NIELEGALNA MIGRACJA PO PRZYSTĄPIENIU POLSKI DO UKŁADU Z SCHENGEN Uniwersytet Warszawski Studia Podyplomowe – Migracje Międzynarodowe Opracowanie: Maria Marek, Beata Okulińska, Marta Lubowiedzka-Bąk Warszawa, grudzień 2009 r.

Migracja Przemieszczania ludności dokonywały się od najdawniejszych czasów, można powiedzieć, że towarzyszyły one nierozłącznie całym dotychczasowym dziejom społeczeństwa ludzkiego. W czasach najnowszych częstotliwość i masowość występowania migracji ma tendencję wyraźnie wzrostową. Ten wzrost wykazuje związek z powiększeniem się ogólnej liczby ludności na świecie, z rozwojem nowoczesnym środków komunikacji i informacji masowej, które ułatwiają podejmowanie decyzji o wyjazdach i ich realizację.

Migracja Pojęcie migracja (od łac. migratio - wędrowanie), obejmuje wszystkie rodzaje i kierunki ruchów ludnościowych związanych z trwalszą zmianą miejsca pobytu. Migranci to osoby, które decydują się opuścić kraj pochodzenia, głównie z powodów ekonomicznych i/lub w związku z wydarzeniami politycznymi.

GŁÓWNE SZLAKI PRZERZUTOWE przez terytorium RP Migranci drogą lotniczą przylatują do Moskwy na podstawie swoich paszportów, które po przylocie są im odbierane. Dalszą drogę nielegalni imigranci zazwyczaj odbywają busami lub samochodami osobowymi w głąb Ukrainy, Białorusi lub Litwy, gdzie oczekują na dalszy przerzut do Polski i Europy Zachodniej. Okres oczekiwania na terenie Białorusi, Ukrainy czy Litwy trwał często kilka tygodni.

szlak przerzutowy z Moskwy przez Litwę do Polski,

szlak przerzutowy przez Moskwę, Ukrainę bądź Białoruś do Polski, Niemiec,

szlak przerzutowy z Moskwy przez Słowację, Polskę do Czech, Niemiec,

nowy szlak z Ukrainy drogą lotniczą na Słowację z pominięciem Polski

Układ z Schengen Układ z Schengen jest porozumieniem, które znosi kontrolę osób przekraczających granice między państwami członkowskimi układu, a w zamian za to wzmacnia współpracę w zakresie bezpieczeństwa i polityki azylowej oraz współpracy przygranicznej. Ideę zniesienia kontroli granicznej zapoczątkowały Francja i Niemcy. 13.VII.1984 r. w Saarbrücken zawarły umowę o stopniowym znoszeniu kontroli granicznych.

Układ z Schengen 14.VI.1985 r. w pobliżu miejscowości Schengen w Luksemburgu podpisano Układ o stopniowym znoszeniu kontroli na wspólnych granicach między krajami Unii Gospodarczej Beneluksu, Francją i RFN. 19.VI.1990 r. - podpisano Konwencję Wykonawczą do Układu z Schengen, której przyjęcie miało ostatecznie zagwarantować bezpieczne zniesienie kontroli na wspólnych granicach wewnętrznych państw.

Członkowie Układu z Schengen z datami zniesienia granic wewnętrznych

Polska w strefie Schengen 21.12.2007 r. - zniesienie kontroli na granicy lądowej RP z: Słowacją, Czechami, Litwą i Niemcami oraz na lotniskach (31.03.2008r.); współtworzenie przez Polskę wraz z pozostałymi państwami Schengen wspólnego obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości UE; konieczność ujednolicenia polityki wizowej; bliższa współpraca policyjna państw UE (wykorzystanie SIS)

Granica z morzem pełnym 396 km Federacja Rosyjska 232 km Republika Litewska 104 km Gdańsk Szczecin Bydgoszcz Republika Federalna Niemiec 489 km Republika Białoruś 418 km Poznań Warszawa Łódź Wrocław Kielce Katowice Kraków Ukraina 535 km Republika Czeska 796 km Rzeszów GRANICA ZEWNĘTRZNA - 1580.78 km Republika Słowacka 541 km GRANICA WEWNĘTRZNA - 1924.52 km

Jednolite zasady przekraczania granic Od 13.10.2006 r. obowiązuje rozporządzenie (WE) nr 562/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady UE z dnia 15.03.2006 r. ustanawiające wspólnotowy kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice – „Kodeks graniczny Schengen”. Kodeks reguluje zasady kontroli osób i środków transportu na granicach zewnętrznych Unii Europejskiej. Stosują go wszystkie państwa członkowskie UE (poza Zjednoczonym Królestwem i Republiką Irlandii), Islandia, Norwegia oraz Szwajcaria.

