Czytelnictwo w naszej szkole EWALUACJA Czytelnictwo w naszej szkole 1

Szkoła stwarza warunki do rozwijania zainteresowania czytelnictwem. Szkoła upowszechnia czytelnictwo wśród dzieci i ich rodziców, uczy kompetencji czytelniczych. 2

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 7 września 1991 r Podstawa prawna: Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) Rozporządzenie MEN z dnia 7 października 2009 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz. U. z 2009 r. Nr 168, poz. 1324 z późn. zm.) 3

Cel ewaluacji wewnętrznej: Celem ewaluacji wewnętrznej jest sprawdzenie czy i na ile szkoła rozwija kompetencje czytelnicze oraz czy i na ile upowszechniania czytelnictwo wśród dzieci i ich rodziców.   Wskaźniki: Szkoła stwarza warunki do rozwijania zainteresowania czytelnictwem, rozwija zainteresowania czytelnicze dzieci. Szkoła upowszechnia czytelnictwo wśród dzieci i ich rodziców, uczy kompetencji czytelniczych. 4

Pytania kluczowe:   Jakie działania podejmuje szkoła w celu rozwijania zainteresowań czytelniczych wśród dzieci? Jak często prowadzi się działania z dziećmi upowszechniające zainteresowanie czytelnictwem? Jakie działania z rodzicami i jak często podejmuje szkoła w celu rozwijania zainteresowań czytelniczych wśród dzieci? Jaki rodzaj literatury jest najczęściej czytany ? Czy i na ile szkoła stwarza warunki do rozwijania zainteresowań czytelniczych? Czy spełnia oczekiwania dzieci, rodziców i nauczycieli w zakresie wyposażenia biblioteki szkolnej w czasopisma, książki? 5

Metody badawcze, narzędzia: Ankiety skierowane do uczniów, nauczycieli, rodziców,   Odbiorcy ewaluacji: nauczyciele, dyrektor, rodzice Zespół ds. ewaluacji: Joanna Zdańkowska, Maria Chachura, Anna Horostowska, Sylwia Hutman Ramy czasowe: Przygotowanie narzędzi: kwiecień/maj Badania: maj Opracowanie/raport: maj Wdrożenie wniosków: kolejny rok szkolny. 6

W badaniu wzięło udział 16 nauczycieli, 7 Wyniki ewaluacji W badaniu wzięło udział 16 nauczycieli, 96 uczniów, 74 rodziców uczniów naszej szkoły oraz pani bibliotekarka. 7

I – analiza ankiety przeprowadzonej z bibliotekarką szkolną Udzielono odpowiedzi na następujące pytania: Czy biblioteka jest codziennie udostępniona dla uczniów naszej szkoły? Jaki rodzaj literatury jest najchętniej czytany przez uczniów? W jakim stopniu wykorzystywane jest pomieszczenie biblioteki oraz księgozbioru (w tym zbiorów specjalnych w realizacji procesu nauczania)? W jaki sposób włącza się Pani w życie szkoły? Jakie działania mogą usprawnić pracę biblioteki? 8

Z biblioteki szkolnej uczniowie mogą korzystać codziennie, od poniedziałku do piątku w wyznaczonych godzinach. Uczniowie najchętniej wypożyczają lektury szkolne, literaturę przygodową, hobbistyczną, bajki oraz literaturę dla dzieci. Uczniowie korzystają z biblioteki nie tylko w celu wypożyczenia książek, ale również odrabiają lekcje, korzystają z księgozbioru podręcznego (słowniki, encyklopedie). Często korzystają również z kawiarenki internetowej. Organizowane są konkursy mające na celu zachęcanie dzieci do korzystania z biblioteki, odbywają się lekcje biblioteczne. Pani bibliotekarka czynnie włącza się w życie naszej szkoły biorąc udział w uroczystościach szkolnych, współpracuje z nauczycielami przy organizowaniu konkursów szkolnych i apeli okolicznościowych. 9

