ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii

§ Szkoły i placówki prowadzą systematyczną działalność wychowawczą, edukacyjną, informacyjną i profilaktyczną wśród uczniów i wychowanków, ich rodziców lub opiekunów oraz nauczycieli, wychowawców i innych pracowników szkoły i placówki w celu przeciwdziałania narkomanii.

2. Działalność, o której mowa w ust. 1, obejmuje działania uprzedzające mające na celu przeciwdziałanie pojawianiu się zachowań ryzykownych związanych z używaniem środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych, nowych substancji psychoaktywnych przez uczniów i wychowanków, charakteryzujących się nieprzestrzeganiem przyjętych dla danego wieku zwyczajowych norm i wymagań, niosących ryzyko negatywnych konsekwencji dla zdrowia fizycznego i psychicznego ucznia lub wychowanka oraz jego otoczenia społecznego.

Teoria zachowań problemowych/ryzykownych; definicje/rozróżnienia Zachowania problemowe  Odbiegające od przyjętych norm. Społecznie nieakceptowane  Wywołują reakcję społecznej kontroli w postaci nagany, społecznego odrzucenia, ograniczenia wolności Zachowania ryzykowne  W sposób bezpośredni lub pośredni zagrażają dobremu samopoczuciu, zdrowiu, życiu młodych ludzi

§ Działalność wychowawcza w szkole i placówce polega na prowadzeniu działań z zakresu promocji zdrowia oraz wspomaganiu ucznia i wychowanka w jego rozwoju ukierunkowanym na osiągnięcie pełnej dojrzałości w sferze: 1) fizycznej – ukierunkowanej na zdobycie przez ucznia i wychowanka wiedzy i umiejętności pozwalających na prowadzenie zdrowego stylu życia i podejmowania zachowań prozdrowotnych; 2) psychicznej – ukierunkowanej na zbudowanie równowagi i harmonii psychicznej, ukształtowanie postaw sprzyjających wzmacnianiu zdrowia własnego i innych ludzi, kształtowanie środowiska sprzyjającego rozwojowi zdrowia, osiągnięcie właściwego stosunku do świata, poczucia siły, chęci do życia i witalności;

3) społecznej – ukierunkowanej na kształtowanie postawy otwartości w życiu społecznym, opartej na umiejętności samodzielnej analizy wzorów i norm społecznych oraz ćwiczeniu umiejętności wypełniania ról społecznych 4) aksjologicznej – ukierunkowanej na zdobycie konstruktywnego i stabilnego systemu wartości, w tym docenienie znaczenia zdrowia oraz poczucia sensu istnienia.

2. Działalność wychowawcza obejmuje w szczególności: 1) współpracę z rodzicami lub opiekunami uczniów i wychowanków w celu budowania postawy prozdrowotnej i zdrowego stylu życia 2) kształtowanie hierarchii systemu wartości, w którym zdrowie należy do jednych z najważniejszych wartości w życiu 3) wzmacnianie wśród uczniów i wychowanków więzi ze szkołą lub placówką oraz społecznością lokalną 4) kształtowanie przyjaznego klimatu w szkole lub placówce, budowanie prawidłowych relacji rówieśniczych oraz relacji uczniów i nauczycieli, wychowanków i wychowawców, a także nauczycieli, wychowawców i rodziców lub opiekunów, w tym wzmacnianie więzi z rówieśnikami oraz nauczycielami i wychowawcami

5)doskonalenie umiejętności nauczycieli i wychowawców w zakresie budowania podmiotowych relacji z uczniami, wychowankami oraz ich rodzicami lub opiekunami oraz warsztatowej pracy z grupą uczniów lub wychowanków 6) wzmacnianie kompetencji wychowawczych nauczycieli i wychowawców oraz rodziców lub opiekunów; 7) rozwijanie i wspieranie działalności wolontarystycznej oraz zaangażowania w działalność podmiotów, o których mowa w art. 2a ust. 1 oraz art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.2)), zwanej dalej „ustawą o systemie oświaty” 8) wspieranie edukacji rówieśniczej i programów rówieśniczych mających na celu modelowanie postaw prozdrowotnych i prospołecznych

Działalność edukacyjna w szkole polega na stałym poszerzaniu i ugruntowywaniu wiedzy i umiejętności u uczniów ich rodziców nauczycieli z zakresu promocji zdrowia i zdrowego stylu życia.

