Rachunkowość zakładów ubezpieczeń i funduszy emerytalnych Część II Rachunkowość Otwartych Funduszy Emerytalnych Wykład 1

Podstawy funkcjonowania OFE. Historia. Podstawy funkcjonowania OFE. Podmioty funkcjonujące w ramach II filaru.

Szczypta historii. Zabezpieczenie emerytalne. Definiuje się jako zapewnienie określonego poziomu bezpieczeństwa finansowego na okres starości. Emerytura. Jest to transfer pieniężny wypłacany okresowo od określonego momentu w późniejszej fazie życia aż do śmierci beneficjenta.

Szczypta historii. Najstarsze są indywidualne sposoby zabezpieczenia emerytalnego. Była to wielodzietna i wielopokoleniowa rodzina. Nieco później dołączyły sformalizowane sposoby zabezpieczenia emerytalnego. Były nimi przytułki, tanie kuchnie, Kościół, a w końcu i państwo (Rzym – chleba i igrzysk, Anglia – prawo o ubogich)

Szczypta historii. W XIV wieku pojawiły się formy zakładowe (pracownicze) zabezpieczenia emerytalnego. Były nimi plany emerytalne dla rzemieślników zrzeszonych w cechach (1375 r.) W XIX wieku pojawiły się zakładowe plany emerytalne – Huta Dobrej Nadziei (1832), zakłady Kruppa (1858) i Siemensa (1872). W USA plany emerytalne pojawiły się w spółkach kolejowych: American Express (1875) i Baltimore and Ohio Railroad Company (1880).

Szczypta historii. Ostatnie chronologicznie pojawiły się publiczne systemy zabezpieczenia emerytalnego. Cechują się one tym, że: - inicjatorem i organizatorem systemu jest państwo - występuje najszerszy zakres podmiotowy - systemy są obowiązkowe Najistotniejszą cechą jest obowiązkowość. Powody: Myopia, Free riding Potrzeba redystrybucji Koszty systemu emerytalnego

Szczypta historii. Pierwszy publiczny system ubezpieczeniowy (niemiecki lub kontynentalny) wprowadził Otto von Bismarck. Pojawiły się ustawy: O ubezpieczeniu rentowym na starość i na wypadek inwalidztwa (1889), O ubezpieczeniu na wypadek choroby (1883), O ubezpieczeniu wypadków przy pracy (1884) Robotnicy w zamian za składkę płaconą po połowie przez pracodawców i pracowników mieli otrzymywać świadczenie po ukończeniu 70 lat życia.

Szczypta historii. Niemal równolegle w Danii (1891), Anglii (1908) i Szwecji (1913) rozwinął się zaopatrzeniowy system emerytalny (anglosaski lub skandynawski). Miał on cechy opieki społecznej, brak było składek lub były bardzo niskie. Świadczenia były jednolite i niskie na zaspokojenie tylko podstawowych potrzeb. Świadczenia realizowane były z budżetu państwa lub jednostki terytorialnej.

Szczypta historii. Zaopatrzeniowy system został przekształcony przez lorda Beveridge`a, wg którego państwo ma obowiązek dostarczać obywatelom jednolite, minimalne dochody na starość w zamian za jednolitą składkę. Obecnie te modele w czystej postaci już nie występują. Współcześnie istnieją systemy mieszane: - ubezpieczeniowo zaopatrzeniowe (kraje Europy kontynentalnej) oraz - zaopatrzeniowo ubezpieczeniowe (Wielka Brytania, Skandynawia, Holandia).

Szczypta historii. Pierwotne publiczne systemy emerytalne były kapitałowe ale na skutek Wielkiego Kryzysu, II wojny światowej oraz hiperinflacji zaczęły się przekształcać w systemy repartycyjne. PAYG – „pay as you go” – fundusz jest oparty na umowie międzypokoleniowe. Tworzony ze składek pokolenia pracującego i jest on na bieżąco wypłacany na świadczenia osób będących na emeryturze. Do końca lat 50 tych został wprowadzony w całej Europie a w USA w latach 70 tych.

