Analiza transakcyjna wyróżnia trzy stany naszego „Ja” „Ja Rodzic” „Ja Dorosły” „Ja Dziecko”

Skuteczna adaptacja życiowa wymaga niezależności Dorosłego od Dziecka i Rodzica oraz dominacji Dorosłego.

Analiza transakcyjna Intelekt powinien mieć większy udział w kierowaniu działaniem, niż doświadczanie, odczuwanie,a także powinien poznać, sprawdzić i ewentualnie doprowadzić do zmiany wzorce doświadczania, jeśli okażą się niekorzystne lub nieadekwatne wobec rzeczywistości.

Analiza transakcyjna Dwie formy zakłócenia wiodącej roli intelektu w życiu psychicznym: - kontaminacja Dorosłego przez Dziecko i/lub Rodzica ; - wyłączenie Dorosłego. Uczucia niekontrolowane przez intelekt obezwładniają człowieka – uniemożliwiają mu stanie się niezależną osobą i skuteczne radzenie sobie z problemami.

Kontaminacja Dorosłego Wtargnięcie stanu Rodzic lub/i stanu Dziecko w obszar granic Dorosłego. Z kontaminacją mamy do czynienia wówczas, gdy Dorosły uznaje za prawdę nieuzasadnione przekonania Rodzicielskie czy zniekształcenia Dziecka, racjonalizując (usprawiedliwiając) swoją postawę.

Dorosły skontaminowany przez Rodzica

Kontaminacja Zetknięcie, splamienie, skażenie. Zmieszanie, skrzyżowanie czynników heterogenicznych w nową całość Kontaminować – mieszać,wiązać różne czynniki w jedną całość

Kontaminacja przez stan Rodzic Przejawia się najczęściej w przesądach, wyrażaniu nie sprawdzonych sądów i opinii w sposób nie znoszący sprzeciwu. (Różnica między przekonaniem a przesądem polega na tym, że przekonanie można wyjaśnić, nie wpadając w złość.) Kontaminacje Rodzicielskie dotyczą tematów, takich jak: żywienie, religia, polityka, klasy społeczne, sprawy rasy czy płci. Towarzyszą im też często silne emocje.

Kontaminacja przez stan Dziecko Dotyczy najczęściej zaburzeń myślenia i spostrzegania. Jedną z częściej spotykanych form tych zniekształceń są urojenia wielkościowe i iluzje.

Dorosły skontaminowany przez Dziecko

Rodzic wykluczający Dorosłego i Dziecko

Dorosły skontaminowany przez Rodzica plus wyłączone Dziecko Człowiek, który nie potrafi się bawić, zdominowany przez poczucie obowiązku. R D Dz

Dorosły skontaminowany przez Dziecko plus wyłączony Rodzic Człowiek bez sumienia. R D Dz

Wyłączenie Powoduje sztywne zachowanie – jednostka ma tendencję do reagowania na różne bodźce z jednego stanu Ja. Osoby te zachowują się zawsze jak Rodzic, zawsze jak Dorosły lub zawsze jak Dziecko.

Wieczny Dorosły Osoba wyłączająca Rodzica i Dziecko, a funkcjonująca głównie z pozycji Dorosłego staje się niemal robotem bez namiętności , pozbawiona jest spontaniczności, radości charakterystycznej dla Dziecka i niezdolna do zajęcia stanowiska z przekonaniem czy oburzeniem, właściwym Rodzicowi.Osoba działająca stale ze stanu Dorosły jest obiektywna, neutralna i zainteresowana przede wszystkim faktami. Może sprawiać wrażenie nieczułej i obojętnej, niezdolnej do współczucia i nudnej na spotkaniach towarzyskich.

Wieczny Rodzic Traktuje innych, również równych sobie, jak dzieci. Otacza się osobami skłonnymi do podporządkowywania się i uzależniania się. Silnie rozwinięte poczucie odpowiedzialności. Ma na wszystko gotową odpowiedź. Jest narzucający i autorytarny lub nadmiernie opiekuńczy uzależniając innych od siebie.