Zakup i uzupełnienie zbiorów zgodnie z potrzebami. Pracę biblioteki może usprawnić ścisła współpraca z placówkami oświaty. Promowanie czytelnictwa i kultury poprzez zorganizowanie działań biblioteki służący lokalnej społeczności jako miejsca, gdzie mogą: zdobyć poszukiwane informacje, poznać historię własnego regionu. Zakup i uzupełnienie zbiorów zgodnie z potrzebami. Poszukiwanie dla biblioteki odpowiednich źródeł finansowania (programy, konkursy) 10

w bibliotece organizuje się konkursy tematyczne, lekcje biblioteczne, Wnioski: - biblioteka szkolna otwarta jest przez cały tydzień w godzinach dogodnych dla uczniów szkoły podstawowej, uczniowie mogą wypożyczać w bibliotece zarówno lekturę szkolną, jak i literaturę, która ich interesuje, w bibliotece można wypożyczać książki, odrabiać lekcje, korzystać z księgozbioru podręcznego oraz korzystać z kawiarenki internetowej, w bibliotece organizuje się konkursy tematyczne, lekcje biblioteczne, pani bibliotekarka służy pomocą w organizacji uroczystości szkolnych, konkursów, apeli okolicznościowych, w celu usprawnienia pracy biblioteki należy w szerszym zakresie promować czytelnictwo wśród społeczności lokalnej oraz poszukiwać różnych źródeł finansowania. 11

II - analiza ankiety przeprowadzonej z nauczycielami. Jaka jest wielkość księgozbioru w Państwa domu? 5-20 – 1 osoba 20 – 50 – 1 osoba 50 – 100 – 1 osoba więcej niż 100 – 13 osób 12

codziennie lub prawie codziennie – 5 osób Jak często czytasz książkę w czasie wolnym? codziennie lub prawie codziennie – 5 osób co najmniej raz w tygodniu – 5 osób co najmniej raz w miesiącu – 2 osoby kilka razy w roku – 3 osoby rzadziej niż raz w roku lub nigdy – 1 osoba 13

3 osoby - 0 książek 1 osoba - nie liczyła 3 osoby - ok. 3 -10 książek Ile książek przeczytałeś w zeszłym roku? 3 osoby - 0 książek 1 osoba - nie liczyła 3 osoby - ok. 3 -10 książek 5 osób – 20 książek 4 osoby – 40 – 50 książek 14

Jakie książki czytasz w czasie wolnym? 2 os. - fantastyka dla dorosłych 8 os. - książki hobbistyczne, poradniki 3 os. - encyklopedie, słowniki, atlasy 2 os. - literatura dla dzieci, bajki 2 os. - literatura religijna 5 os. - literatura faktu, reportaże, biografie 5 os. - książki popularnonaukowe, naukowe 2 os. - lektury szkolne 1 os. - literatura obyczajowa dla młodzieży 8 os. - literatura popularna, obyczajowa 9 os. - literatura kryminalna, sensacyjna 15

Jak oceniasz jakość zasobów biblioteki szkolnej? 12 os. - wystarczające 2 os. - niewystarczające 2 os. - nie znam zasobów biblioteki szkolnej Czy w pracy z uczniami zachęcasz ich do korzystania z biblioteki? 12 os. – tak, często 4 os. – tak, ale rzadko 16

Czy korzystasz z zasobów biblioteki szkolnej?   Czy korzystasz z zasobów biblioteki szkolnej? Tak, często – 12 os. Tak, ale rzadko – 6 os. Czy uważasz, że liczba godzin zajęć bibliotecznych dla uczniów naszej szkoły jest wystarczająca? 9 os. - wystarczająca 4 os. - zbyt mała 2 os. - zdecydowanie zbyt mała 17

aktualne lektury szkolne, Jeśli mógłbyś/mogłabyś uzupełnić zasoby biblioteki szkolnej, to o jakie gatunki, tytuły czy autorów? aktualne lektury szkolne, książki współczesnych pisarzy dla dzieci i młodzieży książki popularno – naukowe, poradniki, atlasy, biografie, książki kulinarne, książki fantastyczne, przygodowe książki przyrodnicze i historyczne dla dzieci 18

Jaka jest Twoja strategia czytania lektur szkolnych przez uczniów? (przedmiot nauczania………………..) 3 os. - czytam w całości 1 os. - czytam we fragmentach lub nie do końca 12 os. - nie czytam wcale 19

4 os. - nie znam zestawu lektur Jak oceniasz szkolny zestaw lektur obowiązkowych? 7 os. - dobrze 1 os. - bardzo słabo 4 os. - nie znam zestawu lektur Jak często czytasz prasę w czasie wolnym? 8 os. - codziennie lub prawie codziennie 8 os. - co najmniej raz w tygodniu 20