Szczypta historii. Cechy systemu repartycyjnego i kapitałowego. Cechy System Repartycyjny System Kapitałowy Wydłużanie się życia Nieodporny Odporny Spadek przyrostu naturalnego Wzrost bezrobocia Spadek produkcji i płac Przetargi polityczne Załamanie na rynkach kapitałowych Wysoka inflacja Koszty funkcjonowania Niskie Wysokie Wpływ na oszczędności Negatywny Pozytywny

Szczypta historii W Polsce po odzyskaniu niepodległości istniały różne systemy emerytalne – obok publicznych (w każdym zaborze inne) były zakładowe (górnicy). W 1927 roku prezydent wydał rozporządzenie o emerytalnym ubezpieczeniu pracowników – dotyczyło jedynie umysłowych. W 1933 roku wydano ustawę o ubezpieczeniach społecznych – wprowadzone ubezpieczenia chorobowe, zdrowotne i wypadkowe. Wówczas utworzono ZUS oraz Ubezpieczalnie Społeczne. Rozwiązania były podobne do niemieckich.

Szczypta historii. Bezpośrednio po II wojnie światowej powrócono do rozwiązań przedwojennych. Bardzo szybko rozpoczęto jednak przemianę systemu rozszerzając jego zakres i wprowadzając elementy zaopatrzeniowe. Ubezpieczenie społeczne zostało ujednolicone, upaństwowione i scentralizowane. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS) włączono do budżetu państwa z którego wypłacano świadczenia.

Szczypta historii. Wysokość świadczeń była powiązana z zarobkami z ostatniego roku pracy, a prawo do emerytury z okresem zatrudnienia – mężczyźni 65 lat, kobiety 60 lat. Składka do 1972 roku wynosiła 15,5%., od 1981 roku 25%, od 1987 roku 38%, od 1991 roku 45%. Poziom świadczeń był niestabilny wskutek braku waloryzacji, którą wprowadzono w 1986 roku. Wcześniej emerytury były podnoszone uznaniowo, z licznymi przywilejami dla poszczególnych grup zawodowych. W 1986 roku wyłączono FUS z budżetu państwa.

Szczypta historii. W Polsce do 1998 r. na system emerytalny składały się 3 oddzielne systemy świadczeń: System emerytalny dla rolników System emerytalny dla służb mundurowych Pracowniczy system ubezpieczeń uzupełniony pięcioma „niepracowniczymi” dla: Twórców Prowadzących działalność gospodarczą Pracujących na umowę agencyjną i zlecenia Członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych Duchownych

Szczypta historii. System rolniczy oparty jest na finansowaniu przez państwo (95%), składka niska, świadczenie niskie. System służb mundurowych był systemem bezskładkowym, finansowanym bezpośrednio z budżetu państwa. Świadczenia były przyznawane już po 15 latach służby i indeksowane (od 0,4 do 0,75 podstawy wymiaru) wraz ze wzrostem wynagrodzenia dla odpowiednich stanowisk. System pracowniczy był repartycyjny, a wysokość świadczeń określana decyzjami politycznymi.

Szczypta historii. Przyczyny reformy polskiego systemu emerytalnego. - demograficzne Malejący współczynnik dzietności Wzrost przeciętnego trwania życia - ekonomiczne Spadek liczby osób objętych składką System emerytalny jako amortyzator bezrobocia - społeczne Niestabilność polityczna systemu emerytalnego Powszechna krytyka systemu emerytalnego

Szczypta historii. Liczba osób pracujących przypadających na 1 emeryta. Rok Relacja 1990 2,2 1995 2,17 2000 2,14 2005 2,09 2010 1,94 2015 1,85 2020 1,76

Podstawy funkcjonowania OFE Reforma emerytalna zapoczątkowana została pakietem ustaw, które umożliwiły przekształcenie istniejącego modelu: Ustawa z 22 sierpnia 1997 o pracowniczych programach emerytalnych Ustawa z 28 sierpnia 1997 o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych Ustawa z 13 października 1998 o systemie ubezpieczeń społecznych Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Podstawy funkcjonowania OFE Istniejący system został zastąpiony 3 odrębnymi filarami. II Filar OFE III filar PPE IKE Ubezpieczenia Dobrowolne I filar: ZUS

Podstawy funkcjonowania OFE Podstawowe założenia nowego systemu: Ścisły związek wysokości emerytury z kwota wpłaconych składek Zlikwidowanie przywilejów branżowych lub utrzymanie niektórych z obciążeniem ich składką Stopniowe zmniejszanie obciążeń na ZUS Podział składki na poszczególne rodzaje ubezpieczeń Podział składki między pracodawcę i pracownika

Podstawy funkcjonowania OFE Osoby urodzone przed 1/01/1949 nie zostały objęte reformą. Osoby urodzone między 1/01/1949 a 1/01/1969 miały prawo wyboru. Osoby urodzone po 1/01/1969 nie mają wyjścia.

