Wpływ szachów na rozwój ogólny dzieci i młodzieży Czyli argumenty, których każdy nauczyciel użyć powinien w odpowiedzi na pytanie: A po co w ogóle szachy w szkole? Piotr Zieliński

Trening szachowy ukierunkowany jest między innymi na rozwój, niejako na „powiększenie objętości” pamięci wzrokowej To żywa lekcja geometrii, która w sposób często przez ucznia nieuświadamiany, pomoże mu na matematyce, fizyce, nawet technice i geografii. Królewska gra rozwija i ćwiczy również wyobraźnię przestrzenną dziecka.

Bez rozwiniętej wyobraźni przestrzennej niemożliwa jest poprawna koordynacja ruchów, człowiek nie jest w pełni zdolny do prawidłowego funkcjonowania w przestrzeni, określania odległości między przedmiotami, określania stron świata i kierunków lewo – prawo itd. Równie istotną kwestią jest wpływ szachów na psychikę dzieci i młodzieży.

Szachy rozwijają takie cechy jak opanowanie, koncentracja, determinacja, cierpliwość, wytrwałość, odwaga. Uczą radzenia sobie ze stresem i zmęczeniem, skutecznego działania pod presją, nie poddawania się nawet w najtrudniejszej sytuacji. Trening szachowy kształtuje u młodego zawodnika wolę walki i zwycięstwa, coś w rodzaju połączenia „ducha wojownika” z „ułańską fantazją”.

Gra w szachy przygotowuje do zdrowej rywalizacji i postępowania według zasad fair play. W szachach nie ma miejsca na brutalność, wyzwiska i wulgaryzmy, te wszystkie negatywne zachowania, w które obfituje każde przyblokowe podwórko. Młody człowiek uczy się szacunku do przeciwnika, gdyż żadnego przeciwnika nie można zlekceważyć.

Uczy się także nawiązywania i utrzymywania dobrych, przyjacielskich kontaktów z ludźmi, często z całego świata. W toku szkolenia i startów turniejowych dziecko nabywa również inną umiejętność: uczy się, jak nie przenosić sportowej walki z szachownicy do codziennego, „turniejowego”, treningowego czy szkolnego życia

Niewiele rzeczy na świecie, a już na pewno dyscyplin sportu, może tak jak królewska gra nauczyć dziecko odpowiedzialności, ponoszenia konsekwencji własnych decyzji. Dzięki temu dziecko poznaje własne reakcje na sytuacje stresowe, uczy się, w jaki sposób najlepiej radzić sobie ze trudnościami i tym samym łatwiej będzie mu reagować na sytuacje stresowe w szkole, rodzinie, pracy.

Szachy są ogólnorozwym sportem, wszechstronnie stymulującym rozwój intelektualny młodego człowieka, zwracając również szczególną uwagę na wartości humanizmu i kształtowanie pozytywnych postaw społecznych i emocjonalnych. Dodatkowo, oprócz tych wszystkich zalet edukacyjnych i wychowawczych szachy są grą, rozrywką, świetną zabawą i mogą stać się pasją na całe życie.

Miejsce szachów w szkole nieobowiązkowe (dodatkowe) zajęcia pozalekcyjne treningi sekcji szachowej UKS-u przy danej szkole klasa szachowa obowiązkowy przedmiot szkolny dla wszystkich uczniów wszystkich klas danego poziomu (np. zerówki, EW, klasy 1-4, cały cykl edukacyjny)

Praca z większą grupą Grupa dzieci to znacznie więcej niż tylko suma jednostek. To także relacje i wzajemne oddziaływania pomiędzy nimi, cały ogromny bagaż emocji, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Z grupą nie da się pracować tak, jak z prostym zbiorem jednostek, tyle że zgromadzonych w jednym miejscu. Nie da się też pracować z każdym dzieckiem z grupy indywidualnie w ciągu tych samych zajęć. Należy zatem pracować z grupą, jako grupą. Metody: praca zespołowa, warsztatowa, ćwiczenia w parach, dyskusja, burze mózgów, inscenizacje itp.

Kwestie szkoleniowe i dydaktyczne Zajęcia prowadzone są z dużą grupą (16-18, a nawet 25-30) dzieci. Grupa nie składa się tylko z dzieci szachowo uzdolnionych i zainteresowanych. Dzieci (przeciwnie do „standardowej” praktyki trenerskiej) reprezentują bardzo zróżnicowany poziom, zarówno szachowo, jak i pod względem innych umiejętności i predyspozycji. Grupa nie jest stworzona „ad hoc” w celu przeprowadzenia tylko tych jednych w tygodniu zajęć, ale zna się o wiele lepiej, niż my znamy ją, „grają” w niej różne emocje, problemy, sympatie, antypatie, ambicje itd. W grupie zdarzą się dzieci w ogóle niezainteresowane szachami, a nawet im niechętne (jako kolejnemu obowiązkowi szkolnemu). Celem nauczyciela staje się wtedy przede wszystkim zachęcenie ich do opanowania przynajmniej podstaw gry. W każdej takiej grupie pojawi się na pewno co najmniej jedno dziecko „trudne”. Biorąc pod uwagę stopień rozwoju dzieci, należy w toku każdej lekcji, przeplatać i umiejętnie łączyć różne metody nauczania i organizacji pracy uczniów, by nie dopuścić do znużenia czy zniechęcenia grupy.

Uczniowie powinni jak najczęściej po prostu rozgrywać partie szachowe ze sobą nawzajem (jeśli nie przez 10-15 minut na każdej lekcji, to przynajmniej na co drugiej). Nauczyciel powinien zadbać o to, by dzieci brały jak najbardziej aktywny udział w lekcji, także na etapie wprowadzania w niej nowego materiału. Dobrą praktyką jest również zachęcanie uczniów do samodzielnego opracowywania projektów, dotyczących treści programu (np. prezentacji na temat jednego lub kilku wybranych wybitnych szachistów i szachistek) oraz wykraczających poza program (np. samodzielnie przygotowana prezentacja i analiza na potrzeby grupy debiutu nieprzewidzianego programem). Pozornie oczywistą, choć także wymagającą odnotowania, kwestią jest również zachęcanie dzieci do częstego udziału w różnorodnych turniejach, z różnym tempem gry i na różnym szczeblu. Niezwykle istotne i potrzebne jest również organizowanie turniejów szkolnych (wewnętrznych i otwartych), które umożliwią start, sprawdzenie się i rozwój dzieciom, które z różnych względów nie wzięłyby udziału w imprezie „na zewnątrz”. Warto pozyskać grupowych „liderów”.

Kwestie subiektywne – - Praca z dziećmi „trudnymi” dyslektycy uczniowie „niegrzeczni” uczniowie z różnymi deficytami i problemami zdolni, ale niezainteresowani grupowi liderzy

Wyniki dydaktyczne uczniów objętych programem nauki gry w szachy w trzech pierwszych latach nauczania (A.Modzelan, SP13 Gorzów Wlkp.)

Test pomiaru bezpośredniej pamięci wzrokowej uczniów objętych programem nauki gry w szachy w trzech pierwszych latach nauczania (A.Modzelan, SP13 Gorzów Wlkp.)

Wyniki testów mierzących poziom logicznego myślenia uczniów objętych programem nauki gry w szachy w trzech pierwszych latach nauczania (A.Modzelan, SP13 Gorzów Wlkp.)