Czy uważasz, że książka to dobry prezent dla Ciebie? Jaki typ prasy czytasz? 9 os. - gazety codzienne 11 os. - tygodniki 6 os. - miesięczniki Czy uważasz, że książka to dobry prezent dla Ciebie? 13 os. - Tak 3 os. - Nie 21

Wnioski: 81% nauczycieli posiada w swoim domu dosyć bogaty księgozbiór, 62% nauczycieli czyta książki w wolnym czasie, 56% nauczycieli przeczytało w zeszłym roku blisko 50 książek, najczęściej czytanymi pozycjami wśród nauczycieli są poradniki, książki hobbistyczny, literatura popularna, obyczajowa, kryminały i sensacja, 75% nauczycieli uważa zasoby biblioteki za wystarczające, 75% nauczycieli korzysta z zasobów biblioteki i zachęca do tego swoich uczniów, 56% nauczycieli uważa, że liczba zajęć bibliotecznych w naszej szkole jest wystarczająca, nauczyciele uważają, że zasoby szkolne należałoby uzupełnić o takie pozycje jak: aktualne lektury szkolne, książki współczesnych pisarzy dla dzieci i młodzieży, książki popularno – naukowe, poradniki, atlasy, biografie, książki kulinarne, książki fantastyczne, przygodowe, książki przyrodnicze i historyczne dla dzieci, 25% nauczycieli czyta lektury szkolne z uczniami w całości lub we fragmentach, 43% nauczycieli dobrze ocenia szkolny zestaw lektur obowiązkowych, 100% nauczycieli czyta w wolnym czasie prasę, w 68% są to tygodniki, książka jest dobrym prezentem dla 81% nauczycieli. 22

III – analiza ankiety przeprowadzonej wśród 74 rodziców uczniów naszej szkoły Jaka jest wielkość księgozbioru (liczba książek) w Państwa domu? 0 -5 - - 5-20 - 23 osoby 20-50 - 27 osób 50-100 - 12 osób więcej niż 100 - 11 osób 23

W jaki sposób Państwa dziecko spędza czas wolny i jak często wykonuje poniższe czynności? Czynności czasu wolnego Codziennie lub prawie codziennie Co najmniej raz w tygodniu Co najmniej raz w miesiącu Kilka razy w roku Rzadziej niż raz w roku lub nigdy Oglądanie telewizji  63 10   1   Słuchanie muzyki  33 31  4   4 Korzystanie z komputera, internetu  45 22  Gra w gry komputerowe  25  31 3  2  Oglądanie filmów na wideo, DVD, komputerze  12  18  21  8 Czytanie książek  15 28  21  8  1  Wizyty w kinie  24  39 5  Wizyty w teatrze  2 30  33  Uprawianie sportu  44 24  Działanie w organizacji (np. ZHP, chórze, zespole muzycznym) 9 18  1 5 24 Inne  3 24

Jak często Państwa dziecko czyta książkę w czasie wolnym? 10 osób - codziennie lub prawie codziennie 14 osób - co najmniej raz w tygodniu 27 osób - co najmniej raz w miesiącu 18 - kilka razy w roku 5 - rzadziej niż raz w roku lub nigdy 25

Ile książek przeczytał/a Pan/Pani w tym roku? Kl. I - 7,8 książki/os. Kl. II a – 2,7 książki/os. Kl. II b – 5,8 książki/os. Kl. III – 5,9 książki/os. Kl. IV – 6,3 książki/os. Kl. V – 3,8 książki/os. Kl. VI – 7,4 książki/os. 26

Ile książek przeczytało Pana/Pani dziecko w tym roku? Kl. I – 3,4 książki/ucz. Kl. II a – 7,1 książki/ucz. Kl. II b – 4,9 książki/ucz. Kl. III – 8 książki/ucz. Kl. IV – 5,7 książki/ucz. Kl. V – 38,8 książki/ucz. Kl. VI - 5,1 książki/ucz. 27