Polityka migracyjna i azylowa dyrektywy rady Unii Europejskiej (min.2002/946/WSiSW – dot. ram prawno-karnych w celu zapobiegania nielegalnego wjazdu, przejazdu i pobytu); art.26 i 27 KWS uregulowania dotyczące nakładania sankcji na przewoźnika, który przywiózł na terytorium Schengen cudzoziemca bez prawa wjazdu; Konwencja Dublińska oraz rozporządzenie Dublin II – dot. wniosków o azyl, które są rozpatrywane przez 1 państwo członkowskie.

Wspólne systemy informacyjne Państw Członkowskich System Informacyjny Schengen (SIS II) umożliwia dostęp do danych osób i przedmiotów w celu przeprowadzenia kontroli granicznej, policyjnej i celnej. System Informacji Wizowej (VIS) za jego pośrednictwem dokonywana jest wymiana informacji pomiędzy państwami członkowskimi, dotycząca złożonych wniosków wizowych oraz wydanych wiz. System EURODAC służy do porównywania odcisków palców celem określenia właściwości Państwa Członkowskiego zgodnie z roz. Dublin II, które wyznacza państwo odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o azyl.

Warunki wjazdu i pobytu cudzoziemców w RP ważny dokument podróży; wiza, o ile przepisy ustawy nie stanowią inaczej (dotyczy cudzoziemców wjeżdżających do Polski w ramach ruchu bezwizowego oraz cudzoziemców posiadających zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony lub zezwolenie na osiedlenie się, legitymujących się kartą pobytu); środki pieniężne konieczne do pokrycia kosztów wjazdu, pobytu i opuszczenia terytorium RP; terminowość wyjazdu;

Nielegalni migranci w RP Są to ludzie, którzy po przybyciu do Europy: ciężko pracują, aby poprawić przyszłość swoją i swoich rodzin; chcą zostać na stałe; żyją w ukryciu, nie mając wielu praw ani możliwości; czasami zajmują się przestępczością zorganizowaną związaną z nielegalną migracją; Należą do nich m.in. obywatele: Ukrainy, Rosji, Białorusi, Chin, Wietnamu, Indii, Turcji, Tunezji, Nepalu, Pakistanu, Mongolii.

Skąd przybywają nielegalni migranci, dokąd zmierzają? przede wszystkim z krajów trzecich; krajów sąsiadujących; Głównie udają się do państw Europy Zachodniej. Wielu cudzoziemców traktuje Polskę jako kraj tranzytowy. Zazwyczaj podążają za lepszą pracą, a co za tym idzie lepszymi warunkami bytowymi.

Na czym zależy nielegalnym migrantom? dążą do legalizacji pobytu i pozostania na stałe: zmiana danych personalnych; fikcyjne małżeństwa; podejmują działania służące polepszeniu warunków bytowych: praca, niejednokrotnie nielegalna;

art. 88 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach, Nielegalny pobyt cudzoziemca na terytorium RP skutkuje (przy braku przesłanek negatywnych) wydaniem decyzji administracyjnej o: wydaleniu lub zobowiązaniu cudzoziemca do opuszczenia terytorium RP Okoliczności uzasadniające wydanie decyzji o wydaleniu ujęte zostały w przepisie art. 88 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach, którymi są:

1) pobyt na terytorium RP bez ważnej wizy, jeżeli jest wymagana lub innego ważnego dokumentu uprawniającego do wjazdu i pobytu na tym terytorium; 2) nie opuszczenie terytorium Rzeczypospolitej Polskiej po wykorzystaniu dopuszczalnego czasu pobytu na terytorium państw obszaru Schengen przez 3 miesiące w okresie 6 miesięcy liczonych od dnia pierwszego wjazdu;

3) wykonywanie pracy niezgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r 3) wykonywanie pracy niezgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; 4) podjęcie działalności gospodarczej niezgodnie z przepisami obowiązującymi w tym zakresie w Rzeczypospolitej Polskiej; 5) nie posiadanie środków finansowych niezbędnych do pokrycia kosztów pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i brak możliwości wskazania wiarygodnych źródeł ich uzyskania;

6) wpisanie jego danych do wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niepożądany, jeżeli wjazd cudzoziemca na to terytorium nastąpi w okresie obowiązywania wpisu; 7) wpisanie jego danych do Systemu Informacyjnego Schengen do celów odmowy wjazdu, jeżeli cudzoziemiec przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy jednolitej pobytowej lub w ruchu bezwizowym;

