ADMINISTRACJA TERENOWA W POLSCE autor: Katarzyna Jarkiewicz

SPIS TREŚCI definicja i podział administracja rządowa administracja samorządowa

DEFINICJA I PODZIAŁ Administracja terenowa to zbiór powiązanych ze sobą i współpracujących instytucji publicznych, realizujących działalność organizatorską przy pomocy aparatu urzędniczego, obejmujący zakres spraw regulowanych przez prawo. Administrację terenową dzielimy na: rządową, zbudowaną na zasadzie centralizmu i hierarchicznego podporządkowania (jej zwierzchnikiem jest Prezes Rady Ministrów), samorządową, zdecentralizowaną, podlegająca władzom jednostek samorządu terytorialnego.

DEFINICJA I PODZIAŁ Cechą działalności administracji jest: realizacja interesu publicznego: zaspakajanie podstawowych potrzeb społeczeństwa, działanie na podstawie prawa i w jego granicach, charakter polityczny działalności, tj. powiązanie z władzą polityczną, działanie w imieniu i na rachunek państwa, działanie niezarobkowe (administracja działa dla dobra ogółu, nie jest nastawiona na zysk), działanie o charakterze planowym (działanie płynne, stałe, stabilne, niezależne od zmian w kraju), różnorodność form i postaci, różnorodność działalności.

DEFINICJA I PODZIAŁ Administracja definiowana w ujęciu podmiotowym to: aparat administracyjny, organy administracyjne, kompetencje administracyjne, zawisłość podmiotów administracyjnych, hierarchizacja podmiotów administracyjnych, bezosobowość administracyjna, zawodowość administracyjna, kreowanie podmiotów administracyjnych.

ADMINISRACJA RZĄDOWA W ramach terenowej administracji rządowej wyróżnia się: administrację zespoloną, opartą na zasadach zespolenia i zwierzchnictwa wojewody, warunkującego skuteczne wykonywanie zadań tej administracji, przede wszystkim w sferze bezpieczeństwa wewnętrznego, porządku publicznego, przestrzegania prawa, a także w stanach nadzwyczajnych; administrację niezespoloną (dotychczas określaną mianem specjalnej) podporządkowaną bezpośrednio ministrom i innym organom centralnym, wobec której wojewoda posiada uprawnienia koordynacyjne, opiniodawcze i w pewnym zakresie – kontrolne.

ADMINISRACJA RZĄDOWA Wojewoda odpowiada za rezultat działania wszystkich służb, inspekcji i straży działających w ramach zespolonej administracji w województwie; osobowy aspekt zespolenia oznacza uzyskanie przez wojewodę stanowczego wpływu na obsadę najważniejszych stanowisk w wojewódzkiej administracji zespolonej poprzez powoływanie kierowników wojewódzkich służb, inspekcji lub straży albo uzgadnianie tych decyzji, jeśli podmiotem powołującym jest organ centralny.

ADMINISRACJA RZĄDOWA Organami wojewódzkiej, zespolonej administracji są: wojewodowie i - w sytuacjach ustawami przewidzianych - kierownicy wojewódzkich służb, inspekcji i straży, a tworzą tę administrację urzędy wojewódzkie i jednostki organizacyjne (komendy, inspektoraty, itp.) zespolonych służb, inspekcji i straży. Najważniejszymi organami administracji rządowej niezespolonej są organy administracji celnej, statystycznej, skarbowej, a także morskiej, śródlądowej i wodnej, działające na określonych drogach i akwenach.

ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Administracja samorządowa działa na zasadzie pełnego zespolenia na wszystkich stopniach podziału terytorialnego kraju - w gminie, powiecie, województwie - i wykonuje zdecentralizowaną część zadań publicznych, podlegając władzom jednostek samorządu terytorialnego - wspólnot terytorialnych. Organami tej administracji są organy wykonawcze tych jednostek - zarządy gmin, powiatów i województw z ich przewodniczącymi - wójtami (burmistrzami, prezydentami), starostami i marszałkami oraz z ich aparatem pomocniczym - urzędami gmin, starostwami powiatowymi, urzędami marszałkowskimi.

ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest od 1990 roku gmina. O ustroju gminy stanowi jej statut. Gmina może być gminą wiejską, gminą miejsko-wiejską lub gminą miejską. Jednostki pomocnicze gmin tworzy rada gminy w drodze uchwały po konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy, np. sołectwa, dzielnice, osiedla, itp. Gminy mogą łączyć się w organizacje czy związki komunalne na zasadzie dobrowolności – do najważniejszych działających w Polsce należą Związek Miast Polskich, Unia Metropolii Polskich, Związek Gmin Wiejskich RP, Unia Miasteczek Polskich.

ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy. Organami gminy są: rada gminy i wójt (burmistrz, prezydent miasta). Gmina realizuje wszystkie zadania niezastrzeżone do kompetencji innych jednostek samorządu terytorialnego (powiatu, województwa samorządowego). Na terenie Polski znajduje się 2489 gmin, w tym 65 gmin mających status miasta na prawach powiatu. Największą terytorialnie gminą w Polsce jest Pisz w powiecie piskim, który zajmuje terytorium 635 km². Najludniejsza gminą jest Warszawa – Centrum.

ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Do dochodów własnych gminy zaliczamy podatki i opłaty lokalne. Gmina pobiera trzy podatki: od nieruchomości, od posiadania psów i od środków transportu. Na opłaty lokalne składają się: opłata administracyjna pobierana za czynności urzędowe, opłata targowa pobierana od osób fizycznych, prawnych i od jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, dokonujących sprzedaży na targowiskach, opłata miejscowa pobierana w gminach, na obszarze których znajdują się miejscowości posiadające walory klimatyczne lub krajobrazowe. Uiszczają ją osoby, które przebywają w miejscowości w celach wypoczynkowych, zdrowotnych i turystycznych za każdy dzień pobytu.

ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Powiat grodzki (miasto na prawach powiatu) jest gminą o statusie miasta, wykonującą zadania powiatu. Status ten, po wprowadzeniu w dniu 1 stycznia 1999 roku nowego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, otrzymały: miasta liczące ponad 100 tysięcy mieszkańców, dawne stolice województw (poza Ciechanowem, Piłą i Sieradzem; samorządy tych miast zrezygnowały ze statusu miast na prawach powiatu), niektóre miasta w dużych aglomeracjach miejskich: Jastrzębie-Zdrój, Jaworzno, Mysłowice, Piekary Śląskie, Siemianowice Śląskie, Sopot, Świętochłowice, Świnoujście, Żory.

ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Warszawa uzyskała status miasta na prawach powiatu w 2002 roku - w latach 1999-2002 istniały równolegle: powiat warszawski i miasto stołeczne Warszawa (związek komunalny gmin, utworzony na podstawie ustawy warszawskiej). Wałbrzych w 2003 roku utracił prawa miasta na prawach powiatu i został włączony do powiatu wałbrzyskiego.

ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Powiaty wchodzą w skład województwa i skupiają kilka sąsiadujących gmin (powiat ziemski). Jest ich w Polsce 315. Istnieją także wspomniane powyżej gminy wydzielone - miasta na prawach powiatu, które nazywane są powiatami grodzkimi. Podział na powiaty przywróciła ostatnia reforma administracyjna z 1999 roku. Władzę uchwałodawczą i kontrolną w powiecie sprawuje rada powiatu, a władzą wykonawczą jest starosta. W powiecie grodzkim funkcje te sprawuje odpowiednio rada miejska i prezydent miasta lub burmistrz. Największym pod względem powierzchni powiatem ziemskim jest powiat białostocki, a grodzkim – Warszawa. Warszawa jest też największym powiatem grodzkim pod względem liczby mieszkańców; spośród powiatów ziemskich najludniejszy jest powiat poznański. Na jeden powiat przypada średnio 8 gmin (najwięcej w powiatach bialskim i kieleckim – po 19 gmin).

ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Do kompetencji starosty i zarządu powiatu należy podejmowanie decyzji w zakresie: edukacji publicznej (szkoły ponadgimnazjalne), ochrony zdrowia (szpitale rejonowe, powiatowe), transportu na terenie powiatu (współfinansowanie lokalnych linii autobusowych, np. miejskich przedsiębiorstw komunikacji w miastach na prawach powiatu), opieka nad drogami publicznymi powiatowymi, geodezji, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska, porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA przeciwdziałania bezrobociu, obronności, pomocy społecznej, wydawania zezwoleń na podejmowanie pracy przez cudzoziemców, zwalczania klęsk żywiołowych oraz organizowania pomocy na szczeblu powiatowym, rejestracji pojazdów oraz wydawanie praw jazdy.

ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Województwo jest jednostką samorządu terytorialnego w rozumieniu konstytucyjnym, tj. w pełni zdecentralizowaną instytucją władzy publicznej, który posiada wszystkie atrybuty właściwe samorządowi terytorialnemu: samodzielność i osobowość prawną, ochronę sądową, system organów uchwałodawczych i wykonawczych, dysponowanie mieniem, samodzielność finansową. Zadania samorządu wojewódzkiego związane są z tworzeniem warunków i instrumentów służących rozwojowi regionalnemu w sferach: rozwoju ekonomicznego, obejmującego też międzynarodową współpracę gospodarczą i promocję regionu, usług publicznych "wyższego" rzędu (m.in. szkolnictwo wyższe, specjalistyczna służba zdrowia, działalność kulturalna o charakterze ponadlokalnym), kształtowania przyjaznego człowiekowi środowiska naturalnego.

ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Reforma administracyjna, która weszła w życie 1 stycznia 1999, ustanowiła 16 nowych województw. Celem tej reformy było utworzenie większych regionów, które mogłyby konkurować z innymi regionami po wstąpieniu do Unii Europejskiej. Dotychczasowe województwa były zbyt małe, by efektywnie wykorzystywać środki finansowe i zarządzać terytorium województwa. Wprowadzeniu nowego podziału na województwa towarzyszyły liczne dyskusje. Niektóre projekty zakładały utworzenie mniejszej (12) lub większej (25) liczby województw. Liczne protesty społeczne, m.in. w Opolu czy Kielcach, doprowadziły do utworzenia większej liczby jednostek.

ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Natomiast w dwóch województwach zdecydowano się na rozdzielenie siedzib wojewodów i sejmików województw: w kujawsko – pomorskim siedzibą wojewody jest Bydgoszcz, a sejmik wojewódzki obraduje w Toruniu; w lubuskiem wojewoda ma siedzibę w Gorzowie Wielkopolskim, a sejmik wojewódzki obraduje w Zielonej Górze. Także obecnie pojawiają się głosy żądające utworzenia nowych województw, np. województwa środkowopomorskiego czy województwa staropolskiego.

ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Największe województwa to mazowieckie (38 powiatów, 325 gmin) i wielkopolskie (31 powiatów, 226 gmin); najmniejsze to opolskie (11 powiatów, 71 gmin) i lubuskie (11 powiatów i 83 gminy); najwięcej miast na prawach powiatu znajduje się w województwie śląskim (19). Największą powierzchnię posiada województwo mazowieckie (35 598 km2) i wielkopolskie (29 826 km2), najmniejszą - opolskie (9 412 km2) i świętokrzyskie (11 672 km2).

MAPA ADMINISTRACYJNA POLSKI http://pl. wikipedia

ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Wybory do organów stanowiących samorządu terytorialnego (rad gmin, powiatów, sejmików wojewódzkich) odbywają się na podstawie ustawy o ordynacji wyborczej do organów samorządu terytorialnego z 1998 roku. Ordynacja wyborcza różnicuje sposób wyboru radnych w zależności od liczby zamieszkujących gminę mieszkańców oraz przyjmuje zasadę proporcjonalności w wyborach do rad powiatów i wyborach do sejmików samorządowych. Ustawodawca przyjął, że granicą różnicującą sposób wyboru radnych w gminie będzie 20 tysięcy mieszkańców. W gminach do 20 tysięcy mieszkańców wybory odbywają się w jednomandatowych okręgach wyborczych (są większościowe).

ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Wybory w powiatach oraz miastach działających na prawach powiatu oraz wybory do sejmików wojewódzkich mają charakter proporcjonalny, z tym że w podziale mandatów uczestniczą listy tych komitetów wyborczych, na których listy oddano w powiecie lub mieście działającym na prawach powiatu albo w województwie co najmniej 5 proc. ważnie oddanych głosów. Radni w liczbie zależnej od liczby mieszkańców, wybierani są na kadencję czteroletnią na podstawie powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych oraz większościowych albo proporcjonalnych wyborów.

ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Organami kontroli i nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego (gminami, powiatami, województwami) i innymi podmiotami komunalnymi (m.in. związkami komunalnymi, samorządowymi osobami prawnymi) są Prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw budżetowych - regionalne izby obrachunkowe. Celem działania tych ostatnich organów jest zapewnienie prawidłowej realizacji zasad obowiązujących jednostki samorządu terytorialnego w sferze dysponowania publicznymi środkami finansowymi.

ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA W każdej ważnej dla jednostki samorządu terytorialnego sprawie, mieszczącej się - w odniesieniu do powiatu i województwa - w zakresie ich zadań, może być przeprowadzone referendum lokalne. Referendum przeprowadza się z inicjatywy rady gminy, powiatu, sejmiku województwa lub na wniosek co najmniej 10 proc. mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego uprawnionych do głosowania i jest ono ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30 proc. uprawnionych. Obligatoryjnie referendum przeprowadzane jest przez radę gminy w przypadku inicjatywy samoopodatkowania się mieszkańców (czyli wprowadzenia nowego, powszechnego podatku w gminie) na cele publiczne. Również odwołanie rady gminy, powiatu i sejmiku województwa przed upływem kadencji możliwe jest tylko w drodze referendum.

BIBLIOGRAFIA Prezentację wykonano na podstawie: Z. Leoński, Samorząd terytorialny w RP, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2002, Polski samorząd terytorialny, red. E. Nowacka, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006, Wiedza o społeczeństwie, red. M. Bankowicz, M. Grzybowski, J. Stelmach, T. Woś, T. Włudyka, PWN, Warszawa 2001.