Jakie książki czyta Pan/Pani w czasie wolnym? 5 - fantastyka dla młodzieży 16 - fantastyka dla dorosłych 30 - książki hobbistyczne, poradniki 8 - literatura przygodowa dla młodzieży 2 - encyklopedie, słowniki, atlasy 2 - komiksy 22 - literatura dla dzieci, bajki 8 - literatura religijna 18 - literatura faktu, reportaże, biografie 12 - książki popularnonaukowe, naukowe 2 - lektury szkolne 16 - literatura popularna, obyczajowa 17 - literatura kryminalna, sensacyjna 5 - nie czytam w czasie wolnym 28

Jakie książki czyta Pani/Pana dziecko w czasie wolnym? 24 - fantastyka dla dzieci i młodzieży 10 - książki hobbistyczne, poradniki 29 - literatura przygodowa dla dzieci i młodzieży 10 - encyklopedie, słowniki, atlasy 15 - komiksy 8 - książki popularnonaukowe 53 - lektury szkolne 2 - literatura obyczajowa 4 - literatura religijna 29 - literatura dla dzieci, bajki 11 - inne 29

Tak, często - 43 Tak, ale rzadko - 22 Nie - 8 Czy rozmawia Pan/Pani ze swoim dzieckiem o lekturach (szkolnych), które czyta? Tak, często - 43 Tak, ale rzadko - 22 Nie - 8 Czy rozmawia Pan/Pani ze swoim dzieckiem o książkach, które czyta w wolnym czasie? Tak, często - 34 Tak, ale rzadko - 31 Nie - 9 30

Jak ocenia Pan/Pani jakość zasobów biblioteki szkolnej? 9 - bardzo bogate 37 - wystarczające 3 - niewystarczające 24 - nie znam zasobów biblioteki szkolnej 31

Jeśli mógłby/mogłaby Pan/Pani uzupełnić zasoby biblioteki szkolnej, to o jakie gatunki, tytuły czy autorów? 6 - słownik języka angielskiego 5 - literatura religijna 15 - przygodowo – podróżnicze 12 - fantastyczno – naukowe 27 - książki współczesnych pisarzy dla dzieci i młodzieży (nowości) 1 - kryminały 3 - literatura obyczajowa 13 - ciekawostki techniczne 7 - komiksy 3 - książki hobbistyczne 6 - poradniki 7 - przyrodnicze 12 - historyczne inne (jakie?) – pomocniczo – naukowe, większy wybór lektur 32

Jaka jest strategia czytania lektur szkolnych przez Pana/Pani dziecko? 71 - czyta w całości 10 - czyta we fragmentach lub nie do końca 4 - czyta streszczenie 4 - nie czyta wcale Jak ocenia Pan/Pani szkolny zestaw lektur obowiązkowych? 13 - bardzo dobrze 42 - dobrze 5 - średnio słabo 2 - bardzo słabo 10 - nie znam zestawu lektur 33

Czy zachęca Pan/Pani dziecko do czytania? Tak, często - 52 Tak, ale rzadko - 20 Nie – 2 Czy czytał/ła Pan/Pani dziecku przed snem? Tak, często - 37 Tak, ale rzadko - 30 Nie – 7 Czy kupuje Pan/Pani dziecku książki? Tak, często - 28 Tak, ale rzadko - 40 Nie - 5 Czy uważa Pan/Pani, że książka to dobry prezent dla dziecka? Tak - 65 Nie – 7 (1 os. – to zależy od upodobań dziecka) 34

Wnioski: 67% osób posiada w swoim domu dosyć bogaty księgozbiór, 85% rodziców deklaruje, że ich dzieci codziennie oglądają telewizję, muzyki słucha 45% dzieci, z komputera korzysta 60%, tyle samo uprawia codziennie sport, co najmniej raz w tygodniu według rodziców 42% uczniów spędza czas przed komputerem, a 38% czyta książki, raz w miesiącu 28% uczniów ogląda filmy na DVD lub komputerze, 53% rodziców kilka razy w roku jeździ ze swoim dzieckiem do kina, a 45% raz w roku odwiedza z dzieckiem teatr, rodzice uważają, że ich dzieci rzadko czytają książki, jednak deklarują, że w bieżącym roku ich dzieci przeczytały ok. 10 książek/os. w bieżącym roku rodzice przeczytali ok. 6 książek/os. w wolnym czasie rodzice najchętniej czytają: książki hobbistyczne, poradniki, literaturę dla dzieci, bajki, literaturę faktu, reportaże, bibliografie, literaturę popularną, obyczajową, kryminały i sensację, rodzice zadeklarowali, że ich dzieci w czasie wolnym najczęściej czytają: lektury szkolne, literaturę dla dzieci, bajki, literaturę młodzieżową oraz fantastykę 35

