Mechanizmy ochrony konsumenta na rynku usług emerytalnych w Polsce (problem wiedzy, informacji i ich transparencji dla konsumentów -członków systemu emerytalnego) Dr hab. Edyta Rutkowska- Tomaszewska Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski

USŁUGA EMERYTALNA JAKO USŁUGA FINANSOWA PROBLEM DEFINICJI USŁUGI EMERYTALNEJ USŁUGI W RAMACH KAPITAŁOWEGO SYSTEMU EMERYTALNEGO – OTWARTE FUNDUSZE EMERYTALNE oraz WSZEKIE DOBROWOLNE FORMY GROMADZENIA OSZCZEDNOŚCI EMERYTALNYCH II filar – kapitałowa część systemu emerytalnego, w ramach której wkład emerytalny gromadzony jest i inwestowany na rachunku członkowskim w OFE. Aktualnie uczestniczenie w OFE ma charakter dobrowolny, z tym zastrzeżeniem, że wszyscy członkowie, który zgromadzili dotychczas składki w ramach OFE pozostają nadal członkami OFE. Jeśli osoba objęta ubezpieczeniem zdecyduje się gromadzić środki na rachunku członkowskim w OFE przekazywane będzie 2,92% podstawy wymiaru składki. III filar – dobrowolne formy gromadzenia oszczędności emerytalnych, które wykorzystane zostaną przez ubezpieczonego po osiągnięciu wieku emerytalnego. Są to wszelkie formy oszczędzania, z tym zastrzeżeniem, iż z myślą o tym filarze ustawodawca skonstruował szczególne produkty finansowe, takie jak Indywidualne Konta Emerytalne, Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego, czy też pracownicze programy emerytalne.

OCHRONA KONSUMENTA USŁUG FINANSOWYCH W TYM EMERYTALNYCH OCHRONA PUBLICZNOPRAWNA – PROBLEM ZAPEWNIENIA BEZPIECZNEGO FUNKCJONOWANIA INSYTUCJI FINANSOWEJ ŚWIADCZĄCEJ USŁUGĘ – FUNDUSZ EMERYTALNY (TOWARZYSTWO UBEZPIECZENIOWE???? NADZÓR KNF - NADZÓR NAD RYNKIEM FINANSOWYM EWENTUALNIE MOŻLIWOŚĆ DOPUSZCZANIE DO OBROTU – DZIAŁALNOŚĆ REGULOWANA JAK I SPRAWOWANIE BIEŻĄCEGO NADZORU NAD DZIAŁALNOŚCIĄ - USTAWA z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (T.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 174 ze zm.), ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 477 ze zm.), ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych ((t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 291 ze zm); EWENTUALNIE MOŻLIWOŚĆ PODJECIA PRZEZ PODMIOT PUBLICZNY DZIAŁAŃ WOBEC INSTYTUCJI FINANSOWEJ STOSUJACEJ NIEWŁAŚCIWE PRAKTYKI NIENANKIEROWANA NA OCHRONE INDYWIDUALNYCH INTERESÓW - PREZES UOKIK, RZECZNIK FINANSOWY (POŚREDNIA OCHRONA KONSUMENTA) OCHRONA PRYWATNOPRAWNA –TYPOWE MECHANIZMY OCHRONY KONSUMENTA W STOSUNKACH UMOWNYCH INSTYTUCJI FINANSOWEJ Z KLIENTEM - KONSUMENTEM (BEZPOŚREDNIA OCHRONA KONSUMENTA)

OCHRONA KONSUMENTA USŁUG EMERYTALNYCH PRZEPISY PRAWA REGULUJĄCE DZIAŁALNOŚĆ II i III FILARU SYSTEMU EMERYTALNEGO ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych ((t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 291 ze zm); - rozdz. 7-Rozdział 7 Członkostwo w funduszu emerytalnym, Rozdział 8 Zakaz działalności akwizycyjnej otwartych funduszy emerytalnych, Rozdział 9 Rachunki i przeliczenia składek, rozdział 11 Wypłata środków zgromadzonych na rachunku, Rozdział 12 Podział środków w razie rozwodu lub unieważnienia małżeństwa ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, ustawa z dnia 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych, ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych. (tj. Dz. U z 2014, poz. 1097 ze zm)

