Problemy w opiece nad dziećmi przebywającymi w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i rodzinach zastępczych. dr Anna Nowicka-Chachaj

Konwencja o prawach dziecka - Dz. U. z 1991 r. , Nr 120 poz. 526 (art Konwencja o prawach dziecka - Dz. U. z 1991 r., Nr 120 poz. 526 (art. 20 ust.3); Rezolucja Komitetu Ministrów RE (77)33 z 3 listopada 1977 roku w sprawie umieszczenia dzieci poza rodziną; Zalecenie Komitetu Ministrów Rady Europy Nr R (87)6 w sprawie rodzin zastępczych; Zalecenie Komitetów Ministrów Rady Europy Rec (2005)5 w sprawie praw dzieci przebywających w placówkach opiekuńczo-wychowawczych; Konstytucja RP art. 72 ust. 1 i 2; Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2008 r., Nr115 poz. 728 ze zm.).

Postulowany model opieki nad dzieckiem i rodziną opiera się na następujących zasadach: 1. Środowisko rodzinne jest dla dziecka najlepszym z możliwych. Zabranie dziecka z rodziny biologicznej może nastąpić dopiero po wyczerpaniu wszelkich form pomocy rodzinie; 2. W sytuacji gdy środowiskowe formy pomocy rodzinie nie przynoszą pożądanych efektów, a dobro dziecka uzasadnia umieszczenie go poza rodziną biologiczną, pojawia się potrzeba rodzinnej opieki zastępczej;

3. Placówki opiekuńczo – wychowawcze powinny przejmować opiekę nad dzieckiem tylko w ostateczności, po wyczerpaniu wszystkich innych możliwości; placówki te powinny przyjąć charakter małych domów stwarzających warunki życia zbliżone do rodzinnych;  4. Każdy wychowanek rodziny zastępczej lub placówki, który z różnych względów do osiągnięcia pełnoletniości wychowywał się poza rodziną własną, ma prawo do pomocy w usamodzielnieniu się.

Placówki opiekuńczo-wychowawcze Rok Liczba instytucji Liczba miejsc Liczba dzieci 2008 1152 39193 57362 2007 1203 42815 62229 2006 1184 41320 56763 2005 1270 48123 65529 2004 1373 53482 69772 2003 1279 54127 70333

Placówki socjalizacyjne Rok Liczba instytucji Liczba miejsc Liczba dzieci 2008 259 8887 11343 2007 263 9668 12505 2006 283 11245 13951 2005 301 13010 16527 2004 380 17838 21753 2003 377 18254 20915

Placówki wielofunkcyjne Rok Liczba instytucji Liczba miejsc Liczba dzieci 2008 166 9005 13291 2007 154 8530 12234 2006 129 7421 10890 2005 102 5854 7736

Liczba rodzin zastępczych w tym Rodziny zastępcze Rok Liczba rodzin zastępczych w tym Spokrewnione Niespokrewnione Zawodowe Specjalne 2008 44417 36880 6326 1321 115 2007 43996 36778 6267 1102 86 2006 43210 36394 6054 882 59 2005 41978 35592 5790 657 40 2004 40612 34795 5419 440 4 2003 39085 33967 5180 384 /

Placówki opiekuńczo-wychowawcze

1. Standardy opieki i wychowania w placówkach opiekuńczo-wychowawczych Z 659 placówek opiekuńczo-wychowawczych jedynie 258 placówek (39% ogółu) wypełniało standardy opieki i wychowania, natomiast 401 placówek (aż 61%) nie wprowadziło wymaganych przepisami prawa standardów (analiza RPO danych z 2007 r.).

Na dzień 31 grudnia 2008 r. placówki, które nie osiągnęły standardu stanowiły 58 % wszystkich placówek (Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej).

2. Problem niewykonywania prawomocnych orzeczeń sądowych o umieszczeniu małoletnich w placówkach opiekuńczo-wychowawczych z powodu braku miejsc w tych placówkach.

3. Prawo dziecka do życia w rodzinie 3. Prawo dziecka do życia w rodzinie. Realizacja zadań placówek socjalizacyjnych w zakresie zasadności dalszego pobytu dziecka w placówce i działań na rzecz powrotu wychowanków do rodziny.

Tylko 24% wychowanków przebywających w placówkach zostało zgłoszonych do ośrodków adopcyjno-opiekuńczych w celu przysposobienia lub umieszczenia w prorodzinnych formach opieki (rodziny zastępcze, placówki rodzinne).

Szczególny niepokój budzi fakt, że aż 7% dzieci z uregulowaną sytuacją prawną umożliwiającą adopcję nie zostało zgłoszonych do ośrodków adopcyjno-opiekuńczych w celu przysposobienia.

4. Nadużywanie możliwości leczenia psychiatrycznego dzieci sprawiających problemy wychowawcze, przebywających w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

Rodziny zastępcze 1. Potrzeba wprowadzenia w przepisach definicji rodziny zastępczej spokrewnionej z dzieckiem; 2. Finansowanie zawodowych rodzin zastępczych niespokrewnionych z dzieckiem;

3. Sposób określenia w przepisach wydatków związanych z bieżącym funkcjonowaniem placówki rodzinnej oraz wydatków związanych z utrzymaniem dziecka (Orzeczenie TK z 21 kwietnia 2009 r. sygn. akt K 6/08); 4. Procedura przekształcenia niespokrewnionej z dzieckiem rodziny zastępczej w zawodową niespokrewnioną z dzieckiem rodzinę zastępczą.

Niepokój budzi przesunięcie terminu wejścia w życie przygotowywanej ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej nad dzieckiem, której celem jest wdrożenie rozwiązań systemowych na 1 stycznia 2011.

dr Anna Nowicka-Chachaj Zespół Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego rzecznik@brpo.gov.pl