8) stanowienie zagrożenie przez jego dalszy pobyt dla obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego albo naruszanie interesu Rzeczypospolitej Polskiej; 9) dobrowolne nie opuszczenie terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w terminie określonym w decyzji: a) o zobowiązaniu do opuszczenia tego terytorium, b) o odmowie udzielenia zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, c) o cofnięciu zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony;

10) przebywanie poza strefą przygraniczną, w której zgodnie z zezwoleniem na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego może przebywać; 11) przebywanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej po upływie okresu pobytu, do którego był uprawniony na podstawie zezwolenia na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego; 12) niezgodne z przepisami przekroczenie lub usiłowanie przekroczenia granicy;

13) nie wywiązanie się z zobowiązań podatkowych wobec Skarbu Państwa; 14) zakończenie odbywania kary pozbawienia wolności orzeczonej w RP za umyślne przestępstwo lub przestępstwo skarbowe; 15) skazanie w RP prawomocnym orzeczeniem na karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu i istnieją podstawy do przeprowadzenia postępowania o przekazanie go za granicę w celu wykonania orzeczonej wobec niego kary.

Przyczyny wydania decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do opuszczenia terytorium RP – art. 97 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach: brak wymaganych dokumentów uprawniających do pobytu, nielegalna praca, brak środków finansowych, przekroczenie granicy wbrew przepisom naruszenie zasad małego ruchu granicznego

Warunek konieczny: z okoliczności sprawy wynika, że cudzoziemiec dobrowolnie wykona obowiązek opuszczenia terytorium RP w terminie określonym w decyzji (maksymalnie 7 dni)

Cudzoziemca umieszcza się w strzeżonym ośrodku, jeżeli (art Cudzoziemca umieszcza się w strzeżonym ośrodku, jeżeli (art. 102 ustawy o cudzoziemcach): jest to niezbędne do sprawnego przeprowadzenia postępowania w sprawie o wydalenie lub o cofnięcie zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE; zachodzi uzasadniona obawa, że będzie się uchylał od wykonania decyzji o wydaleniu lub decyzji o cofnięciu zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE; przekroczył lub usiłował przekroczyć granicę niezgodnie z przepisami, jeżeli nie został niezwłocznie doprowadzony do granicy.

Areszt w celu wydalenia stosuje się wobec cudzoziemca, jeżeli: zachodzi którakolwiek z ww. okoliczności oraz istnieje obawa, że cudzoziemiec nie podporządkuje się zasadom pobytu obowiązującym w strzeżonym ośrodku.

postanowienia sądu rejonowego Umieszczenie cudzoziemca w strzeżonym ośrodku lub zastosowanie wobec niego aresztu w celu wydalenia następuje na mocy postanowienia sądu rejonowego właściwego ze względu na siedzibę organu składającego wniosek – na czas nie dłuższy niż 90 dni (możliwość przedłużenia okresu pobytu – do roku).

Podstawowe akty prawne regulujące prawa migrantów w Polsce Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach Dz.U.06.234.1694 (ze zmianami); Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzieleniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej Dz. U. 06.234.1695 (ze zmianami); Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji; Dz.U.04.53.532 (ze zmianami); Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Dz.U.08.69.415 (ze zmianami);

Prawa cudzoziemców nielegalnie przebywających na terytorium RP: - wynikające z aktów prawa międzynarodowego, m.in. Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 r., Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z dnia 19 grudnia 1966 r. prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, prawo do rzetelnego procesu sądowego, prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, zakaz tortur.

w związku z zatrzymaniem - prawa określone przepisami kodeksu postępowania karnego, w tym prawo do kontaktu z przedstawicielstwem dyplomatycznym lub urzędem konsularnym, powiadomienia o zatrzymaniu osoby najbliższej, prawo do kontaktu z adwokatem, możliwość złożenia zażalenia na czynności organu – do sądu i prokuratora.

w przypadku umieszczenia w strzeżonym ośrodku lub areszcie w celu wydalenia - prawa określone ustawą o cudzoziemcach, m.in.: prawo kontaktowania się z polskimi organami państwowymi, a także z przedstawicielstwem dyplomatycznym lub urzędem konsularnym państwa obcego, w sprawach osobistych i urzędowych oraz kontaktowania się z organizacjami pozarządowymi lub międzynarodowymi zajmującymi się udzielaniem pomocy, zwłaszcza prawnej, cudzoziemcom.

Cudzoziemcy przebywający w Polsce wbrew obowiązującym przepisom, nie są objęci ustawowymi regulacjami w zakresie możliwości podjęcia legalnej pracy, jak również ochroną odnoszącą się do praw socjalnych.

Jednakże przed wydaniem decyzji o wydaleniu/ zobowiązaniu do opuszczenia terytorium RP istnieje konieczność zbadania wystąpienia okoliczności uniemożliwiającej wydanie takiej decyzji, zwłaszcza kwestii dotyczących ochrony rodziny.

