METODY AKTYWIZUJĄCE W NAUCZANIU Prezentacja przygotowana na szkoleniowe posiedzenie Rady Pedagogicznej 17 10 2014

Przebieg szkolenia: Definicja pojęcia: ,,metody aktywizujące”. Znaczenie metod aktywizujących w nauczaniu. Prezentacja klasyfikacji metod aktywizujących. Charakterystyka wybranych metod aktywizujących. Warsztatowe zastosowanie wybranych metod w pracy z uczniami. Podsumowanie szkolenia.

Definicja pojęcia ,,metody aktywizujące”: METODY AKTYWIZUJĄCE – to sposób działania grup uczniów i nauczyciela, umożliwiający aktywne uczenie się, czyli uczenie się poprzez działanie i przeżywanie. Metody te charakteryzują się: dużą siłą stymulowania aktywności uczniów i nauczycieli, wysoką skutecznością, dużą różnorodnością i atrakcyjnością.

Znaczenie metod aktywizujących w nauczaniu: Metody aktywizujące rozumiane jako wskazówki, sposoby działania, mogą pomóc uczniom: pogłębić zainteresowanie wspólną sprawą, przyswoić wiedzę, rozwinąć własne pomysły, komunikować się, dyskutować i spierać się na różne tematy.

STOŻEK DELE'A Ludzie pamiętają Wykład 10% tego co słyszą Demonstracja 20% tego co widzą Dyskusja 40% tego o czym rozmawiają Inscenizacja 90% tego co robią

Nauczyciel pracując metodami aktywnymi odchodzi od roli nauczyciela eksperta w kierunku nauczyciela: doradcy, który jest do dyspozycji, gdy uczniowie mają problem z rozwiązywaniem trudnego zadania, czegoś nie rozumieją, są niepewni; animatora, który inicjuje metody i objaśnia ich znaczenie dla procesu uczenia się, przedstawia cele uczenia się i przygotowuje materiał do pracy;

obserwatora i słuchacza, który obserwuje uczniów przy pracy i dzieli się z nimi tymi obserwacjami, uczestnika procesu dydaktycznego, który nie musi być doskonały i jest przykładem osoby, która uczy się przez całe życie, partnera, który jest gotowy modyfikować przygotowaną wcześniej lekcję w zależności od sytuacji w klasie.

Do przeszkód organizacyjnych można zaliczyć: Nieodpowiednie miejsce, sztywno ustawione ławki, brak materiałów, trudności w zorganizowaniu kącików do pracy grupowej, niemożność powielania materiałów. Brak dostępu do źródeł wiedzy, nieodpowiednie pomoce dydaktyczne.

Wybierając metodę nauczyciel musi: Przygotować wcześniej materiały; Zaaranżować miejsce nauki (odpowiednio ustawić krzesła, ławki, itd.); Pokonać własną niepewność przed eksperymentem na lekcji; Doskonalić swe umiejętności metodyczne, co nie jest łatwe i wymaga dodatkowej pracy, ale procentuje w przyszłości na wielu płaszczyznach.

Jak usprawnić lekcję, na której uczniowie pracują w grupach Nie nadużywaj tej metody, ale stosuj ją; Planując pracę na cały rok pozwól sobie i uczniom na komfort zwiększonej ilości jednostek lekcyjnych, na których przewidujesz zajęcia w grupach; Zmieniaj sposób dzielenia na grupy, by ograniczyć do minimum stratę czasu i pobudzić emocjonalnie uczniów; Polecenia zawsze zapisuj na kartkach i wręczaj je uczniom. Zapisuj je także na tablicy;

Każdej grupie przydzielaj inne zadanie; Wyznacz w każdej grupie: strażnika ciszy, łącznika - osobę do kontaktu z nauczycielem, sekretarza do zapisu, lidera - kierownika grupy; Kontaktuj się zwłaszcza z grupą, którą podejrzewać możesz o niezrozumienie zadania; Zapisane na dużych arkuszach papieru wnioski uczniów prezentuj na forum klasy; Nie bój się oceniania; Czasami poproś dzieci o informację zwrotną;

Przegląd metod aktywnych

Metody integracyjne

Metody integracyjne odprężają, relaksują, wprowadzają w dobry nastrój i życzliwą atmosferę, zapewniają bezpieczeństwo w grupie, gwarantują poczucie tożsamości, uczą efektywnej komunikacji.

Metody integracyjne Przykładowe techniki w tej metodzie to: „pajęczynka”, „wrzuć strach do kapelusza”, „graffiti”, „krasnoludek”, „mapa nieba”.