50% rodziców ocenia zasoby biblioteki jako wystarczające, blisko połowa rodziców rozmawia ze swoimi dziećmi na temat przeczytanych przez nie książek, 50% rodziców ocenia zasoby biblioteki jako wystarczające, rodzice uważają, że zasoby szkolne należałoby uzupełnić o takie pozycje jak: książki przygodowo – podróżnicze, fantastyczno – naukowe, książki współczesnych pisarzy dla dzieci i młodzieży (nowości), ciekawostki techniczne oraz książki historyczne, według rodziców 95% ich pociech czyta lektury w całości, ponad połowa rodziców (57%) ocenia pozytywnie szkolny zestaw lektur szkolnych, 70% rodziców zachęca swoje dzieci do czytania, 50% rodziców czyta/czytało swoim dzieciom przed snem, 91% rodziców kupuje swoim dzieciom książki, 88% rodziców uważa, że książka to dobry prezent dla ich dziecka. 36

IV – analiza ankiety przeprowadzonej przez uczniów klas I – VI Jaka jest wielkość Twojego księgozbioru (ile masz swoich własnych książek)?   3 ucz. - 0 -5 26 ucz. - 5-20 16 ucz. - 20-50 26 ucz. - 50-100 6 ucz. - więcej niż 100 37

W jaki sposób spędzasz czas wolny i jak często wykonujesz poniższe czynności? Czynności czasu wolnego Codziennie lub prawie codziennie Co najmniej raz w tygodniu Co najmniej raz w miesiącu Kilka razy w roku Rzadziej niż raz w roku lub nigdy Oglądanie telewizji 73   10  1   Słuchanie muzyki 42  27  7  1  3  Korzystanie z komputera, internetu 41  19  4  2  Gra w gry komputerowe  37  29 9   2 5  Oglądanie filmów na wideo, DVD, komputerze 25 21 4 11  Czytanie książek 17  32  20  Wizyty w kinie 21  49  Wizyty w teatrze 6   46 Uprawianie sportu 57   16  3 Działanie w organizacji (np. ZHP, chórze, zespole muzycznym)  14 30 3 38

Jak często czytasz książkę w czasie wolnym? 22 ucz. - codziennie lub prawie codziennie 11 ucz. - co najmniej raz w tygodniu 35 ucz. - co najmniej raz w miesiącu 24 ucz. - kilka razy w roku 5 ucz. - rzadziej niż raz w roku lub nigdy Ile książek przeczytałaś/łeś w tym roku? 1 ucz. – dużo, 2 ucz. - nie czytam, 1 ucz. – nie liczę 1 – 4 książki – 25 uczniów 5 – 10 książek – 26 uczniów 11 – 15 książek - 11 uczniów 20 – 40 książek – 7 uczniów 39

Jakie książki czytasz w czasie wolnym? 28 ucz. - fantastyka dla dzieci i młodzieży 14 ucz. - książki hobbistyczne, poradniki 11 ucz. - literatura przygodowa dla dzieci i młodzieży 10 ucz. - encyklopedie, słowniki, atlasy 21 ucz. - komiksy 2 ucz. - książki popularnonaukowe 27 ucz. - lektury szkolne 1 ucz. - literatura obyczajowa 16 ucz. - literatura dla dzieci, bajki 18 ucz. - przyrodnicze 20 ucz. - inne 40

Z kim rozmawiasz o książkach czytanych w wolnym czasie? 30 ucz. - z kolegami, rówieśnikami 7 ucz. - z rodzeństwem, kuzynami 52 ucz. - z mamą 19 ucz. - z tatą 6 ucz. - z nauczycielem 15 ucz. - z dziadkami, innymi osobami z rodziny 1 ucz. - z innymi dorosłymi 7 ucz. - z panią bibliotekarką 41

