Rodzaje agresji oraz sposoby jej diagnozowania w szkole Piotr Wójciak

Co to jest agresja? Agresja - jest to każde zamierzone działanie, które ma na celu lub powoduje wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty, bólu. Agresja jest to zatem każde zachowanie, które powoduje krzywdę drugiej osobie. Uczniowie zachowują się agresywnie wówczas gdy niszczą swoje lub cudze rzeczy, sprzęty szkolne. Agresja jest również wówczas, kiedy obie strony mają podobną siłę fizyczną i psychiczną (obie strony są sprawcami).

Przemoc w szkołach występuje w relacji: uczeń – uczeń, uczeń – nauczyciel nauczyciel – uczeń. Przyczyny tego stanu rzeczy leżą zarówno po stronie nauczycieli jak i po stronie uczniów.

Przyczyny agresji czynniki biologiczne tkwiące w samym dziecku, np. zaburzenia emocjonalne, wady rozwojowe, itp. czynniki społeczne: częste stosowanie przemocy przez osoby z najbliższego otoczenia ucznia, agresja w rodzinie, brak akceptacji. Nadużywanie kary jako środka wychowawczego. Destruktywne grupy rówieśnicze. Alkoholizm w rodzinie, rozbicie rodziny, brak kontaktu ze szkołą, niewydolność wychowawcza rodziny Bezrobocie oraz sytuacja materialna rodziny. Formy spędzania czasu wolnego: TV, Gry komputerowe, internet, itp.

Do czynienia z przemocą mamy w przypadku gdy pojawiają się dwie role: Ofiary - osoby poszkodowanej, która nie potrafi sama się bronić. Sprawcy - osoby nadużywającej własnej siły w relacji z innymi. Obie role mają negatywny wpływ na dalsze funkcjonowanie dzieci.

W każdej szkole występuje zarówno przemoc jak i agresja W każdej szkole występuje zarówno przemoc jak i agresja. Zdecydowanie więcej obserwujemy zachowań agresywnych. Uczniowie najczęściej rozwiązują konflikty poprzez przezwiska, kłótnie, bójki. Szkoła powinna pokazać uczniom inne, konstruktywne sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Jest to długi proces, dlatego dzieci - uczniowie powinny liczyć na naszą cierpliwość i wyrozumiałość.

Aby uniknąć takich sytuacji należy wcześniej przekazać pełną wiedzę o narastającym zjawisku przemocy i agresji. W ramach edukacji można zapoznać rodziców z wynikami badań ankietowych dotyczących agresji i przemocy w szkole. Rodzice powinni być dokładnie poinformowani o szkolnych procedurach postępowania wobec sprawców, jak i wobec uczniów poszkodowanych gdy wystąpi agresja. Szkoła powinna jasno określić zasady współpracy z rodzicami w takich sytuacjach jak przemoc czy agresja.

Przemoc i agresja rówieśnicza może przybierać różne formy. 1. Agresja i przemoc fizyczna - bicie, kopanie, popychanie, podcinanie, plucie, wymuszanie pieniędzy, zamykanie w pomieszczeniach, niszczenie własności, różne prace zlecone np. noszenie teczki. 2. Agresja i przemoc słowna - przezywanie, wyśmiewanie, obrażanie, plotkowanie, obgadywanie, namawianie się, manipulowanie związkami przyjaźni, grożenie, szantażowanie. 3. Agresja bez użycia słów i kontaktu fizycznego - wrogie gesty, miny, izolowanie, manipulowanie związkami przyjaźni Oddziaływanie wychowawcze powinno obejmować wszystkie formy przemocy.

Często bywa tak, że skupiamy swoją uwagę na agresji fizycznej, która jest bardziej widoczna. Powinniśmy zdawać sobie sprawę, że izolacja, przezywanie, grożenie, czy manipulowanie jest tak samo krzywdzące i bolesne dla ucznia jak pobicie.

