DZIECKO Z AFAZJĄ mgr Joanna Nowak neurologopeda terapeuta Integracji Sensorycznej terapeuta metody Castillo Morales® terapeuta czaszkowo – krzyżowy terapeuta miofunkcjonalny

Afazja to specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka, które polega na niemożności rozumienia mowy albo na niemożności wyrażania słowami myśli, pomimo prawidłowego aparatu wykonawczego.   Afazja jest to częściowa lub całkowita utrata zdolności posługiwania się językiem.

Każdy człowiek używa języka. Mówienie czy też rozumienie mowy, znalezienie właściwego słowa, czytanie, pisanie oraz gestykulowanie są jego częścią. Jeżeli, jako rezultat urazu mózgu, jeden lub więcej z komponentów języka przestanie funkcjonować prawidłowo, jest to zwane afazją. Afazja- A (=nie) fazja (=mówienie) znaczy właśnie, że ktoś nie jest zdolny do powiedzenia tego, co chce. Osoba ta nie jest już więcej w stanie prawidłowo używać języka. Poza afazją, mogą wystąpić problemy, które dotyczą: - świadomości własnych akcji, - obserwacji otoczenia, koncentracji, podejmowania inicjatyw, pamięci. Wiele z tych osób traci zdolność do wykonywania dwóch rzeczy naraz.

Rozporządzenie MEN z 17 listopada 2010r Rozporządzenie MEN z 17 listopada 2010r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach. Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz niedostosowanej społecznie, wymagającej stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy wydaje się w przypadku istnienia niepełnosprawności: - niesłyszących, - słabo słyszących, - niewidzących, - słabo widzących, - z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją ruchową, - z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym, z autyzmem, w tym z Zespołem Aspergera, - niepełnosprawności sprzężonych

Dzieciom z afazją bardzo często jest stawiana błędna diagnoza Dzieciom z afazją bardzo często jest stawiana błędna diagnoza. Stwierdza się u nich na przykład niedorozwój umysłowy, bo wykonują polecenia na opak albo niedosłuch, ponieważ często nie rozumieją, co się do nich mówi i nie wykonują poleceń. Zaburzenia te nie wynikają z opóźnienia umysłowego, porażenia mózgowego czy niedosłuchu. Dlatego tak ważna jest prawidłowa wielopłaszczyznowa ocena obejmująca: - badanie logopedyczne, - pełne badanie laryngologiczne z oceną motoryki obwodowego narządu mowy, - ocenę słuchu metodami odpowiednimi do wieku dziecka, - ocenę wzroku, - badanie zdolności intelektualnych i poznawczych, - badanie neurologiczne.

AFAZJA U DZIECI = NIEDOKSZTAŁCENIE MOWY O TYPIE AFAZJI - wynika z patologii mózgowej, często trudnej do zdiagnozowania, - przyczyna zaistniała przed początkiem rozwoju mowy, - dotyczy zaburzeń rozwoju językowego u dzieci, które mogły doznać uszkodzenia mózgu w okresie prenatalnym (choroby matki, wstrząsy, zatrucia), perinatalnym (urazy okołoporodowe, uszkodzenia, mikro uszkodzenia mózgu spowodowane urazem porodowym, zaburzeniami krążenia u płodu, niedotlenieniem okołoporodowym, krwawieniem dokomorowym) oraz rozmaitymi schorzeniami: zapaleniem mózgu i opon mózgowych (szczególnie po szczepieniach), zatrzymaniem się w rozwoju pewnych struktur korowych, urazami czaszki, doprowadzającymi do patologii rozwoju mózgu w okresie postnatalnym do końca pierwszego roku życia z zachowaniem prawidłowego słuchu.