OCHRONA KONSUMENTA USŁUG EMERYTALNYCH USTAWA z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (T.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 1776.) Art. 1. Ustawa określa zasady gromadzenia oszczędności na indywidualnych kontach emerytalnych, zwanych dalej "IKE", oraz na indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego, zwanych dalej "IKZE", oraz dokonywania wpłat, wypłat transferowych, wypłat, częściowego zwrotu i zwrotu środków zgromadzonych na tych kontach. instytucja finansowa - fundusz inwestycyjny, podmiot prowadzący działalność maklerską, zakład ubezpieczeń, bank, dobrowolny fundusz emerytalny, prowadzące IKE lub IKZE;

OCHRONA KONSUMENTA USŁUG EMERYTALNYCH USTAWA z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (T.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 1776.) Art. 1. Art. 8 UOIKE I IKZE. IKE lub IKZE jest prowadzone na podstawie pisemnej umowy zawartej przez oszczędzającego, zwanej dalej "umową o prowadzenie IKE lub IKZE„: z funduszem inwestycyjnym albo z dobrowolnym funduszem emerytalnym, albo z podmiotem prowadzącym działalność maklerską o świadczenie usług polegających na wykonywaniu zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych i prowadzenie rachunku papierów wartościowych oraz rachunku pieniężnego, albo z zakładem ubezpieczeń - ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, albo z bankiem o prowadzenie rachunku bankowego. Oszczędzający ma prawo do zmiany instytucji finansowej prowadzącej jego IKE lub IKZE, dokonując wypłaty transferowej.

OCHRONA KONSUMENTA USŁUG EMERYTALNYCH USTAWA z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (T.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 1776.) Art. 9 ustawy elementy umowy Umowa o prowadzenie IKE lub IKZE określa w szczególności: 1) oznaczenie IKE lub IKZE umożliwiające jego identyfikację; sposób oznaczenia dyspozycji dotyczących środków gromadzonych na IKE lub IKZE; sposób postępowania instytucji finansowej w przypadku, gdy suma wpłat dokonanych przez oszczędzającego na IKE lub IKZE w danym roku kalendarzowym przekroczy maksymalną wysokość wpłat ustaloną zgodnie z art. 13 albo art. 13a; zakres, częstotliwość i formę informowania oszczędzającego o środkach zgromadzonych na IKE lub IKZE;koszty i opłaty obciążające oszczędzającego w związku z prowadzeniem IKE lub IKZE, w zakresie nieuregulowanym przepisami, o których mowa w art. 12; okres wypowiedzenia umowy; termin dokonania wypłaty, wypłaty transferowej, częściowego zwrotu oraz zwrotu; warunki wypłaty w ratach, w tym liczbę rat, w przypadku dokonywania wypłaty w ratach;sposób postępowania z pożytkami z papierów wartościowych zgromadzonych na IKE lub IKZE oszczędzającego. Dodatkowe elementy umowy w przypadku podpisania umowy o prowadzenie IKE lub IKZE z zakładem ubezpieczeń, umowa ta zawiera ponadto: określenie zasad, na jakich zakład ubezpieczeń wyodrębnia z płaconej składki część przeznaczoną na rachunek IKE lub IKZE w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym oraz wskazuje cel, na który przeznaczona jest pozostała część składki ubezpieczeniowej; 2) określenie, jaka część składki jest potrącana na cel, o którym mowa w pkt 1, i nie jest przekazywana na rachunek, o którym mowa w art. 19 pkt 3.

OCHRONA KONSUMENTA USŁUG EMERYTALNYCH Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych (tj. Dz. U. z 2014 r. poz. 710 ze zm.) Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 477 ze zm.) ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 23 stycznia 2014 r. w sprawie obowiązków informacyjnych funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 142; zm.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1835.) § 3. 1. Prospekt informacyjny powinien zawierać prawdziwe i rzetelne informacje o otwartym funduszu lub dobrowolnym funduszu. 2. Prospekt informacyjny powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały dla członka otwartego funduszu lub dobrowolnego funduszu. 3. Wzory matematyczne i algorytmy mogą być zamieszczane w prospekcie informacyjnym wyłącznie z ich omówieniem. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2011 r. w sprawie sposobu i trybu zawarcia umowy, na podstawie której następuje uzyskanie członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym (Dz. U. 2011 r. Nr 284, poz. 1669), USTAWA z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym (T.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 892.) klient podmiotu rynku finansowego: członka funduszu emerytalnego lub osobę uprawnioną w rozumieniu ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, uczestnika pracowniczego programu emerytalnego lub osobę uprawnioną w rozumieniu ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych, oszczędzającego lub osobę uprawnioną w rozumieniu ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego, osobę otrzymującą emeryturę kapitałową w rozumieniu ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych

