Cz. Nosala (1979, 1993) koncepcja problemu i ich podziału (taksonomii) Każda sytuacja poznawcza ukierunkowana na osiągnięcie jakiegoś celu zawiera następujące składniki: dane początkowe reguły przekształcania warunki ograniczające charakterystyki celu /zob.Nosal,1993, s. 56/

W zadaniach dysponujemy pełną kontrolą umysłową w zakresie 4- ech składników struktury. Składniki te potrafimy ocenić pod względem: złożoności, niejasności, niepewności, zmienności.

Osoba rozwiązująca zadania posiada kompletne dane początkowe wie, jakimi regułami ma się posłużyć i które dane początkowe wykorzystać, aby osiągnąć cel w ramach istniejących ograniczeń.

Problem występuje wtedy, gdy przynajmniej jeden spośród stałych składników struktury sytuacji poznawczej nie jest jednoznacznie określony pod względem swej: złożoności, niejasności, niepewności i dynamiki. Wszystkie sytuacje niedookreślone (ill– defined) tworzą obszerny zbiór, zawierający różnorodne problemy.

W psychologicznym sensie pojęcie sytuacji obejmuje interakcję: umysłu otoczenia tj dwie ściśle związane ze sobą sfery zjawisk: myślenie pojęciowe zmierzające do kategoryzacji oddziaływań otoczenia, sformułowania celu działania i odpowiedzi (reakcji), bodźce, sygnały i struktury informacyjne zawarte w oddziaływaniach otoczenia (zob. model Uchnasta). /Nosal, 1993, s. 60/

Z. Uchnast, 1995, s. 135 Z. Uchnast 1995, s.135 Model Z. Uchnasta (1995, s. 135.) dotyczący koncepcji Gibsona

Termin sytuacja odnosi się do uporządkowanego ciągu par: oddziaływania środowiska (otoczenia) programy zachowania (działania) człowieka. Ciąg ten jest reprezentowany w naszym umyśle jako wiedza o rzeczywistości i o naszych w niej czynnościach. /Nosal, s. 62/; zob. wykres (por. Stróżewski, 1983; poprawka – M. Z.)

MYŚLENIE POJĘCIOWE PROGRAMY DZIAŁANIA SPOSOBY OSIĄGANIA CELÓW PRZEDMIOTY, ZDARZENIA STRUKTURY INFORMACYJNE (ZNACZENIOWE, SYMBOLICZNE) SYTUACJA POZNAWCZA

Kryterium podziału sytuacji problemowych według częstości występowania struktur: otoczenia (środowiska), programów działania (sposoby osiągania celów).

O1O2O3 P1 S1 S2 S3 P2 S4 S5 S6 P3 S7 S8 S9 Cz. Nosal(1979) Podstawowe typy sytuacji poznawczych człowieka:

S1 (O1, P1) – sytuacje typowe, o cechach monotonii, gdy człowiek jest nastawiony na realizację jakiegoś najczęstszego programu (celu) w znanym sobie dobrze otoczeniu (warunkach) Przetwarzanie informacji w sytuacji S1 podporządkowane jest wzorcowi: ”To jest typowe zadanie X, które wymaga zastosowania algorytmu Y”. /zob. Nosal, 1993,s /.

W sytuacjach S3 i S7 występują kombinacje warunków, rodzące dwa rodzaje rozbieżności i wynikające z tego problemy. S3 (O3, P1) : nastawienie na realizację typowego programu (celu) w otoczeniu maksymalnie nietypowym. Aby działać skutecznie w sytuacji S3, uznając ważność celu, zmierzamy do jej przekształcenia w zadanie.

S7 (O1, P3); kombinacja warunków przeciwna do sytuacji S3– czyli jest to sytuacja człowieka, który w typowym środowisku zamierza przystąpić do realizacji nietypowego celu. Najbardziej prawdopodobna jest zmiana środowiska („Zmień środowisko”) lub zastosowanie zasady „zrób to sam” (działalność innowacyjna).

Metody stosowane w rozwiązywaniu sytuacji S3 i S7 nie mają ścisłych algorytmów. Sytuacje takie można rozwiązać, stosując różnego rodzaju heurystyki. S9 (3, P3); ma najbardziej złożony charakter– kombinacja nietypowych struktur otoczenia (O3) z nietypowymi programami działania (P3). Przyjmuje postać superproblemu. Nie ma w nich możliwości bezpośredniego uzyskania celu. Wymagają wiedzy i rozwiniętego myślenia opartego na heurystykach i strategiach.

O1O2O3 P1 S1 zadanie S2 S3 problem P2 S4 S5 S6 P3 S7 problem S8 S9 superproblem

„Przedstawiony opis głównych typów sytuacji z pewnością nie jest wyczerpujący, uświadamia on jednak główne obiektywne przyczyny różnorodnych trudności poznawczych doświadczanych przez człowieka„ (Nosal, 1993)