Jak oceniasz jakość zasobów biblioteki szkolnej? 48 ucz. - bardzo bogate 51 ucz. - wystarczające 5 ucz. - niewystarczające 1 ucz. - nie znam zasobów biblioteki szkolnej Jak oceniasz szkolny zestaw lektur obowiązkowych? 18 ucz. - bardzo dobrze 34 ucz. - dobrze 11 ucz. - średnio 2 ucz. - słabo 1 ucz. - bardzo słabo 1 ucz. - nie znam zestawu lektur 42

Skąd pochodzą książki, które czytasz w wolnym czasie? 38 ucz. - z domu 10 ucz. - z biblioteki szkolnej 4 ucz. - z biblioteki publicznej 32 ucz. - kupili mi rodzice 27 ucz. - dostałem/łam w prezencie 8 ucz. - kupiłem/łam samodzielnie 15 ucz. - dostałem/łam od rodziny 3 ucz. - pożyczyłem/łam od kolegów 5 ucz. - ściągnąłem/łam z internetu 3 ucz.- korzystam z innych źródeł 0 - z innej biblioteki 43

Czy rodzice zachęcają Cię do czytania? Tak, często – 60 ucz. Tak, ale rzadko – 25 ucz. Nie - 25 ucz. Czy rodzice Ci czytają? Tak, często - 24 ucz. Tak, ale rzadko – 27 ucz. Nie – 59 ucz. Czy rodzice kupują Ci książki do czytania? Tak, często - 47 ucz. Tak, ale rzadko – 41 ucz. Nie – 14 ucz. Czy uważasz, że książka to dobry prezent dla Ciebie? Tak – 76 ucz. Nie – 25 ucz. 44

Wnioski: blisko połowa uczniów uważa, że ich księgozbiór zawiera 20 – 100 książek, 76% uczniów codziennie ogląda telewizję, 44% słucha muzyki, 43% korzysta z komputera, a 60% uprawia sport, 26% uczniów przynajmniej raz w tygodniu ogląda filmy na DVD lub komputerze, 33% czyta książki, 31% udziela się w takich organizacjach jak ZHP czy zespół muzyczny, 51% uczniów kilka razy w roku chodzi do kina, a 48% do teatru, większość uczniów deklaruje, że lubi czytać książki w wolnym czasie, ok. 46% uczniów przeczytało w bieżącym roku 10 – 40 książek, w wolnym czasie uczniowie najczęściej czytali: lektury szkolne, komiksy oraz fantastykę dla dzieci i młodzieży, o przeczytanych książkach uczniowie najchętniej rozmawiają z rodzicami oraz rówieśnikami, 90% uczniów ocenia zasoby szkolne jako bardzo bogate i wystarczające, 54% uczniów dobrze ocenia zestawy lektur szkolnych, 45

63% uczniów twierdzi, że rodzice zachęcają ich do czytania książek, książki, które uczniowie czytają w wolnym czasie najczęściej pochodzą z: domu, są kupione przez rodziców lub otrzymały je w prezencie, 63% uczniów twierdzi, że rodzice zachęcają ich do czytania książek, 61% uczniów deklaruje, że rodzice nie czytają im książek, 49% uczniów twierdzi, że rodzice często kupują im książki, 80% uczniów uważa, że książka jest dla niego dobrym prezentem. 46

Wnioski: Rekomendacje: Szkoła stwarza warunki do rozwijania zainteresowania czytelnictwem wśród dzieci. Szkoła rozwija zainteresowania czytelnicze, upowszechnia czytelnictwo wśród dzieci i ich rodziców, uczy kompetencji czytelniczych. Wyposażenie biblioteki wymaga uzupełnienia o pozycje zgodnie z zainteresowaniami dzieci, rodziców i nauczycieli. Rekomendacje: 1. Poszerzyć działania rozwijające zainteresowania czytelnicze ( happeningi, dni aktywnego czytania książki, podręczne biblioteczki w klasach, konkursy ładnego czytania, teatr na podstawie przeczytanej lektury, lekcje biblioteczne w każdej klasie, codziennie w klasach I – III zaczynać dzień z książką – 10/15 minutowe głośne, wzorcowe czytanie fragmentów książek) 2 W większym stopniu wykorzystać środowisko rodzinne do wspólnego czytania książek. 3. Poszerzać zasoby biblioteki o pozycje proponowane przez nauczycieli, rodziców i uczniów, organizować zbiórki tzw. ,,niepotrzebnych” książek 47