„Mapa nieba”

„Mapa nieba” Metoda efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich. Cel: analiza klimatu grupowego i dynamiki rozwoju grupy. Sposób pracy: w małych grupach każdy rysuje mapę nieba, uwzględniając miejsce swoje i pozostałych członków grupy. Po zakończeniu rysunki wywiesza się w widocznym miejscu, porównuje je, pozwalając wypowiedzieć się każdemu uczniowi.

„Mapa nieba” Nauczyciel proponuje dyskusję na temat : "skupisk dobrego samopoczucia" i pustych miejsc, a uczniowie interpretują relacje uwidocznione na mapie.

Metoda jest pomocna: W ewaluacji procesu lekcyjnego (gdy chcesz się dowiedzieć jak klasa funkcjonuje w zespole i co powinno ulec zmianie); W sytuacji, gdy w grupie pojawi się niezadowolenie, niechęć do współpracy; Jeśli występuje opór w grupie, którego pochodzenie dla nauczyciela nie jest jasne; Jeśli ciągle Ci sami uczniowie są pasywni, a inni aktywni; Jeśli uczniowie skarżą się, że są nieakceptowani w grupie.

Autorefleksja Nowe informacje o moim uczniu; Nowe informacje o moim zespole klasowym; Plan działań, które pomogą poprawić relacje między uczniami w klasie…

Metody tworzenia i definiowania pojęć

Metody tworzenia i definiowania pojęć Metoda ta pozwala każdemu słuchaczowi na sprecyzowanie i zaprezentowanie własnego zdania (definicji, stanowiska), poznanie zdania innych, a także daje możliwość przedyskutowania danego pojęcia. Należą tu następujące techniki: ,,kula śniegowa”, ,,burza mózgów”, ,,mapa skojarzeń”.

„Kula śniegowa” Kula śniegowa to metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacjach własnego punktu widzenia oraz efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie.

„Kula śniegowa” Sposób przeprowadzania: Słuchacze siedzą w kręgu lub przy stolikach. Każdy z nich otrzymuje jedną małą kartkę. Każdy słuchacz indywidualnie pisze definicję podanego pojęcia, np. „przepisy”, „powieść”. Słuchacze łączą się w pary, przedstawiają sobie nawzajem własne definicje i tworzą jedną wspólną – na kolejnej, większej kartce.

„Kula śniegowa” Pary łączą się w czwórki, ustalają wspólne stanowisko, po czym zapisują na kartce. Czwórki łączą się w ósemki i tworzą wspólną definicję (kolejna kartka). Ósemki tworzą szesnastki, ustalają wspólne stanowisko i zapisują je na dużej kartce (może być plansza).

Metody hierarchizacji

Metody hierarchizacji czyli uporządkowania w relacji wyższości – niższości za pomocą wyznaczanego kryterium. Przykładowe techniki należące do tej grupy metod to: ,,promyczkowe uszeregowanie”, ,,piramida priorytetów”.

„Piramida priorytetów”

„Piramida priorytetów” Metoda ta polega na wartościowaniu, hierarchizacji. Najczęściej w grupach 4-5 osobowych uczniowie wybierają najlepsze propozycje, które powstały wcześniej na podstawie burzy mózgów. Układają je na szczycie piramidy, potem wybierają coraz mniej ważne i na końcu najmniej istotne. Następnie grupy porównują swoje piramidy, każda grupa uzasadnia swoje wybory. Metoda ta stwarza okazję do dyskutowania i argumentowania własnych wyborów. Dla klas młodszych ta metoda jest też ćwiczeniem w pisaniu, czytaniu i mówieniu.

„Piramida priorytetów” Tradycje wielkanocne. Po burzy mózgów, zadaniem uczniów jest odczytanie skojarzeń, a następnie wybranie pięciu tradycji, które ich zdaniem są najważniejsze, najbardziej popularne. Dalej uczniowie w grupach dyskutują i argumentują swoje wybory i ustalają wspólnie pięć tradycji.

„Piramida priorytetów” Na przygotowanej piramidzie najwyżej uczniowie wpisują nazwy tych tradycji, które uzyskały największą liczbę wyborów, niżej tych, które uzyskały ich coraz mniej, itd. Na koniec każda grupa prezentuje swoją piramidę przed klasą, dokonuje oceny i argumentuje swoje wybory. 

Metody twórczego rozwiązywania problemów

Metody twórczego rozwiązywania problemów uczą krytycznego, twórczego myślenia i łączenia wiedzy z doświadczeniem. Przykładem są: ,,rybi szkielet”, ,,pięć myślących kapeluszy”, ,,mapa mentalna”, ,,dywanik pomysłów”.