OCHRONA KONSUMENTA USŁUG EMERYTALNYCH A „USTAWY KONSUMENCKIE” DOTYCZĄCE JEDYNIE USŁUG FINANSOWYCH LUB TAKŻE NICH INNE AKTY PRAWNE REGULUJĄCE OCHRONĘ KONSUMENTÓW Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (tj.: Dz. U. z 2015 r., poz. 184 z późn. zm.) Problem praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów – naruszanie obowiązków informacyjnych , świadczenie usług nieadekwatnych, nieodpowiednich do potrzeb konsumentów nieuczciwa reklama Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (tj.: Dz. U. z 2016, poz. 3) – stosowanie przez przedsiębiorców nieuczciwych praktyk rynkowych, w szczególności praktyk wprowadzających w błąd dr hab. E. Rutkowska- Tomaszewska "Umowy dotyczące usług finansowych zawierane na odległość"

OCHRONA KONSUMENTA USŁUG EMERYTALNYCH A „USTAWY KONSUMENCKIE” DOTYCZĄCE JEDYNIE USŁUG FINANSOWYCH LUB TAKŻE NICH INNE AKTY PRAWNE REGULUJĄCE OCHRONĘ KONSUMENTÓW Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym (Dz. U. z 2015, poz. 3430 ze zm.) – zasady rozpatrywania reklamacji przez podmioty rynku finansowego, składanych przez klientów tych podmiotów oraz możliwości podjęcia działań przez Rzecznika Finansowego - rozpatrywanie wniosków w indywidualnych sprawach, wniesionych na skutek nieuwzględnienia roszczeń klienta przez podmiot rynku finansowego w trybie rozpatrywania reklamacji; rozpatrywanie wniosków dotyczących niewykonania czynności wynikających z reklamacji rozpatrzonej zgodnie z wolą klienta w terminie; PROBLEM DEFINICJI PODMOTU RYNKU FINANSOWEGO I KLIENTA TEGO PODMIOTU (ART. 2 TEJ USTAWY) dr hab. E. Rutkowska- Tomaszewska "Umowy dotyczące usług finansowych zawierane na odległość"

Usługi finansowe w ustawie o prawach konsumenta (upk) OCHRONA KONSUMENTA W ZAKRESIE UMÓW O USŁUGI FINANSOWE NA ODLEGŁOŚĆ art. 1. pkt 4 upk: Zakres regulacji ustawy o prawach konsumenta Ustawa określa prawa przysługujące konsumentowi, w szczególności: zasady i tryb zawierania z konsumentem umowy na odległość dotyczącej usług finansowych.

Usługi finansowe w ustawie o prawach konsumenta Wyłączenia spod zakresu zastosowania ustawy o prawach konsumenta (ochrony w niej przewidzianej) * art. 4 ust.2 upk Przepisów ustawy nie stosuje się do umów dotyczących usług finansowych, w szczególności takich jak: czynności bankowe, umowy kredytu konsumenckiego, czynności ubezpieczeniowe, umowy uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym otwartym, specjalistycznym funduszu inwestycyjnym otwartym, funduszu inwestycyjnym zamkniętym, specjalistycznym funduszu inwestycyjnym zamkniętym i funduszu inwestycyjnym mieszanym, usługi płatnicze (PRÓBA DEFINIOWANIA USŁUG FINANSOWYCH – POPRZEZ WSKAZANIE KATALOGU

Usługi finansowe w ustawie o prawach konsumenta Wyłączenia spod zakresu zastosowania ustawy o prawach konsumenta I TYM SAMYM OCHRONYKONSUMENTA W NIEJ PRZEWIDZIANEJ – z wyjątkiem umów dotyczących usług finansowych zawieranych na odległość, do których stosuje się przepisy rozdziałów 1 (Przepisy ogólne) i 5 (Umowy dotyczące usług finansowych zawierane na odległość). Ustawa przewiduje także wyłączenia od ochrony w niej przewidzianej w odniesieniu do usług finansowych na odległość (art. 43 upk)