Afazja dziecięca – dotyczy przedziału wieku od 2-7 lat, wynika z uszkodzenia prawidłowo rozwijającego się mózgu, przyczyna zaistniała w trakcie procesu rozwojowego ( urazy czaszki, choroby zakaźne: ospa, odra, krztusiec, płonica, błonica, dur, chorobę Heinego –Medina, choroby wirusowe z zakażeniem bakteryjnym np. grypa, nowotwory, zapalenie opon mózgowych, udary mózgu, nowotwór, zapalenie ślinianek przyusznych), co powoduje niedostateczny rozwój i opóźnienie neurologicznych procesów dojrzewania, potrzebnych do rozwoju mowy). Grypa i krztusiec - poza toksycznymi uszkodzeniami mózgu - mogą wywołać między innymi wylewy krwi do mózgu.

Niedokształcenie mowy o typie afazji rozpoznaje się u dzieci, u których wystąpiły problemy neurologiczne w związku z chorobami przebytymi w okresie kształtowania się struktur językowych. Zaistniały epizod neurologiczny doprowadza do uszkodzenia mózgu, co powoduje regres w rozwoju mowy i utrzymujące się trudności w jej opanowaniu.

Każdy może doświadczyć uczucia frustracji będąc za granicą, nie mogąc się odpowiednio wysłowić lub nie wiedząc dokładnie, co osoba mówiąca innym językiem ma na myśli. Jeśli nie znamy zbyt dobrze danego języka obcego, nasze możliwości komunikacji z daną ludnością będą ograniczone i nawet zamówienie odpowiedniego dania w restauracji może stać się kłopotliwe. Osoby cierpiące na afazję borykają się z takimi problemami codziennie, gdyż jest to zaburzenie mowy. Nie ma dwóch osób z afazją, które miałyby identyczne problemy: afazja wygląda inaczej u każdego chorego.

Rodzaj afazji oraz to, jak jest ona poważna, zależą między innymi od lokalizacji urazu mózgu oraz od tego, jak poważny jest ten uraz. 1. Niektóre osoby z afazją mogą rozumieć język doskonale, lecz mają problemy ze znalezieniem właściwych słów i konstruowaniem zdań. 2. Z drugiej strony, inni mówią dużo, lecz jest to mowa trudna albo i nawet niemożliwa do zrozumienia. Te osoby mają też zazwyczaj problem z rozumieniem języka. Umiejętności językowe osoby z afazją leżą zazwyczaj gdzieś pomiędzy tymi dwoma ekstremami. Rozróżniamy dwa zasadnicze rodzaje afazji: 1. afazję ruchową (motoryczną) - polega na naruszeniu mowy ekspresyjnej (przekazywanie mowy). Osoby dotknięte tą dolegliwością doskonale rozumieją, co się do nich mówi, ale same nie potrafią się wypowiedzieć. 2. afazję czuciową (sensoryczną) - polega na zaburzeniu mowy recepcyjnej (rozumienie mowy).

afazja ruchowa   uszkodzenie dotyczy głównie okolicy czołowej, gdzie jest zlokalizowany ośrodek ruchowy mowy (Broca), afazja czuciowa uszkodzenie przeważnie zlokalizowane jest w okolicy skroniowej, gdzie jest czuciowy ośrodek mowy (Wernickego),

Pomimo istniejących różnic odnośnie terminologii  przyczyn afazji dziecięcej istnieje powszechna zgodność poglądów na temat objawów tego zjawiska. Dają się zauważyć: - deficyty w zakresie motoryki małej, - zaburzenia integracji sensomotorycznej, - słaba koordynacja wzrokowo – ruchowa, przejawiająca się w niezgrabności i niezręczności, - zmniejszenie procesów pamięciowych: a) zapamiętywania, które jest procesem gromadzenia wiedzy, b) pamiętania: zapominanie ( proces naturalny) i zniekształcanie (różnorodne zmiany w przechowywanym materiale, wyolbrzymienie), c) odtwarzania, które polega na przypominaniu lub rozpoznawaniu.