„Rybi szkielet”

„Rybi szkielet” Metoda znana jest jako schemat przyczyn i skutków Na plakacie lub tablicy należy przygotować model przypominający nazwę tej metody, w głowie którego wpisujemy dowolny problem (np. wagary). Słuchacze za pomącą „burzy mózgów” ustalają główne czynniki, które mogą stanowić powód takiego skutku i wpisują je w tzw. „ości duże”. Dzielimy uczestników zajęć na tyle grup ile jest „dużych ości”.

„Rybi szkielet” Każda grupa otrzymuje jedną „ość” i próbuje odnaleźć przyczyny, które mają wpływ na czynnik główny. Następnie przedstawiciele poszczególnych grup wpisują czynniki szczegółowe w „ości małe”. Z zebranej listy danych wybierają najistotniejsze, wyciągają wnioski i problem jest rozwiązany. Należy ustalić limit czasu na wykonanie zadania.

Metody diagnostyczne

Metody diagnostyczne Metody diagnostyczne – polegają na zbieraniu informacji o przebiegu i wynikach określonego stanu rzeczy np.: „metaplan”, „obcy przybysz”, „procedura U”.

„Metaplan”

„Metaplan” Jest to plastyczny zapis dyskusji, prowadzonej przez uczestników, którzy dyskutują na określony temat, tworząc jednocześnie plakat. Plakat jest graficznym, skróconym zapisem narady. Metoda ta jest stosowana przy omawianiu drażliwych czy trudnych spraw oraz rozwiązywaniu konfliktów.

„ Metaplan” W tym przypadku rozwiązanie konfliktu to nie wskazanie, kto miał rację a kto nie, bo przecież często „prawda leży po środku”. Celem metody jest spokojne rozważanie problemu i skupienie się przede wszystkim na poszukiwaniu (niekoniecznie na znalezieniu) wspólnego rozwiązania. Skłania ucznia do myślenia, sprzyja rozwojowi umiejętności analizy, oceniania faktów i sądów czy propozycji rozwiązań.

„ Metaplan” Sposób prowadzenia: Praca w grupach 5-6 osobowych. Nauczyciel przedstawia klasie problem, który będzie przedmiotem ich dyskusji. Uczniowie tworzą plakat. W Chmurce zapisują temat i umieszczają go na plakacie. Dzielą plakat na obszary według wzoru:

„ Metaplan” W obszarze „jak jest” na kartkach w kształcie koła umieszcza się opis aktualnego stanu. W obszarze „jak powinno być” umieszcza się kartki koła z opisem stanu, który chciałoby się osiągnąć. W owalach pomiędzy kołami umieszcza się myśli odpowiadające na pytanie: „dlaczego nie jest tak jak powinno być”? Wnioski zapisywane na prostokątnych kartkach można umieścić na dole plakatu. W razie potrzeby należy je podzielić na np. „zależne od nas” i „niezależne od nas”. Zapisywane treści (równoważniki zdań, skróty myślowe) powinny być zaakceptowane przez całą grupę.

„ Metaplan”

Metody ewaluacyjne

Metody ewaluacyjne Ewaluacja to sposób działania, przy pomocy którego opisujemy wyniki końcowe biorąc pod uwagę te pozytywne jak i negatywne. Ewaluacja to między innymi refleksja własna nastawiona na rozwój. Każdy dokonuje ewaluacji w celu podwyższenia jakości tego co robi. Przykłady stosowanych tu technik, to m.in.: ,,kosz i walizeczka”, ,,tarcza strzelecka”.

„Kosz i walizeczka”

„Kosz i walizeczka” Metoda ta pozwala wywołać refleksję. Zamiast wprost nazywać swoje pozytywne i negatywne odczucia i oceny, można określić swoje emocje, przyklejając w odpowiednim miejscu na plakacie kartkę.  Kosz oznacza rzeczy zbędne lub niedoskonałe, walizka – to, co jest na tyle ważne i potrzebne, że zabieramy ze sobą.

„Kosz i walizeczka” Sposób przeprowadzenia: Należy zawiesić obie plansze i wyjaśnić znaczenie rysunków. Następnie trzeba rozdać uczniom kartki w dwóch kolorach. Na żółtych mają zapisać to, co wynoszą z zajęć, czyli ,,zabierają ze sobą”, na niebieskich – co zostawiają, bo uważają za niepotrzebne. Uczniowie przyklejają kartki na planszach. Następuje wspólne odczytanie. Jeżeli dysponujemy koszem i walizką, to wówczas metoda ta, będzie miała jeszcze lepszy efekt edukacyjny.

„Kosz i walizeczka”

Metody grupowego podejmowania decyzji

Metody grupowego podejmowania decyzji preferują aktywne uczestnictwo w dyskusji, odpowiedzialność za swoje i grupowe decyzje; podejmowanie decyzji na podstawie poznanych faktów. Należą tu techniki: ,,bezludna wyspa”, ,,drzewko decyzyjne”, ,,sześć par butów”.