Wszystko zależy od wrażliwości dziecka oraz sposobu, w jaki zachowują się sprawcy. Warto pamiętać, że nie tylko chłopcy są agresywni - oni tylko częściej stosują bezpośrednie formy przemocy. Dziewczynki działają w sposób zakamuflowany, wolą manipulować związkami i obgadywać, niż wprost wyrażać swoje niezadowolenie czy uczucia. Wielu uczniów nie potrafi poradzić sobie z agresją kolegów. Daje się sprowokować i sami zaczynają używać agresji. Takie sytuacje powodują, że ciągle wzrasta agresja i przemoc w szkole. Poszkodowani stają się agresywni i odwrotnie. Należy położyć większy nacisk na edukację uczniów w zakresie asertywnych metod radzenia sobie z agresją i włączyć ich do wspólnego tworzenia systemu przeciwdziałania przemocy i agresji.

Źródła agresji Dzieci uczą się agresji w domu, ze środków masowego przekazu, na ulicy, w szkole. Uczą ich nie słowa a obserwowane czyny. Ważnym źródłem agresji dziecięcej jest także nadmierne przeciążenie dziecka obowiązkami, brak czasu i przestrzeni do swobodnej zabawy, brak bliskości uczuciowej z rodzicami.

Sposoby powstawania agresji Agresja powstaje w sposób naturalny i wrodzony w chwili, gdy dziecko napotyka na przeszkody w osiągnięciu swego celu. Świadome tego przejawy można zaobserwować już u dwulatków. Z wiekiem nie rozładowany, nie znajdujący ujścia gniew trwa coraz dłużej, a bodźce starające się odwrócić od niego są coraz mniej skuteczne.

Zadaniem wychowania nie jest hamowanie wszelkich przejawów agresji dziecka, lecz skierowanie ich z drogi aspołecznej na drogę prospołeczną, a w miejsce form prymitywnych, surowych wytwarzanie takich form agresji, które są akceptowane przez społeczeństwo. Dzieci czy młodzież otwarcie stojące w obronie swoich przekonań (przeciwko poglądom lub działaniom aspołecznym) czy też biorące żywy udział w zmaganiach sportowych lub współzawodnictwie w nauce stosują w istocie korzystne prospołeczne formy agresji. Postawę taką można ukształtować.

Udowodniono, że dzieci surowo karane przejawiają więcej agresji, częściej i intensywniej występuje u nich przeniesienie agresji na innych. Kara jako sposób redukowania zachowań agresywnych jest dyskusyjna, a kara cielesna całkowicie wykluczona.

Według badaczy dzieci rzadko karane przejawiają mało agresji, przede wszystkim dlatego, że mało jest frustracji, która obudziłaby w nich gniew. Demokratyczna sytuacja domowa, wyrozumiała postawa rodziców dążących do wyjaśnienia problemu dają możliwość otwartego wyrażania gniewu w formie aprobowanej przez społeczeństwo. Tych przejawów agresji będzie jednak o wiele mniej.

Metody przeciwdziałania agresji słownej wśród uczniów O jedno słowo za dużo! Metody przeciwdziałania agresji słownej wśród uczniów Niewinne dokuczanie czy wyśmiewanie może zmienić się w agresję. Dlatego uczeń musi mieć jasny obraz tego, co złe i co dobre. Aby skutecznie walczyć z agresją, konieczne są konsekwentne działania nauczyciela i wychowawcy

Kiedy możemy ocenić zachowanie jako agresywne? Aby rozpoznać, czy zachowanie odbiegające od przyjętych norm jest agresywne, należy wziąć pod uwagę: rodzaj zachowania – czy jest dopuszczalne w świetle przyjętych norm postępowania; intencje – czy jest działaniem celowym, z zamiarem wyrządzenia krzywdy; skutki – czy efekt działania jest destrukcyjny, konsekwencje są negatywne dla osoby, na którą skierowana została agresja.

Formy agresji słownej Wulgaryzmy, straszenie, grożenie pobiciem, przezywanie, dokuczanie, ubliżanie, obmawianie, ośmieszanie, kłótnie, skarżenie, uszczypliwość lub kpiny, cieszenie się z niepowodzeń innych pomówienia.