Struktura II filaru – założenie. ZUS PTE FGFE KDPW OFE Agenci Rejestrowi Depozytariusze ZUE Organ nadzoru

Struktura II filaru. PTE – Powszechne Towarzystwa Emerytalne. Forma prawna – wyłącznie S.A. Akcje – wyłącznie imienne. Kapitał akcyjny pokryty wkładem pieniężnym, nie obciążony w jakikolwiek sposób – nie niższy niż równowartość 4 miliony euro Środki własne – minimum 2 miliony euro Władze zaakceptowane przez organ nadzoru Brak jakichkolwiek powiązań z innymi PTE

Struktura II filaru. Jedynym zadaniem PTE jest: Utworzenie i zarządzanie OFE oraz reprezentowanie go wobec osób trzecich Działalność wymaga zezwolenia organu nadzoru W 1998 roku organ nadzoru wydał 21 zezwoleń na utworzenie PTE i OFE oraz 4 wnioski rozpatrzył negatywnie. 1 PTE może zarządzać 1 OFE poza sytuacjami tzw. Przejęcia zarządzania.

Struktura II filaru. OFE – Otwarty Fundusz Emerytalny. Jest to odrębna od PTE osoba prawna. Może być utworzony tylko przez PTE na podstawie uooiffe na czas nieograniczony Jest zarządzany i reprezentowany tylko przez PTE Siedzibą OFE jest siedziba PTE. OFE nie może wchodzić w żadne relacje (kupna, sprzedaży, pożyczek) z PTE, które nim zarządza

Struktura II filaru. Jedynym przedmiotem działalności OFE jest gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie z przeznaczeniem na wypłatę członkom po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego. OFE w założeniach nie miał się zajmować wypłatą świadczeń.

Struktura II filaru. Współcześnie wyróżnia dwa rodzaje funduszy emerytalnych: - fundusze o zdefiniowanym świadczeniu - fundusze o zdefiniowanej składce Te 1 tworzone są z reguły przez pracodawców, gdzie kwota świadczenia jest znana i wypłacana dożywotnio w miesięcznych ratach. W tych 2 ryzyko jest przerzucane na uczestnika, a kwota świadczenia zależna jest od sumy wpłat i zysków. Kwota świadczenia jest nieznana lecz przewidywalna a świadczenie jest wypłacane jednorazowo lub okresowo.

Struktura II filaru. ZUS. ZUS ma obowiązek zapewnić płatność składek. ZUS dystrybuuje składki do OFE . ZUS prowadzi podstawowe rejestry systemu: Centralny rejestr ubezpieczonych Centralny rejestr członków OFE Centralny rejestr otrzymujących emerytury z nowego systemu Konta rejestrujące wpływ składek

Struktura II filaru. Fundusz Gwarancyjny. Jest zabezpieczeniem dla OFE na wypadek poniesienia strat – wykazania niedoboru. Całkowita wartość FG nie może przekroczyć 0,1% wartości aktywów netto wszystkich OFE. FG składa się z dwóch części: Podstawowej – zarządzanej przez KDPW (ta część należy do wszystkich) Dodatkowej – tworzonej przez OFE (należy tylko do danego OFE)

Struktura II filaru. Środki zgromadzone w FG mogą zostać użyte jako: źródło pokrycia niedoboru lub Źródło pokrycia innych szkód w zakresie w jakim PTE nie ponosi za nie odpowiedzialności lub Źródło pokrycia szkód które nie mogą zostać pokryte z jego masy upadłości Sposób i tryb wnoszenia opłat do FG oraz sposób gospodarowania nimi określa KDPW po zatwierdzeniu organu nadzoru

Struktura II filaru KDPW – Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. Jest to centralna instytucja odpowiedzialna za prowadzenie i nadzorowanie systemu depozytowo – rozliczeniowego w zakresie obrotu instrumentami finansowymi w Polsce. W systemie emerytalnym KDPW obsługuje wypłaty transferowe pomiędzy OFE – w wyniku zmiany funduszu przez uczestnika lub podziału zgromadzonych przez niego środków.

