Karolina Witkowska

przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych, w której uczestniczy wiele komórek i substancji przez nie uwalnianych rozlana obturacja oskrzeli o zmiennym nasileniu, ustępująca samoistnie lub pod wpływem leczenia nadreaktywność oskrzeli - nawracające epizody świszczącego oddechu, duszności, ściskania w kl. piersiowej i kaszlu, szczególnie w nocy lub nad ranem

U osób zdrowych płuca i drogi oddechowe pracują w następujący sposób: oskrzela, czyli tzw. drogi oddechowe, są układem rurek, które doprowadzają powietrze do płuc. Oskrzela w głębi płuc rozgałęziają się, stając się coraz mniejsze i coraz cieńsze. Od wewnątrz wyścielone są błoną śluzową, która na swojej powierzchni posiada mikroskopijnej wielkości rzęski. Rzęski poruszają się stale w kierunku od płuc do gardła, zapewniając w ten sposób usuwanie z oskrzeli powstającej tam błony śluzowej i osadzonych na niej cząsteczek kurzu, jaki wdychamy. Na samym końcu oskrzeli znajdują się pęcherzyki płucne. Tu właśnie, w pęcherzykach, tlen z wdychanego przez nas powietrza przechodzi do krwi. U chorych na astmę wygląda to nieco inaczej: Oskrzela astmatyka są bardzo wrażliwe. Lekarze określają ten stan jako „nadreaktywność oskrzeli". Polega ona na tym, że już niewielkie nieszkodliwe czynniki drażniące, jak np. zimne powietrze, mogą spowodować nagłe zwężenie oskrzeli i uczucie duszności. Błona śluzowa pokrywająca oskrzela od wewnątrz jest u astmatyków w stanie ciągłego zapalenia i obrzęku. Śluz powstający w oskrzelach jest wyjątkowo gęsty i lepki, a ruchy rzęsek są zbyt słabe, aby skutecznie transportować go na zewnątrz. Tak więc, podstawowymi różnicami między zdrowymi oskrzelami a oskrzelami astmatyka są: - nadreaktywność oskrzeli, - przewlekły, choć nieodczuwalny stan zapalny błony śluzowej oskrzeli.

Astma jest w większości przypadków chorobą często nawracającą i trwającą całe życie. Nie można z niej się wyleczyć, czasem też nie udaje się jej w pełni opanować. Mimo to współczesna medycyna stwarza bardzo dobre możliwości leczenia i dysponuje środkami pozwalającymi na zlikwidowanie objawów choroby.

Astma bardzo dobrze poddaje się leczeniu. W większości wypadków, po dokładnym zastosowaniu się do zaleceń lekarza, choroba ta przestaje sprawiać na co dzień problemy. Warunkiem dobrego samopoczucia i powrotu do normalnego trybu życia jest regularne stosowanie leków zapobiegawczych. Poza cukrzycą niewiele jest chorób, w których regularne przyjmowanie leków miałoby aż takie znaczenie. Jeśli chory przyjmuje tę zasadę do wiadomości, nie będzie zagrożony nieoczekiwanymi napadami astmy. Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje leków przeciwastmatycznych: - leki zapobiegawcze, - leki rozszerzające oskrzela (likwidujące duszność).

Leczenie ustala się zawsze indywidualnie. Liczba stosowanych leków i częstotliwość ich zażywania zależą od stopnia ciężkości astmy. Większość chorych jednak nie wymaga stosowania więcej niż jednego lub dwóch preparatów jednocześnie. Jeśli leczenie jest skuteczne, po pewnym czasie można zmniejszać dawkę stosowanego leku. Obowiązuje zasada: tak mało, jak to możliwe.

dzieci (ISAAC) 2-30%, śr. 11% dorośli (ECRHS) 2-17%, śr. 6% dzieci 8,6% dorośli 5,4% znaczny ↑ zachorowań na astmę wciągu ostatnich kilkudziesięciu lat w Polsce na świecie

czynniki osobnicze czynniki środowiskowe rasa i czynniki etniczne płeć nadreaktywność oskrzeli atopia predyspozycja genetyczna dieta i stosowane leki wielkość rodziny status społeczno-ekonomiczny zakażenia układu oddechowego zanieczyszczenie powietrza dym tytoniowy zawodowe czynniki uczulające alergeny