Eliminowanie agresji słownej – zadania nauczycieli: tworzenie w klasie przyjaznej i życzliwej atmosfery; jasne określanie zasad współpracy i wzajemnych relacji oraz własnych wymagań; zapoznanie uczniów z normami i zasadami postępowania oraz z konsekwencjami ich nieprzestrzegania – stosowanie się do nich i konsekwentne ich egzekwowanie; natychmiastowe reagowanie na każdy przypadek łamania reguł;

w trakcie lekcji obserwowanie wszystkich uczniów, zapobieganie zachowaniom prowokacyjnym, interweniowanie tak, by agresywny uczeń został pozbawiony wzmocnienia w postaci śmiechu innych uczniów lub możliwości eskalacji konfliktu; motywowanie uczniów do nauki przez stosowanie atrakcyjnych metody pracy na lekcjach; gotowość do zmiany toku lekcji np. przez zmianę formy aktywności czy rodzaju zadania, by rozładować potencjalnie trudną sytuację; szczere rozmowy z uczniami o negatywnych skutkach agresji słownej, uczenie empatii.

6 kroków postępowania w przypadkach agresji słownej ucznia: 1. natychmiastowa reakcja na niewłaściwe zachowanie i poproszenie ucznia na rozmowę po lekcjach; 2. wyjaśnić co wpłynęło na jego zachowanie, poszukać przyczyny niewłaściwego zachowania; 3. poinformować go o niewłaściwości zachowania, określić swoje oczekiwania co do dalszego zachowania; 4. poszukać dla niego możliwych form pomocy, jeśli to konieczne; 5. wskazać możliwe konsekwencje w przypadku powtórzenia się incydentu; 6. w razie ponownego zaistnienia agresji słownej wszcząć określone procedury.

Przeciwdziałanie agresji słownej – zadania wychowawcy: poznanie środowiska rodzinnego, potrzeby i zainteresowań uczniów; zyskanie zaufania uczniów, by chcieli z nim rozmawiać o trudnych sprawach; utrzymywanie nie tylko dobrych stosunków ze swoją klasą, ale też wiedza o tym, jak radzą sobie inni nauczyciele w klasie;

interweniowanie w przypadkach łamania reguł na innych lekcjach – rozmowa o tym z uczniami, ale także z nauczycielami. Wspólne poszukiwanie sposobów radzenia sobie z nierespektowaniem zasad; monitorowanie zachowania uczniów tzw. ryzyka zachowań agresywnych; uwzględnianie w tematyce lekcji wychowawczych rozmowy o zasadach i wartościach oraz obowiązujących w szkole normach;

w przypadkach trudnych szukanie wsparcia innych nauczycieli, pedagoga i psychologa; znajomość relacji interpersonalnych w klasie i struktury socjometrycznej; wyjaśnianie, kto jest inicjatorem agresji wobec innych – rzadko bywa tak, że cała klasa uczestniczy w zajściu, najczęściej jest to jedna lub kilka konkretnych osób, przestrzeganie zasady, że uczeń odpowiada za swoje czyny, niestosowanie odpowiedzialność.

Podsumowanie Przemoc narusza podstawowe prawo każdego dziecka – prawo do życia w poczuciu bezpieczeństwa . Trudne sytuacje w pracy z klasą ( grupą ) zdarzają się bardzo często . Każde z nich jest źródłem emocji zarówno dla wychowanka , jak i nauczyciela . Rola wychowawcy , jego wpływ na rozwój dziecka , pozwala na efektywniejsze wykorzystywanie każdej tej sytuacji do kształtowanie wiedzy i postaw uczniów. Warto podkreślić , że jeżeli dzieci nauczą się stosowania zachowań agresywnych i przemocy jako metod rozwiązywania problemów, ze strony dorosłych spotka się to z pobłażliwością, akceptacją, to poziom agresji wobec rówieśników, rodzeństwa i dorosłych będzie prawdopodobnie wzrastał. Konieczne zatem jest reagowanie na każdą zaistniałą sytuację .

Dziękuję za uwagę!

Bibliografia: 1. Danilewska J. „Agresja u dzieci – szkoła porozumienia“ WSiP, Warszawa (2002) 2. Gaś Z.B. ,,Profilaktyka w szkole. Zapobieganie uzależnieniom uczniów”, CMPPP, Warszawa (1997) 3. Filmy własnego autorstwa.