Usługi finansowe w ustawie o prawach konsumenta Szczególny charakter ochrony konsumenta usług finansowych i konieczność odrębnej regulacji prawnej usług finansowych z uwagi na ich specyfikę (tzw. regulacji sektorowej – ustawy regulujące działalność poszczególnych podmiotów i dotyczące poszczególnych typów usług finansowych – w tym w zakresie ochrony klienta tych usług (nie tylko konsumenta) W przypadku usług emerytalnych – odrębna regulacja prawna w ramach II i III filaru systemy emerytalnego - wcześniej wskazana dr hab. E. Rutkowska- Tomaszewska "Umowy dotyczące usług finansowych zawierane na odległość"

STOSUJE SIĘ PRZEPISY WSKAZANYCH TZW. USTAW SEKTOROWYCH Wyłączenia od ochrony przewidzianej dla konsumenta usług finansowych na odległość w rozdziale 5 upk (art. 43upk) Wyłączenie całkowite (art. 43 ust. 1 upk) – przepisów upk w odniesieniu do usług finansowych na odległość NIE STOSUJE SIĘ W OGÓLE Przepisów niniejszego rozdziału nie stosuje się do usług polegających na gromadzeniu środków pieniężnych i ich lokowaniu, z przeznaczeniem na wypłatę członkom otwartego funduszu emerytalnego lub uczestnikom pracowniczego funduszu emerytalnego po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 989, 1289 i 1717) i przepisów ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych (Dz. U. Nr 116, poz.1207, ze zm.5). STOSUJE SIĘ PRZEPISY WSKAZANYCH TZW. USTAW SEKTOROWYCH

Obowiązki informacyjne i skutki ich niedochowania PRZEJAWY (INSTRUMENTY, ŚRODKI) OCHRONY KONSUMENTA W ZAKRESIE USŁUG FINANSOWYCH Obowiązki informacyjne i skutki ich niedochowania Prawo odstąpienia od umowy o usługę finansową Sankcja (skutki) niedochowania obowiązków informacyjnych – tzw. „sankcyjne” prawo odstąpienia – nieograniczone terminem Tzw. bezprzyczynowe wypowiedzenie umowy o usługę finansową na czas nieokreślony z zachowaniem okresu wypowiedzenia Czy występują we wskazanych aktach regulujących usługi emerytalne????? Nie z wyjątkiem obowiązków informacyjnych – obowiązki dot., treści prospektu emisyjnego, treści umów zawieranych z konsumentami

ZAGROŻENIA DLA KONSUMENTÓW USŁUGI EMERYTALNE Z PERSPEKTYWY WŁAŚCIWYCH ORGANÓW PULICZNYCH W SPRAWACH OCHRONY KLIENTÓW INSTYTUCJI FINANSOWYCH ZAGROŻENIA DLA KONSUMENTÓW Inne alternatywne metody oszczędzania - nowe produkty Polisolokata,  ubezpieczenia na życie z ufk  SPRAWOZDANIE RF ZA 2015 ROK Problemy z ubezpieczeniami na tle polis z ufk – niedozwolone klauzule umowne, praktyki naruzające zbiorowe interesy konsumentow-usługi nieodpowiednie - misselling Działania w zakresie problematyki zabezpieczenia emerytalnego W związku z przyjętą przez PTE zrzeszone w Izbie Gospodarczej Towarzystw Emerytalnych samoregulację w zakresie zasad wypłaty środków z OFE po śmierci członka funduszu, uzgodniono bliższą współpracę przy propagowaniu przyjętych zasad wypłaty środków, a także przy przyszłym przeglądzie realizacji zasad wypłaty środków. BRF zadeklarowało wsparcie i kooperację przy rozwiazywaniu wszelkich problemów, które mogą pojawić się w trakcie wypłaty środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego.

SPRAWOZDANIE KNF ZA 2015 ROK Wyłączenia od ochrony przewidzianej dla konsumenta usług finansowych na odległość w rozdziale 5 upk (art. 43upk) USŁUGI EMERYTALNE Z PERSPEKTYWY WŁAŚCIWYCH ORGANÓW PULICZNYCH W SPRAWACH OCHRONY KLIENTÓW INSTYTUCJI FINANSOWYCH SPRAWOZDANIE KNF ZA 2015 ROK Skargi na działalność OFE, które wpłynęły do UKNF, odnosiły się głównie do problemów z uzyskaniem wypłaty środków z rachunku zmarłych członków OFE przez osoby uprawnione. SPRAWOZDANIE UKOKIK ZA 2015 ROK Problemy z ubezpieczeniami na tle polis z ufk

Dziękuję za uwagę Dr hab. Edyta Rutkowska- Tomaszewska email: edyta.rutkowska-tomaszewska@uwr.edu.pl