Struktura II filaru. Obsługa sald transferowych jest odpłatna. KDPW zarządza również Funduszem Gwarancyjnym. KDPW może również pełnić rolę depozytariusza.

Struktura II filaru Agenci rejestrowi. Są to instytucje świadczące usługi na rzecz OFE prowadzące rejestry członków i akwizytorów. Funkcjonują na podstawie uooiffe. Do ich zadań należy m.in.: 1. Zbieranie dokumentacji akwizycyjnej ich weryfikacja i archiwizacja 2. wprowadzanie danych do rejestrów członków i rejestru akwizytorów – otwieranie indywidualnych kont

Struktura II filaru. 3. rejestracja zmian (wpłaty, wypłaty) 4. wyliczanie opłat transferowych 5. przeliczanie składek na jednostki rozrachunkowe 6. obsługa akwizytorów 7. udzielanie informacji i opracowywanie raportów 8. Wyliczanie opłat ze składki dla PTE

Struktura II filaru. Depozytariusz. Jest to podmiot, który przechowuje aktywa OFE. Depozytariuszem może być bank lub KDPW. Bank, aby być depozytariuszem musi: Być bankiem krajowym Mieć fundusze własne o równowartości 100 milionów euro Nie mieć żadnych związków z OFE ani PTE dla których świadczy usługi.

Struktura II filaru. Obowiązki depozytariusza: Prowadzić rejestry aktywów OFE Dbać o prawidłowe ustalanie wartości aktywów netto Przestrzegać przepisów ustawy i statutu OFE w zakresie polityki lokacyjnej Wykonywać inne polecenia OFE, chyba że są sprzeczne z przepisami prawa lub statutem albo w jego ocenie zagrażają bezpieczeństwu aktywów

Struktura II filaru. Zapewniać terminowe rozliczanie umów związanych z aktywami OFE oraz z członkami OFE Wypełniać inne przewidziane prawem obowiązki. Depozytariusz występuje w imieniu członków OFE przeciw PTE z tytułu szkody spowodowanej niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków PTE w zakresie zarządzania funduszem lub jego reprezentacji. Depozytariusz ma obowiązek powiadamiać organ nadzoru o działaniach lub zaniechaniach OFE powodujących że interesy członków mogą być naruszone.

Struktura II filaru. Umowa z depozytariuszem określa szczegółowe obowiązki oraz sposób ich wykonywania, a także wynagrodzenie depozytariusza. Depozytariusz po zakończonym roku ma obowiązek sporządzić oświadczenie o zgodności z prawdą danych podanych w sprawozdaniach dotyczących aktywów.

Struktura II filaru. ZUE. Zakłady Ubezpieczeń Emerytalnych (Zakłady Usług Emerytalnych). Są to podmioty których nie było, nie ma i nie będzie. W założeniu reformy miały zajmować się wypłacaniem świadczeń emerytalnych. Wg obecnego stanu prawnego mają się tym zajmować fundusze dożywotnich emerytur kapitałowych.

Struktura II filaru Organ nadzoru. (UNFE, KNUiFE, KNF) Obecnie jest nim Komisja Nadzoru Finansowego. Organ nadzoru sprawuje kontrolę nad OFE: Kontrola bieżąca – przestrzeganie przepisów prawa, głównie limitów inwestycyjnych Kontrola okresowa – przyjmowanie raportów o wielkości stopy zwrotu oraz ustalanie średniej ważonej stopy zwrotu i minimalnej wymaganej stopy zwrotu.

Struktura II filaru. Organ nadzoru ma bardzo szerokie uprawnienia w stosunku do OFE jak i depozytariusza, agenta rejestrowego jak i poszczególnych osób świadczących jakiekolwiek usługi dla OFE bądź powiązanych z OFE.