypowiadają się negatywnie o wielu obszarach swojej pracy, to potrafią wskazać także jej pozytywne aspekty. Jako pozytywne strony swojej pracy lekarze wymieniają: możliwość doświadczania satysfakcji i sukcesu z leczenie pacjenta (76%) doświadczanie uznania ze strony innych ludzi (61%) uzyskiwanie wsparcia, w niektórych sytuacjach trudnych, ze strony kolegów (47%). 60% badanych wierzy w sens swojej pracy i chce ją nadal wykonywać.

Wnioski Lekarze twierdzą, że są zmęczeni i przeciążeni pracą PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 2/2007 Wnioski Lekarze twierdzą, że są zmęczeni i przeciążeni pracą Głównym źródłem obciążeń są, ich zdaniem, nieodpowiednie warunki pracy, konieczność poświęcania życia osobistego dla dobra pacjentów ,nadmierna odpowiedzialność, a także zbyt duże oczekiwania ze strony pacjentów i ich rodzin. Niektórym osobom przeszkadza także brak autonomii Lekarze odczuwają negatywne skutki stresu doświadczanego w pracy. Uważają, że wpływa on negatywnie na ich zdrowie i efektywność działania, ale nie widzą możliwości zmiany tej sytuacji Pomimo poczucia przeciążenia, badani dostrzegają pozytywne strony swojej profesji. W pokonywaniu trudności pomaga im zadowolenie i satysfakcja z leczenia pacjentów, wiara w sens swoich działań. Ważne jest również to, że w niektórych sytuacjach (zwłaszcza w przypadku konfliktów z pacjentami), mogą liczyć na wsparcie współpracowników.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 2/2007 Postulaty Stresu w pracy nie da się wyeliminować, ale łatwiej sobie z nim poradzić, gdy osoba spostrzega swoje środowisko pracy jako wspierające, doświadcza w miejscu pracy pozytywnych zdarzeń (uznania, sukcesu), ma poczucie, że może wpływać na swoja karierę zawodową, stosuje techniki radzenia sobie ze stresem. Z punktu widzenia szkolenia kadr medycznych ważne byłoby zatem: Rozwijanie i wzmacnianie zasobów oraz wskazanie na role pozytywnych przekonań w podejściu do wykonywanej pracy Wyposażenie w wiedzę i techniki radzenia sobie ze stresem, a zwłaszcza wskazanie konkretnych sposobów ich wykorzystania w radzeniu sobie ze stresem w pracy Uświadomienie lekarzom znaczenia racjonalnych przekonań wobec samych siebie i wyzwań związanych z ich rolą zawodową oraz ćwiczenie umiejętności przeformułowywania nieracjonalnych oczekiwań (także płynących od innych osób).

on excessive workload by Doctors' opinions Ewa Kasperek-Golimowska PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 2/2007 Doctors' opinions on excessive workload by Ewa Kasperek-Golimowska Agata Woźniak The Department of Health Promotion and Psychotherapy Adam Mickiewicz University - Poznań