Wieczne Dziecko Stale jest małym chłopczykiem lub małą dziewczynką i jak Piotruś Pan nie chce stać się dorosłym. Ludzie tacy nie chcą myśleć samodzielnie, nie podejmują też samodzielnych decyzji i nie czują się odpowiedzialni za swoje zachowania. Mogą bezmyślnie wydawać pieniądze po to, by zaspokoić swoje „nie cierpiące zwłoki” zachcianki.

Postawy dotyczące siebie i innych Ja nie jestem OK. (Ja -). Ty jesteś Ok. (Ty+) Ja nie jestem OK.(Ja-). Ty nie jesteś OK. (Ty -) Ja jestem OK. (Ja+) Ty nie jesteś OK. (Ty -) Ja jestem OK. (Ja +). Ty jesteś Ok. (Ty+).

Poznawcze spojrzenie na człowieka Przyjmuje, że warunkiem konstruktywnego rozwiązywania problemów życiowych jest rozumienie siebie i własnej sytuacji życiowej wynikające z możliwie jak najbardziej wnikliwej i poprawnej analizy informacji.

Źródła informacji o własnej osobie Analiza własnych przeżyć, wgląd w siebie (introspekcja) –jej dokładność zależy od inteligencji intrapersonalnej (zdolności do uzyskiwania wglądu we własną osobowość).

Źródła informacji o sobie Obserwacja dotycząca własnych zachowań i ich konsekwencji.(Wśród zachowań będących podstawą tworzenia definicji własnej osoby są także takie, które wiążą się z maskami przywdziewanymi przez nas w kontaktach z innymi ludźmi). Obserwacja innych i porównania „ja – inni”.

Źródła informacji o sobie Informacje zwrotne udzielane przez innych ludzi. Proces kategoryzacji społecznych. (Świadomość przynależności do określonych grup czy kategorii społecznych pozwala uzyskać dokładniejszy obraz własnych powiązań społecznych a także pomaga w sformułowaniu ocen, planów i przewidywań)

Zalety ujawniania siebie Wzrastająca samowiedza Bardziej bliskie relacje Lepsza komunikacja mniejsze poczucie winy Więcej energii

Czy warto zabiegać o adekwatność wiedzy o sobie? Według psychologów klinicznych posiadanie nieadekwatnego obrazu siebie jest niepożądane zarówno z punktu widzenia osobistego rozwoju jak i adaptacji. Niektórzy utrzymują, że spostrzeganie siebie jako osoby kompetentnej sprzyja skuteczności działania nawet w sytuacji braku rzeczywistych kompetencji.

Koncepcja siebie jest pojęciem i –podobnie jak inne pojęcia- ma strukturę hierarchiczną Każdy człowiek ma wiele koncepcji siebie np. ja rodzinne; ja zawodowe; ja rekreacyjne; ja jako ojciec, matka; ja jako przyjaciel, przyjaciółka itp. Ważna jest organizacja i wewnętrzna integracja podsystemów „Ja”.Złożony hierarchicznie i zintegrowany system „Ja” zapewnia spójność i przewidywalność zachowania.

Koncepcja siebie Może być konstruowana z osobistego punktu widzenia i/lub z punktu widzenia domniemanego odbioru społecznego.

Prywatna i publiczna samoświadomość Samoświadomość prywatna – koncentracja na osobistych przekonaniach na temat siebie, postępowanie zgodne z własnymi uczuciami, pragnieniami, standardami. Samoświadomość publiczna – koncentracja na zewnętrznych standardach, na tych aspektach koncepcji siebie, które są ujawniane otoczeniu oraz postępowanie zgodne z tym, co inni pomyślą.

Obydwa rodzaje świadomości mają znaczenie adaptacyjne. Dzięki samoświadomości prywatnej osoba czuje się sobą. Dzięki samoświadomości publicznej dostosowuje się do oczekiwań społecznych.

W skład systemu „Ja” wchodzi: Ja realne ( Jaki, jaka jestem?) Ja idealne ( Jaki chciałbym być? Jaka chciałabym być?) Ja powinnościowe (Jaki powinienem być? Jaka powinnam być?)