- przewaga uwagi mimowolnej (jest wyzwalana przez otoczenie) nad dowolną ( jest uruchamiana przez organizm) przez co dziecko łatwo ulega rozproszeniu, - zaburzenia uwagi, procesów myślowych, męczliwość, labilność emocji: lęk, nieśmiałość, depresja, impulsywność, nadwrażliwość, wrogość, - zaburzenia koncentracji uwagi na bodźcach słuchowych, - problemy z opanowaniem materiału dydaktycznego, - niemożność organizacji czasu, - trudności z powtarzaniem cudzych słów i zdań,

- upośledzona zdolność wyliczania we właściwej kolejności np - upośledzona zdolność wyliczania we właściwej kolejności np. dni tygodni, miesięcy, liczb, - zaburzenia orientacji przestrzennej, - rozpoznawanie prawej oraz lewej strony, - nieprawidłowy chwyt ołówka, - nieprawidłowym dopasowywaniem elementów układanki lub segregowaniem przedmiotów, - zaburzeniem logicznego myślenia, - pobieżnym rozumieniem.

Afazji ruchowej często towarzyszy słabiej lub silniej wyrażone upośledzenie czytania (aleksja), pisania (agrafia) oraz akalkulia .

Charakterystyczne cechy rozwoju mowy dzieci z niedokształceniem mowy o typie afazji: Zasadniczym zaburzeniem jest upośledzenie albo zniesienie zdolności wyrażania myśli słowami. Chorzy mogą bez trudności jeść, krzyczeć, gwizdać, nie potrafią jednak zużytkować obwodowych narządów mowy do tworzenia słów.  Obserwuje się: - znaczne opóźnienie rozwoju mowy ( problemy w mowie są rozlegle, nie chodzi tu o to, że dziecko nie wymawia lub brzydko wymawia trudniejsze głoski). Takie dziecko “przekręca wyrazy”, słabo buduje zdania, nie umie opowiadać, bo brakuje mu słów lub z wielkim trudem przypomina sobie słowa , myli ich znaczenie. trudności w rozumieniu mowy i  wypowiadaniu – o różnym stopniu nasilenia, - słownik bierny znacznie bogatszy niż słownik czynny,

- występują nieprawidłowości we wszystkich podsystemach językowych: a) fonetyczno - fonologicznym (zaburzenia artykulacji) b) syntaktyczno - morfologicznym (agramatyzmy), c) esmantyczno-leksykalnym (ograniczony czynny i bierny zasób słów) d) zdaniowo - semantycznym (ograniczone możliwości posługiwania się kategorią zdaniową), e) zmiennością realizacji głosek.

Afazji ruchowej i czuciowej często towarzyszą zaburzenia mowy o charakterze amnestycznym.  Chory nie potrafi przypomnieć sobie właściwych słów do określenia przedmiotów i pojęć. Przedmioty określa opisowo: (np. pióro – „to do pisania”; radio – „to do słuchania”, wystarczy choremu podać pierwszą głoskę, aby szybko wypowiedział dane słowo).  Zamiast „łyżka” jest „widelec”, bo tu także dzieci nie widzą różnicy. Zamiast „zeszytu” podają „książkę” – bo nie odróżniają tych słów, podobnie jak mylą im się słowa typu „chleb” i „bułka”.

"Która półkula dominuje w Twoim mózgu?" Lewa półkula, zwana "werbalną", odpowiada za logiczne, analityczne myślenie, tworzenie wypowiadanych zdań, pracuje cyfrowo, przetwarza informacje linearnie. "Widzi" fragmenty, detale zjawiska. Prawa półkula - "twórcza" - pracuje graficznie, analogowo, odpowiada za wyobraźnię i intuicję. Odpowiada za poczucie rytmu, przestrzeni, odbiór kolorów i "widzi" całość zjawiska.

Jeśli zaplatasz palce tak, że Twój prawy kciuk jest na górze, oznacza to, że Twoją dominującą półkulą jest lewa. Jeśli zaplatasz palce tak, że Twój lewy kciuk jest na górze, oznacza to, że Twoją dominującą półkulą jest prawa.