10 Profilaktyka a promocja zdrowia Profilaktyka  Działalność defensywna  Punktem wyjścia są czynniki ryzyka i zagrożenia  Dąży do eliminowania lub kontroli czynników ryzyka Promocja zdrowia  Działalność ofensywna  Punktem wyjścia jest wiedza o zasobach i czynnikach chroniących  Dąży do równoważenia wpływów czynników ryzyka

Działalność edukacyjna obejmuje w szczególności: 1.poszerzenie wiedzy rodziców,nauczycieli na temat prawidłowości rozwoju i zaburzeń zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, rozpoznawania wczesnych objawów używania środków i substancji, o których mowa w § 1 ust. 2, a także suplementów diet i leków w celach innych niż medyczne oraz postępowania w tego typu przypadkach; 2.rozwijanie i wzmacnianie umiejętności psychologicznych i społecznych uczniów 3.kształtowanie u uczniów umiejętności życiowych, w szczególności samokontroli, radzenia sobie ze stresem, rozpoznawania i wyrażania własnych emocji; 4.kształtowanie krytycznego myślenia i wspomaganie uczniów w konstruktywnym podejmowaniu decyzji w sytuacjach trudnych, zagrażających prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu;

5.prowadzenie wewnątrzszkolnego doskonalenia kompetencji nauczycieli w zakresie rozpoznawania wczesnych objawów używania środków i substancji, o których mowa w § 1 ust. 2, oraz podejmowania szkolnej interwencji profilaktycznej; 6.doskonalenie kompetencji nauczycieli w zakresie profilaktyki używania środków i substancji, o których mowa w § 1 ust. 2, norm rozwojowych i zaburzeń zdrowia psychicznego wieku rozwojowego

Działalność informacyjna w szkole polega na dostarczaniu rzetelnych i aktualnych informacji, dostosowanych do wieku oraz możliwości psychofizycznych odbiorców, na temat zagrożeń i rozwiązywania problemów związanych z używaniem środków i substancji, o których mowa w § 1 ust. 2, skierowanych do uczniów oraz ich rodziców, a także nauczycieli oraz innych pracowników szkoły

Działalność informacyjna obejmuje w szczególności: 1.dostarczenie aktualnych informacji nauczycielom, i rodzicom na temat skutecznych sposobów prowadzenia działań wychowawczych i profilaktycznych związanych z przeciwdziałaniem używaniu środków i substancji, o których mowa w § 1 ust. 2; 2.udostępnienie informacji o ofercie pomocy specjalistycznej dla uczniów i ich rodziców w przypadku używania środków i substancji, o których mowa w § 1 ust. 2; 3.przekazanie informacji uczniom i ich rodzicom lub opiekunom oraz nauczycielom na temat konsekwencji prawnych związanych z naruszeniem przepisów ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii; 4. informowanie uczniów oraz ich rodziców o obowiązujących procedurach postępowania nauczycieli oraz o metodach współpracy szkół i placówek z Policją w sytuacjach zagrożenia narkomanią.

Działalność profilaktyczna w szkole i placówce polega na realizowaniu działań z zakresu profilaktyki uniwersalnej, selektywnej i wskazującej.

Działania profilaktyczne obejmują w szczególności: 1.realizowanie wśród uczniów oraz ich rodziców programów profilaktycznych i promocji zdrowia psychicznego dostosowanych do potrzeb indywidualnych i grupowych oraz realizowanych celów profilaktycznych, rekomendowanych w ramach systemu rekomendacji, o którym mowa w Krajowym Programie Przeciwdziałania Narkomanii 2.przygotowanie oferty zajęć rozwijających zainteresowania i uzdolnienia, jako alternatywnej pozytywnej formy działalności zaspakajającej ważne potrzeby, w szczególności potrzebę podniesienia samooceny, sukcesu, przynależności i satysfakcji życiowej; 3.kształtowanie i wzmacnianie norm przeciwnych używaniu środków i substancji, o których mowa w § 1 ust. 2, przez uczniów, a także norm przeciwnych podejmowaniu innych zachowań ryzykownych; 4.doskonalenie zawodowe nauczycieli i wychowawców w zakresie realizacji szkolnej interwencji profilaktycznej w przypadku podejmowania przez uczniów i wychowanków zachowań ryzykownych; 5.włączanie, w razie potrzeby, w indywidualny program edukacyjno- terapeutyczny, działań z zakresu przeciwdziałania używaniu środków i substancji, o których mowa w § 1 ust. 2.