Pojęcie Ja Ja realne – zbiór atrybutów (umiejętności, cech, wiedzy, marzeń itp..) o których jednostka sądzi, że jest obdarzona lub sądzi, że ktoś inny uważa je za ją charakteryzujące. Ja idealne – zbiór atrybutów, które jednostka chciałaby mieć lub sądzi, że ktoś inny chciałby, aby je miała. Ja powinnościowe – zbiór atrybutów, które jej zdaniem lub innych, powinny charakteryzować jednostkę.

Teoria autoregulacji (rozbieżności „Ja”) E.Tory Higginsa Rozbieżność między ja realnym a ja idealnym łączy się z uczuciami smutku, niezadowolenia, zawodu, straty, z poczuciem niespełnienia ideałów – stanami emocjonalnymi z kręgu uczuć charakterystycznych dla depresji.

Rozbieżność między ja powinnościowym a ja realnym łączy się z uczuciami strachu, obawy przed karą, napięciem lub poczuciem winy w związku z niespełnieniem wymagań stawianych samemu sobie lub określonych przez zewnętrzny autorytet – a więc uczuciami z kręgu lęku.

Rozbieżności w systemie Ja a stany emocjonalne wg. Higginsa Ja powinnościowe Ja idealne Depresja Lęk Ja realne

Człowiek stara się minimalizować negatywne uczucia i dąży do wywołania uczuć pozytywnych, dlatego też jej działania zmierzają do redukowania rozbieżności w systemie „Ja”. Zmniejszenie rozbieżności w systemie „Ja” wywołuje szereg pozytywnych uczuć: radość, satysfakcję, poczucie spełnienia, zapał – w przypadku zgodności ja realnego z ja idealnym; spokój, ulgę, poczucie swobody i wewnętrznej wolności – w przypadku zgodności ja realnego z ja powinnościowym.

Rozbieżności w systemie „Ja” Mniejsze wiążą się z większą odpornością na stres. Większe łączą się z osłabieniem funkcji systemu immunologicznego. Tak więc między organizacją systemu „Ja” a funkcjonowaniem organizmu istnieje pewien związek.

Rozbieżności między Ja realne a ja idealne wiążą się z procesami dążenia do pozytywnych celów. Ja realne a ja powinnościowe łączą się z procesami unikania – ludzie których system „Ja” jest zdominowany tym typem rozbieżności skupiają się na unikaniu negatywnych skutków działań.

Rozbieżności w systemie Ja a procesy dążenia i unikania wg. Higginsa Ja powinnościowe Ja idealne dążenie Unikanie Ja realne

Unikanie i dążenie są ze sobą logicznie i przyczynowo powiązane Istnieje pętla od unikania do dążenia – kiedy jeden cel staje się awersyjny i wywołuje reakcję unikania, inny cel skupia i przyciąga dążenia. Jednakże znaczna odległość między ja powinnościowym a ja realnym sprawia, że ja powinnościowe zatraca swą motywacyjną rolę (pojawia się bierność i przykre uczucia)

Za organizację systemu „Ja” odpowiadają dwa motywy: Motyw autowaloryzacji (umacniania siebie) Motyw autoweryfikacji (dążenie do spójności przekonań o sobie).

Motyw autowaloryzacji Skłania do koncentracji a mocnych stronach stronach, do poszukiwania sukcesów, doświadczeń i kontaktów potwierdzających naszą wartość.Odnosi się więc do prób podnoszenia lub przynajmniej podtrzymywania samooceny i ma bezpośredni wpływ na samopoczucie. Motyw ten ma charakter emocjonalny.