TERAPIA AFAZJII nie ma jednej skutecznej terapii ze względu na charakter choroby oraz różne jej formy, leczenie musi być dostosowane specjalnie dla określonego chorego, kluczem do sukcesu jest intensywność terapii- minimum 2-3 godziny tygodniowo, w leczeniu afazji współpracuje wielodyscyplinarny zespół (lekarz neurolog, psycholog, pedagog, fizjoterapeuta, terapeuta zajęciowy, neurologopeda).

Dzieciom z afazją potrzebna jest kompleksowa terapia i pomoc Dzieciom z afazją potrzebna jest kompleksowa terapia i pomoc. Wiele z nich do końca życia będzie mieć problemy z pisaniem i czytaniem lub nauką języka obcego. Pracę z uczniem z afazją należy dostosować do stopnia i rodzaju zaburzenia mowy, które w afazji może mieć charakter bardzo zróżnicowany. W pracy z dzieckiem afatycznym, zalecana jest szczególnie stymulacja lewej półkuli mózgu. Aby dziecko opanowało język mówiony i pisany musi posiadać umiejętność szeregowania, układania sekwencji oraz ujmowania relacji. Za umiejętności te odpowiada lewa półkula mózgowa.

Nadrzędną zasadą tych ćwiczeń jest linearny porządek od strony lewej do prawej. Budowanie kompetencji językowej jest priorytetem w terapii. Konieczna jest całkowita rezygnacja z prawopółkulowej stymulacji (zakaz telewizora).

Wskazane jest stosowanie ćwiczeń ogólnorozwojowych w celu wyrównania, korygowania, kompensowania i dynamizowania wszelkich dysharmonii rozwojowych w zakresie: - zdolności koncentracji uwagi, - sprawności motorycznej (dużej, małej,) - percepcji wzrokowej, - percepcji słuchowej, - koordynacji wzrokowo – słuchowo – ruchowej, myślenia przyczynowo – skutkowego, myślenia indukcyjnego- (wyciąganie wniosków z niepełnych faktów, wyobraźnia pozwalająca te fakty łączyć oraz mniej lub bardziej logiczne skojarzenia) - myślenia symbolicznego, czyli opisywanie ludzkich czynności polegające na świadomym manipulowaniu np. słowami, wykonywaniem  gestów.

Ogólne zasady postępowania i pracy z dzieckiem afatycznym. Mowa: - należy mówić do dziecka nieco wolniej, eksponując ważne w zdaniu słowa poprzez ich podkreślenie głosem, intonacją, akcentem, - używajmy raczej prostych i krótkich zdań, - akceptujmy gesty, miny, których dziecko używa w celach komunikacyjnych, - zwracajmy uwagę na samodzielne i spontaniczne słowa dziecka, - uczmy dziecko prostych słów zaczynając od sylab otwartych, - nie używajmy zmiękczeń, zdrobnień, które "zacierają" wyrazistość budowy słowa, - słowo zawsze coś znaczy, pamiętajmy, żeby łączyć słowa – nazwy z konkretnymi zabawkami, przedmiotami lub obrazkami.

Emocje - podążajmy za dzieckiem, okazujmy mu cierpliwość, zrozumienie, życzliwość , - akceptujmy jego ograniczenia, chwaląc starania , wzmacniając chęć komunikowania się z nami, - słuchajmy go uważnie, nie wprowadzajmy atmosfery pośpiechu, - zachęcajmy dziecko do okazywania uczuć, ale też w miarę potrzeby chrońmy przed nadmiernymi emocjami, stwarzajmy sytuacje będące dla dziecka źródłem pozytywnych emocji.

Dziecko z afazją - wskazówki do pracy na lekcji. Diagnoza: Afazja motoryczna, cechy niezgrabności ruchowej, obniżona sprawność aparatu artykulacyjnego ( słaba praksja języka kinesteza artykulacyjna), zaburzenia słuchu fonematycznego i pamięci słuchowo – słownej. Zaburzona płaszczyzna semantyczna i gramatyczna języka, braki w koncentracji uwagi krótkotrwałej, deficyty w pracy analizatora wzrokowego, ponadto deficyty w kategoryzowaniu, uogólnianiu, wnioskowaniu i liczeniu. Dziecko nie jest upośledzone umysłowo – sprawność intelektualna lokuje się poniżej poziomu przeciętnego.