Cudzoziemcowi udziela się zgody na pobyt tolerowany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli jego wydalenie naruszałoby prawo do życia rodzinnego lub naruszałoby prawa dziecka w stopniu istotnie zagrażającym jego rozwojowi psychofizycznemu – art. 97 ust. 1 pkt 1a ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

Przestępczość zorganizowana związana z nielegalną migracją Podstawowym aktem prawa międzynarodowego wiążącym Polskę i zawierającym definicję handlu ludźmi jest Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, uzupełniający Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 15.11.2000 r.

Protokół ten zawiera w art Protokół ten zawiera w art. 3 definicję handlu ludźmi, powtórzoną zresztą w takiej samej postaci w art. 4 Konwencji Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi.

„handel ludźmi” oznacza werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osób, z zastosowaniem groźby lub użycia siły, lub też z zastosowaniem innej formy przymusu, uprowadzenia, oszustwa, wprowadzenia w błąd, nadużycia władzy, wykorzystania słabości, wręczenia lub przyjęcia płatności lub korzyści dla uzyskania zgody osoby mającej kontrolę nad inną osobą, w celu jej wykorzystania. Wykorzystanie obejmuje, jako minimum, wykorzystanie prostytucji innych osób lub inne formy wykorzystania seksualnego, pracę lub inne usługi o charakterze przymusowym, niewolnictwo lub inne praktyki podobne do niewolnictwa, zniewolenie albo usunięcie organów; (...).

Zachowania osób zaangażowanych w handel ludźmi mogą być kwalifikowane m.in. jako: art. 253 k.k. (handel ludźmi) art. 203 k.k. (zmuszanie do prostytucji) art. 204 §1,2 i 3 k.k. (stręczycielstwo i sutenerstwo) art. 204 § 4 k.k. (zwabienie i uprowadzenie ofiary w celu uprawiania prostytucji za granicą) art.189 § 1 i 2 k.k. (pozbawienie człowieka wolności) art.190 §1 k.k. (groźby karalne) art.191 §1 k.k. (zmuszenie do określonego zachowania) art. 197 par.1, 2 i 3 k.k. (zgwałcenie i inna czynność seksualna)

W Polsce zapobieganiem i zwalczaniem handlu ludźmi zajmują się następujące instytucje: Zespół do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi-Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Policja, Straż Graniczna, Ministerstwo Sprawiedliwości, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Fundacja Przeciwko Handlowi Ludźmi i Niewolnictwu „La Strada”, Fundacja Dzieci Niczyje, Caritas Polska – Program Pomocy Ofiarom Przymuszonej Prostytucji i Handlu Kobietami, ITAKA – Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych.

Przekroczenie przez cudzoziemca granicy państwowej wbrew przepisom rodzi konsekwencje natury: administracyjno-prawnej (wydalenie z terytorium RP lub zobowiązanie do jego opuszczenia), karno-procesowej (odpowiedzialność za popełnione przestępstwo lub wykroczenie).

Nielegalne przekroczenie granicy Przepisy prawne dotyczące odpowiedzialności karnej cudzoziemców za nielegalne przekroczenie granicy Rzeczypospolitej Polskiej zawarte są w Kodeksie Karnym oraz Kodeksie Wykroczeń. W 2005 r. nielegalne przekroczenie granicy stanowiące czyn zabroniony będący przestępstwem z art. 264 § 1 kk zostało przekwalifikowane i zdefiniowane w kodeksie wykroczeń w art. 49a.

Art. 49a kodeksu wykroczeń § 1. Kto wbrew przepisom przekracza granicę Rzeczypospolitej Polskiej, podlega karze grzywny. § 2. Usiłowanie i pomocnictwo są karalne.

Art. 264 kodeksu karnego  § 1. (94) § 2. Kto wbrew przepisom przekracza granicę Rzeczypospolitej Polskiej, używając przemocy, groźby, podstępu lub we współdziałaniu z innymi osobami, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.   

W walce z organizowaniem innym osobom przekroczenia wbrew przepisom granicy RP pod groźbą kary pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 został wprowadzony przepis art. 264 § 3 k.k., dzięki któremu dano silne narzędzie do walki z zorganizowaną przestępczością związaną z przerzutem i handlem ludźmi. (Kto organizuje innym osobom przekraczanie wbrew przepisom granicy Rzeczypospolitej Polskiej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8)

Art. 264a kodeksu karnego § 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, umożliwia lub ułatwia innej osobie pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wbrew przepisom, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.  § 2. W wyjątkowych wypadkach, gdy sprawca nie osiągnął korzyści majątkowej, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.