WYKŁAD 4 ANALIZA OBCIĄŻENIA PSYCHICZNEGO PRZYDATNOŚĆ I NIEZAWODNOŚCI CZŁOWIEKA Dr inż. Krzysztof Buchalski Instytut Pojazdów, Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn Politechnika Łódzka Łódź 2007

Przydatność do zawodu i pracy jest to ogół cech psychofizjologicznych i psychicznych człowieka, składających się na określone kwalifikacje warunkujące sprawne wykonanie zadań przypisanych konkretnemu stanowisku pracy. Jest szczególnie ważna w zawodach i na stanowiskach charakteryzujących się znaczną zmiennością warunków pracy, ponadprzeciętnymi wymogami oraz tam, gdzie zawodność człowieka pociąga z sobą zbyt duże konsekwencje (straty w ludziach, znaczne straty materialne). W teorii niezawodności człowieka funkcjonują ilościowe i jakościowe definicje. Niezawodność operatora w sensie ilościowym to zdolność określona przez prawdopodobieństwo do wykonywania powierzonych zadań. W rozumieniu jakościowym (Ratajczak) jest to zdolność do wykonywania zadań z minimalnym ryzykiem popełniania błędu i w określonym czasie. Niezawodność jest obiektywno - względną cechą człowieka i należy rozumieć ją jako funkcję odpowiedniości między czynnikami wewnętrznymi operatora (cechy temperamentu, osobowość, motywacja, kwalifikacje) a czynnikami zewnętrznymi (zadania, jakość techniczna i eksploatacyjna maszyn, metody pracy, fizyczne warunki środowiskowe, klimat społeczny, atmosfera w pracy). Niezawodność - dokładne, efektywne i bezbłędne wykonywanie zadań w przewidywanym czasie pracy, zarówno w warunkach optymalnych jak i ekstremalnych [Milerian]. Plastyczność - zdolność przystosowania się człowieka do zmiany warunków pracy.

Wskaźniki wykorzystywane w ocenie przydatności do pracy 1. Wskaźnik niezawodności operatora N = czas bezbłędnie wykonanych czynności / czas ogólnego wykonania zadania N = prawidłowo wykonane czynności / ogół czynności 2. Wskaźnik dokładności wykonania W= ilość elementów poprawnie odtworzonych/ilość elementów prezentowanych [%] 3. Wskaźnik uciążliwości pracy U = 100 x średni wynik pomiaru przed wydatku energetycznego przed pracą / średni wynik pomiaru wydatku energetycznego popracy U wyrażamy w [%]

Określanie niezawodności człowieka w zadaniach operatorskich metoda TESEO Prawdopodobieństwo błędu ludzkiego: P(F) = K1 · K2 · K3 · K4 · K5 Przykład: Operator musi włączyć przepływ pomiędzy dwoma zbiornikami otwierając zdalne dwa elektrozawory. Włącznik elektrozaworu nie ma oznakowanego aktualnego stanu zaworu. W sterowni jest duży hałas i słabe oświetlenie. Czas wymagany do ukończenia operacji wynosi 5 min. Operator ma przeciętne doświadczenie i kwalifikacje. Z tabel: K1= 0.01, K2 = 0.5, K3 = 1, K4 = 1, K5 = 10 P(F) = K1 · K2 · K3 · K4 · K5 = 0.05 (Wg: Bello GC, Colombari V, 1980. The Human Factors in Risk Analyses of Process Plants:The Control Room Operator Model TESEO. Reliability Engineering 1, pp3-14)