DZIECKO: Nie rozumie poleceń złożonych. Ma problemy ze zrozumieniem dłuższych wypowiedzi. Ma zaburzony słuch fonematyczny – wyrazy podobne brzmieniowo są dla niej trudne do zrozumienia, myli ich znaczenie np. półka- bułka, Tomek – domek, bazie – Basie; na pytanie: co jadło na śniadanie może odpowiedzieć, że jadło dzisiaj półkę. Dziecko nie dostrzeże błędu. Ma problemy zarówno z czytaniem głośnym jak i z czytaniem cichym ( płynność czytania, poprawność czytania, intonacja, zrozumienie czytanego tekstu). W pisaniu i czytaniu myli litery kształtopodobne. Ma problemy z pisaniem, czytaniem i wypowiadaniem wyrazów wielosylabowych.

Buduje wypowiedzi niepoprawne pod względem gramatycznym, logicznym i semantycznym. Ma problemy z prawidłowym używaniem konstrukcji przyimkowych. Nie rozumie przenośni, dygresji – odczytuje je dosłownie; dla niego „dzisiaj wstałem lewą nogą” oznacza, że lewą nogę położył jako pierwszą na podłodze. Opuszcza znaki interpunkcyjne, znaki diakrytyczne, ma problem z utrzymaniem się w liniaturze – nie ma wady wzroku, zaburzona jest tylko spostrzegawczość.

Dziecko ma problemy z kategoryzowaniem, uogólnianiem, wyciąganiem wniosków, ponieważ to wymaga myślenia abstrakcyjnego. Pamięć słuchowa jest na bardzo niskim poziomie. Dziecko ma problemy z koncentracją uwagi.

Wskazówki do pracy z dzieckiem z afazją w szkole: Dziecko powinno siedzieć w bliskim sąsiedztwie nauczyciela. Mówiąc do klasy, należy utrzymywać kontakt wzrokowy z dzieckiem z afazją. Należy wydawać proste polecenia. Po każdym poleceniu należ odczekać chwilę na wykonanie zadania – dziecko musi mieć czas na przetworzenie usłyszanego komunikatu. Należy upewnić się, że dziecko zrozumiało polecenie, w razie konieczności należy je powtórzyć. Należy zadawać dziecku jasno sformułowane pytania wymagające jednoznacznej odpowiedzi. Należy dać dziecku więcej czasu na przygotowanie się do rozmowy.

Należy doskonalić technikę pisania z pamięci – dziecko popełnia wtedy stosunkowo mało błędów. Sprawdziany, kartkówki powinny mieć formę zadań zamkniętych lub formę testu wyboru odpowiedzi – maksymalnie 3 odpowiedzi do wyboru! Należy zaznaczać dziecku w podręczniku treści konieczne do opanowania ( podkreślenie). Należy przygotowywać dla dziecku notatki, które są konkretne i napisane prostym językiem lub przygotowywać ksero z zaznaczonymi najważniejszymi treściami. Podczas lekcji stwarzać możliwość do interakcji społecznych ( praca w parach lub w małych grupach).

Stosować na lekcji materiał poglądowy, nowe wiadomości podawane tylko w formie ustnej są dla dziecka z afazją niezrozumiałe. Jeśli podczas lekcji konieczna jest praca z tekstem, nauczyciel powinien powoli przeczytać dziecku ten tekst – podczas egzaminu na zakończenie III etapu edukacyjnego, w myśl obowiązujących przepisów, dziecko z afazją będzie miało nauczyciela wspomagającego, który będzie mu czytał tekst. Podczas pracy na lekcji włączamy dziecko do działań – stawiamy przed nim zadania, które jest w stanie wykonać i odnieść sukces edukacyjny na forum klasy.

Dziękuję za uwagę!