Drzewo decyzyjne

Drzewo decyzyjne stanowi graficzny obraz procesu podejmowania decyzji w określonej sprawie. Po zdefiniowaniu problemu uczniowie pracując w grupach określają cele i wartości istotne dla osób podejmujących decyzję. Następnie znajdują różne możliwości rozwiązań - ich ilość odpowiada liczbie „gałęzi" drzewa. Potem określają pozytywne i negatywne skutki każdego możliwego rozwiązania, by na koniec podjąć ostateczną decyzję.

Drzewo decyzyjne

Gry dydaktyczne

Gry dydaktyczne Gry są również pewną odmianą zabawy, która daje szansę rozwijania wielu sprawności umysłowych, uczy respektowania ściśle ustalonych reguł oraz zachowania właściwych relacji interpersonalnych. W trakcie gier uczniowie rywalizują ze sobą, współpracują.

DOMINO „SKALA”

DOMINO „SKALA” Jak czytać mapę topograficzną? Cel gry: powtórzenie i utrwalenie pojęć związanych ze skalą i mapą. Czas trwania: 15 minut. Materiały: instrukcja gry dla uczniów, 26 kostek domina z wypisanymi pojęciami dotyczącymi wykorzystania skali i mapy. Praca przebiega w zespołach liczących od 2 do 6 osób.

Metody dyskusyjne

Metody dyskusyjne uczą dyskusji, prezentowania własnego stanowiska, np.: “argumenty za i przeciw”, ,,dyskusja panelowa”, „metaplan,” „myślące kapelusze”.

Warsztatowe zastosowanie wybranych metod w pracy z uczniami

„Myślące kapelusze”

„Myślące kapelusze” Metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania się do publicznych wystąpień. Metoda efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywania problemów w twórczy sposób

„Myślące kapelusze” Nauczyciel przedstawiając na forum klasy problem (wulgaryzmy, agresja, potrzeba pomocy koleżeńskiej) - wybiera pięć kapeluszy różnego koloru, które w symboliczny sposób oznaczają stanowisko w sporze, jego analizę, znajdowanie rozwiązań oraz sposób argumentacji. 

Biały kapelusz – opierasz się jedynie na faktach, bezspornych badaniach, na płaszczyźnie rzeczowej; Żółty kapelusz – wszystko Ci się podoba, wierzysz, że wszystko jest możliwe; Czerwony kapelusz – pokazujesz jedynie emocje i przeżycia, wyrażane zarówno w pozytywny i negatywny sposób; Niebieski kapelusz – kontrolujesz inne kapelusze, czuwasz nad dyskusją, by nie wymknęła się spod kontroli; Czarny kapelusz – z niczym się nie zgadzasz, nic Ci się nie podoba, wszystko negujesz.

Sposób realizacji Każdy z uczestników losuje karteczki w 5 kolorach, wśród nich znajdować się będzie również pięć karteczek w kształcie kapeluszy – każdy innego koloru. Osoby, które wylosują określone kapelusze są uczestnikami dyskusji, pozostali mający karteczki w tym samym kolorze przygotowują argumenty dla swego reprezentanta; Nauczyciel przedstawia krótko problem – zapisując go na tablicy, plakacie, w inny sposób;

Sposób realizacji cd. Uczniowie od tej chwili dyskutują w grupach i w ramach „swojego kapelusza” przygotowują argumentację do sporu. Po 10 minutach przygotowań ma miejsce dyskusja. Dyskusja musi przynieść określony wynik. Nauczyciel jest jedynie animatorem (prezentując problem) i obserwatorem. Na koniec zajęć w fazie ewaluacji podsumowuje się wyniki dyskusji (z czynnym udziałem nauczyciela jako przewodnika).

Autorefleksja Na zakończenie dyskusji osoby biorące w niej udział mówią o swoich odczuciach, następnie głos mają obserwatorzy. Proponowane elementy do modyfikacji…

Podsumowanie Praca metodami aktywnymi powinna odbywać się zgodnie z myślą: ,, KIEDY WĘDKARZ IDZIE NA RYBY, TO BIERZE PRZYNĘTĘ, KTÓRA SMAKUJE RYBIE – A NIE WĘDKARZOWI” Metody wybiera się biorąc pod uwagę specyfikę grupy i potrzeby uczniów.

Prezentacja przygotowana na podstawie: Przewodnika po metodach aktywizujących „Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie” autorstwa: Edyty Brudnik, Anny Moszyńskiej i Beaty Owczarskiej Opracowanie: Agnieszka Jóźwiak Marzena Gumieniak Piotr Kapusta