Przejawy autowaloryzacji: Poszukiwanie pozytywnych informacji o sobie Łatwiejsze przypominanie sobie sukcesów niż porażek Przypisywanie sobie przyczyn sukcesów i szukanie przyczyn porażek na zewnątrz Łatwiejsze dostrzeganie dobra w sobie niż w innych Podkreślanie kontaktów i koneksji z wielkimi tego świata (pławienie się w cudzej chwale)

Motyw autoweryfikacji spełnia podwójną rolę: Stoi na straży zgodności koncepcji siebie z doświadczeniem i zachowaniem – czyli realizmu koncepcji siebie. Zapewnia spójność koncepcji siebie, co wymaga nieustannego uzgadniania dopływających informacji z istniejącymi przekonaniami o sobie.Pozwala to utrzymać pewne utrwalone przekonania o sobie i dopasować do nich interpretację bieżących doświadczeń. Zapobiega to zmianie koncepcji siebie.Brak wewnętrznej spójności koncepcji siebie, podobnie jak niezgodność tej koncepcji z zachowaniem lub doświadczeniem, łączy się z konfliktem i napięciem.

Motyw autoweryfikacji ma charakter poznawczy Sprawia, że poszukujemy informacji potwierdzających naszą koncepcje siebie, nawet, gdy nie są pozytywne. Przejawia się w: - poszukiwaniu informacji o sobie zgodnych z faktami, - łatwiejszym przypominaniu sobie porażek niż sukcesów, - przypisywaniu sobie przyczyn porażek i sukcesów - gotowości do przyjmowania krytyki i łatwości dostrzegania u siebie mankamentów

Motyw autowaloryzacji i autoweryfkacji zazwyczaj współpracują ze sobą Motyw autoweryfikacji trzyma na wodzy tendencję do umacniania samooceny (autowaloryzacji); motyw autowaloryzacji sprzyja selektywnemu przyjmowaniu informacji, z tendencją do akceptowania korzystnych. Niekiedy jednak motywy te wpadają w konflikt (konflikt kognitywno-afektywny).

Konflikt kognitywno-afektywny Konflikt ten występuje u osób z obniżoną samooceną: z jednej strony pragną doświadczeń i informacji pozwalających podbudować poczucie własnej wartości, z drugiej dążą do utrzymania spójnej samowiedzy, w której przeważają elementy o treści negatywnej.

Dwa kluczowe aspekty siebie Aspekt poznawczy – samowiedza Aspekt emocjonalny - samoocena

Samowiedza a samoocena Początkowo sądzono, że relacje między samowiedzą a samooceną układają się według prostego schematu: z wysoką samooceną idzie w parze pozytywna samowiedza, a z niską samooceną – negatywna.Kiedy jednak zwrócono uwagę na formalne i strukturalne aspekty samowiedzy okazało się, że osoby z wysoko i niską samooceną nie są kontrastowo różne, są po prostu inne.

Samoocena Wysoka jest jednoznacznie pozytywna i wyraźnie określona. Względnie niska samoocena nie jest wyraźnie negatywna, jest raczej ambiwalentna albo neutralna, niepewna, niestabilna i niespójna. Hipoteza o nieliniowej zależności między samooceną a klarownością samowiedzy.

Klarowność koncepcji siebie Czyli stopień, w jakim przekonania o sobie są jasno i przekonywująco określone, stabilne i wewnętrznie spójne.

Osoby o niskiej samoocenie i nieklarownej koncepcji siebie w porównaniu z osobami z wysoką samooceną charakteryzują się : Skłonnością do przypisywania sobie ocen pośrednich i unikania ocen skrajnych, kiedy dokonują samoopisu na skalach; Mniejszym stopniem pewności posiadanych cech; Mniejszą stabilnością przypisywanych sobie cech; Mniejszą spójnością treściową przypisywanych sobie cech (cechy pozytywne i negatywne); Przypadkowymi zmianami samoopisu w czasie.

Osoby o niskiej samoocenie Silniej reagują na pozytywne i negatywne informacje zwrotne niż osoby z wysoką samooceną tj. równie łatwo przyjmują negatywne i pozytywne informacje zwrotne oraz wyciągają z nich wnioski, modyfikując swoje zachowanie. Są większymi realistami w ocenie siebie i są bardziej ostrożne w ocenie innych. Unikają ryzyka, zwracania na siebie uwagi oraz starają się ukrywać potencjalne wady. W ich zachowaniu uwidaczniają się motywy obronne (orientacja defensywna).