Podstawę do podejmowania działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej, stanowi opracowywana w każdym roku szkolnym diagnoza w zakresie występujących w środowisku szkolnym czynników chroniących oraz czynników ryzyka. Diagnozy dokonuje się we współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego, poradniami psychologiczno- pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, podmiotami realizującymi świadczenia zdrowotne z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień, wojewódzkimi i powiatowymi stacjami sanitarno-epidemiologicznymi, Policją, pracodawcami…

Przez czynniki chroniące należy rozumieć indywidualne cechy i zachowania uczniów lub wychowanków, cechy środowiska społecznego i efekty ich wzajemnego oddziaływania, których występowanie wzmacnia ogólny potencjał zdrowotny ucznia i zwiększa jego odporność na działanie czynników ryzyka.

Przez czynniki ryzyka należy rozumieć indywidualne cechy i zachowania uczniów, cechy środowiska społecznego i efekty ich wzajemnego oddziaływania, które wiążą się z wysokim prawdopodobieństwem wystąpienia zachowań ryzykownych stanowiących zagrożenie dla ich prawidłowego rozwoju, zdrowia, bezpieczeństwa lub funkcjonowania społecznego.

W oparciu o diagnozę, nauczyciel lub wychowawca w uzgodnieniu z dyrektorem szkoły wybiera formę, w której realizuje działalność, o której mowa w § 1, uwzględniając wykorzystanie aktywnych metod pracy.

Szkoły i placówki dostosują, w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie rozporządzenia, program wychowawczy i program profilaktyki, o których mowa w art. 54 ust. 2 pkt 1 ustawy o systemie oświaty, do przepisów rozporządzenia

Kluczowe teorie wyjaśniające mechanizmy rozwoju zachowań problemowych/ryzykownych 22

1. Teoria Społecznego Uczenia Alfred Bandura  Zachowania problemowe/ryzykowne to zachowania społecznie wyuczone.  Kształtują się i utrwalają na skutek modelowania przez osoby ważne i atrakcyjne dla dzieci i nastolatków.  Proces ma charakter niewymuszony. Naśladowanie zachowań osób atrakcyjnych dla nastolatka jest czynnością samą w sobie wzmacniającą.  Uczenie poprzez modelowanie rozpoczyna się od wczesnego dzieciństwa. (rodzice i najbliższa rodzina; w późniejszym okresie - rówieśnicy, artyści, osoby mające wysoką pozycję społeczną).

Teoria Społecznego Uczenia – wpłynęła na rozwój takich strategii jak: Strategia Edukacji Rówieśniczej Strategia Przekazu Informacji Strategia Rozwoju Umiejętności Wychowawczych

2. Teoria zachowań problemowych  Przeciwieństwem zachowań problemowych są zachowania konwencjonalne.  Zachowania konwencjonalne to takie, które są zgodne z ogólnie przyjętymi normami - czyli nastawione na podtrzymywanie tradycyjnych wartości i norm. Najważniejsze zachowania konwencjonalne wg TZP to:  wywiązywanie się z obowiązków szkolnych  zaangażowanie religijne

Funkcje zachowań problemowych/ryzykownych Zachowania problemowe/ ryzykowne mogą służyć jako: narzędzie do osiągnięcia ważnych celów dla danej osoby, których realizacja w inny sposób jest zablokowana lub wydaje się być nieosiągalna.

Budowanie dobrego samopoczucie, wysokiej samooceny „Jestem O.K.”, „Jestem z Wami”, „Jestem wielki ”  Mechanizm radzenia sobie z lękiem, frustracją, nieudolnością, porażką lub przewidywaną porażką np. poprzez częste picie alkoholu i upijanie się  Wyraz solidarności z rówieśnikami lub demonstrowanie przynależności do kultury młodzieżowej np. poprzez palenie papierosów lub wspólne palenie jointa  Wzmacnianie własnej tożsamości np. prowadzenie auta po wypiciu alkoholu jest oznaką „odwagi”

„ Jestem już dorosły, niezależny”  Wyznaczniki większej dojrzałości (dorosłości) – wiele zachowań, które są uznane jako problemowe w okresie dorastania (np. picie alkoholu czy seks), w okresie dorosłości (i/lub pod warunkiem uzyskania odpowiedniego wieku) są społecznie akceptowane. podejmowanie tych zachowań wcześniej niż jest to społecznie przyjęte jest sposobem na potwierdzenie swojej dojrzałości.