Osoby z wysoką samooceną Chętniej przyjmują pozytywne informacje, natomiast ignorują negatywne; Przeszacowują również liczbę ludzi, którzy podzielają ich poglądy; Mają przekonanie o unikalności swych zdolności; Eksponują swoje zalety i wykazują większą pewność siebie.

Relacja między obniżoną samooceną a nieklarowną samowiedzą Polega prawdopodobnie na sprzężeniu zwrotnym: niska samoocena sprzyja przyswajaniu negatywnych i pozytywnych informacji o sobie, co przekłada się na nieklarowną samowiedzę; z kolei, nieklarowna samowiedza zwiększa podatność na oddziaływania z zewnątrz, co może obniżać samoocenę.

Osoby o niskiej samoocenie Spostrzegając sukcesy jako nieosiągalne nie zabiegają o nie z wystarczającym przekonaniem i wytrwałością; Skupiają się raczej na unikaniu porażek; Silniej motywuje je lęk przed klęską niż pragnienie sukcesu (odwrotnie jest u osób z wysoką samooceną); Oczekując porażki łatwiej przyjmują, że do niej doszło.

Osoby z wysoką samooceną są skupione na umacnianiu siebie a osoby z niską samooceną – na ochranianiu siebie. W zależności od samooceny stosowane są również odmienne strategie samoutrudniania. Osoby z wysoką samooceną używają ich, by podnieść wartość sukcesu, osoby z niską samooceną, by usprawiedliwić porażkę.

Mechanizmy wpływu struktury „ja” na zachowanie się człowieka Struktura „ja”jako źródło wskazówek ukierunkowujących nasze zachowanie w sposób bezpośredni i pośredni.

Struktura „ja”ukierunkowuje bezpośrednio nasze zachowanie poprzez: Zmienianie subiektywnego prawdopodobieństwa sukcesu własnych zachowań (wpływ samooceny na poziom motywacji i wysiłku wkładanego w działanie, mechanizm wzajemnego podtrzymywania niskiej samooceny i niskich wyników);

Sprawdzanie się hipotez na temat samego siebie (mechanizm samo spełniającej się przepowiedni); Konstruowanie scenariuszy własnego zachowania (eksperymenty z etykietowaniem).

Struktura „ja” pośrednio ukierunkowuje nasze zachowanie poprzez: Modyfikowanie procesu przetwarzania (selekcji, spostrzegania, zapamiętywania i odtwarzania) aktualnie dochodzących informacji, tak o sobie samym, jak i o innych. (Hipoteza zgodności i hipoteza podwyższania własnej wartości. Spostrzeganie innych poprzez pryzmat siebie samego – zjawisko projekcji i fałszywej powszechności).

Struktura „ja” jest również źródłem motywacji, która się wyraża w dążeniu do: Utrzymania poczucia własnej tożsamości tj. przekonania o własnej ciągłości i spójności w czasie i przestrzeni, a jednocześnie własnej odrębności od innych; Utrzymania i wzrostu poczucia własnej kontroli nad zdarzeniami; Utrzymania i wzrostu poczucia własnej wartości.

Definicja inteligencji emocjonalnej (1) Zdolność do monitorowania własnych i cudzych emocji, różnicowania ich i zdolność do wykorzystania tych informacji w kierowaniu swoim myśleniem i działaniem.

Definicja IE (2) według P.Salowey i J. Mayer Zwracanie uwagi na swoje stany emocjonalne; Jasne rozumienie swoich stanów emocjonalnych i adekwatne nazywanie ich; Świadome wpływanie na nastrój emocjonalny, regulowanie nastroju emocjonalnego i skuteczne działanie pomimo złego nastroju.

Definicja IE (ostatnia wersja) Inteligencja emocjonalna obejmuje: Zdolność do dokładnego spostrzegania, oceniania i ekspresji emocji; Zdolność do wprowadzania się w stan emocjonalny i łatwość dostępu do emocji, aby ułatwić myślenie; Zdolność do rozumienia emocji i wiedzę o emocjach; Zdolność do regulowania emocji w podnoszeniu poziomu intelektualnego i rozwoju emocjonalnego.