Teoria Zachowań Problemowych /Ryzykownych – przyczyniła się do rozwoju, takich strategii jak: Strategia Kształtowania Umiejętności Życiowych Strategia Alternatyw Budowanie więzi ze szkołą

3. Teoria Uzasadnionego Działania Założenia: oCzłowiek postępuje w sposób racjonalny – planuje swoje działanie i przewiduje konsekwencje oOkreślone działanie poprzedza intencja (zamiar) jego podjęcia oPodejmowanie określonych zachowań (również ryzykownych) zależy od:  postawy wobec tych zachowań, ukształtowanej na podstawie wiedzy o konsekwencjach tych działań,  subiektywnych norm, które kształtują się na bazie przekonań dotyczących aprobaty/ dezaprobaty dla tych zachowań przez znaczące osoby (rówieśników, rodziców, idoli). Skoro wszyscy tak postępują, to dlaczego ja mam być inny

Teoria Uzasadnionego Działania ‏ Alkohol wprawi mnie w beztroski nastrój Wiedza/Postawa Prawie wszyscy moi przyjaciele piją i uważają, że jest to O.K. Przekonanie normatywne Nie ma nic złego w tym, że napiję się, poza tym moi koledzy oczekują, że wypiję z nimi Subiektywna norma Zapalę na najbliższej imprezieIntencja Impreza i wspólne wypijemy połówkęZachowanie WIEDZA /POSTAWA PRZEKONANIA NORMATYWNE SUBIEKTYWNA NORMA INTENCJAZACHOWANIE

32 Teoria Uzasadnionego Działania – przyczyniła się do powstania strategii o nazwie Strategia Edukacji Normatywnej

4. Koncepcja resilience  wyjaśnienie fenomenu dobrego funkcjonowania jednostki mimo niesprzyjających warunków życiowych, przeciwności losu lub traumatycznych zdarzeń  jej celem jest znalezienie najlepszego sposobu zapobiegania psychopatologii i aktywne wspieranie pozytywnego psychospołecznego rozwoju dzieci z grup podwyższonego ryzyka  Badacze: Michael Rutter, Norman Garmezy, Emmy Werner, Ann Masten i Suniya Luthar

Kluczowe pojęcia związane z procesami resilience  Przeciwności losu, które są bezpośrednim zagrożeniem dla prawidłowego psychofizycznego rozwoju jednostki ( podwyższony poziom ryzyka) i  Jednoczesne dobre funkcjonowanie, które stanowi wyraz pokonania tych przeciwności losu (pozytywna adaptacja) (Luthar, 2006)

35 Koncepcja resilience wskazuje na znaczenie takich strategii jak: Strategia Rozwoju Zasobów Środowiskowych Strategia Kształtowania Umiejętności Życiowych Strategia Rozwijania Umiejętności Wychowawczych Wsparcie mentorów

5. Teoria „Substancji Torujących Drogę” Angażowanie się w używanie substancji psychoaktywnych ma charakter fazowy : słabsze alkohole mocniejszy alkohol i/lub papierosy marihuana inne narkotyki i/lub leki o działaniu psychoaktywnym

37 Teoria „Substancji Torujących Drogę” pozwoliła na sformułowanie ważnych wskazań profilaktycznych W profilaktyce kluczowe znaczenie ma rozpoczynanie działań przed inicjacją, tj. w wieku lat Zapobieganie używaniu substancji z „wcześniejszych faz” (alkoholu i papierosów) zmniejsza ryzyko sięgania po substancje z „dalszych faz”

Dylematy szkolnej profilaktyki klimat szkoły/ atmosfera współpraca środowiskowa + rodzice !!!!! różne formy represyjnej kontroli realizacja Szkolnych Programów Profilaktyki nauczyciel jako podmiot i przedmiot działań profilaktycznych rozwijanie umiejętności uczniów, które umożliwiają: pozytywne przystosowanie radzenie sobie z zadaniami rozwojowymi i wyzwaniami życia codziennego podejmowania decyzji Radzenia sobie ze stresem i lękiem Umiejętności społeczne Rozwijanie samoświadomości Ogólna asertywność Samokontrolę edukację "normatywną" (wzmacnianie norm i wartości) – rozwój moralny

Diagnoza czynników ryzyka i chroniących- źródła danych Analiza dokumentów szkolnych o Oceny zachowania, oceny z przedmiotów o Zeszyty uwag i osiągnięć o Dziennik pedagoga, dokumenty pedagoga o Dokumenty wychowawców klas o Analizy, diagnozy, ewaluacja Ankiety, wywiady, rozmowy Obserwacja Diagnozy środowiskowe, lokalne, krajowe