Zahamowanie funkcji rzęsek Zniszczenie nabłonka Functio laesa Złuszczony nabłonek Obrzęk tkanek Tumor Komórka tuczna Eozynofil Limfocyty Th2Komórki mięśni Obrzęk okołonaczyniowy Rubor, Calor Poszerzenie naczyń Komórki podstawne Nerwy czuciowe Dolor Złuszczanie nabłonka Functio laesa Układ oddechowy Zapalenie alergiczne

zapalenie dróg oddechowych przebudowa ściany oskrzeli nadreaktywność oskrzeli zaburzenie czynnościowe nadmierne zwężenie oskrzeli upośledzenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe objawy zmieniona regulacja nerwowa

nasilenie w czasie infekcji i po wysiłku poprawa po beta-2-mimetykach nawrotowość objawów duszność (głównie w nocy i nad ranem) świst wydechowy uczucie ściskania w klatce piersiowej kaszel (suchy, zwłaszcza po wysiłku i w nocy)

wywiad badanie przedmiotowe badania dodatkowe badanie czynności płuc diagnostyka alergii markery zapalenia

 Czy występują epizody świszczącego oddechu?  Czy występuje nocny kaszel?  Czy świszczący oddech lub kaszel pojawiają się po wysiłku?  Czy ekspozycja na określone czynniki wyzwala objawy?  Czy przeziębienia trwają dłużej niż 10 dni?  Czy objawy nasilają się w określonej porze roku?  Czy ustępują pod wpływem leczenia przeciwastmatycznego ?

okres bezobjawowy świszczący oddech świsty, furczenia wydłużony wydech okres objawowy ciężkie zaostrzenie wdechowe ustawienie kl. piersiowej praca dodatk. m. oddechowych zaciąganie przestrzeni m.ż. „cisza nad płucami” sinica trudności w mówieniu tachypnoe tachykardia zaburzenia świadomości brak odchyleń

pikflometria spirometria odwracalność obturacji próby prowokacji nieswoistej i swoistej

szczytowy przepływ wydechowy PEF wynik w odniesieniu do wartości maksymalnej dla chorego (%) zmienność dobowa PEF

najważniejsze parametry natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa FEV1 wskaźnik Tiffeneau FEV1/VC maksymalne przepływy wydechowe MEF75, 50, 25 ograniczenia pacjenci > 6 rż współpraca pacjenta – określone manewry oddechowe wynik zależny od wysiłku badanego

FEV1 < 80% FEV1/VC dorośli < 75% dzieci < 85% dobowa zmienność PEF > 20% próba rozkurczowa - ↑ FEV1 o 200ml i 12% próba prowokacji - ↓ FEV1 min. o 20%

testy skórne stężenie swoistych IgE testy narządowej prowokacji swoistej nosowe oskrzelowe

BAL (bronchaoalveolar lavage) – płukanie oskrzelowo-pęcherzykowe biopsja oskrzeli / BAL - histopalogia, cytologia, ECP, MBP plwocina - eozynofilia, ECP NO w wydychanym powietrzu we krwi - ECP, LT-4, inne cytokiny

Astma alergicznaAstma niealergiczna Astma IgE-zależnaIgE-niezależna alergia jest przyczyną 80% astmy u dzieci i 40-50% u dorosłych

dzieci do 3 rż dzieci niezależnie od wieku dorośli Bronchiolitis Dysplazja oskrzelowo- płucna Wiotkość krtani i tachawicy Przetoka przełykowo- tchawicza Pierścień naczyniowy Refluks żołądkowo- przełykowy Wrodzone wady serca Aspiracja ciała obcego Mukowiscydoza Guzy śródpiersia Guzy płuc Przepukliny rozworu przełykowego Gruźlica Niedobory odporności POChP Guzy płuc Guzy śródpiersia Gruźlica Rozstrzenie oskrzeli

głównym i często jedynym objawem jest kaszel spirometria może być prawidłowa cechy nadreaktywnoiści mogą nie występować eozynofilia w plwocinie indukowanej występuje głównie u dzieci kaszel ustępuje po lekach wziewnych

I astma sporadyczna II astma przewlekła lekka III astma przewlekła umiarkowana IV astma przewlekła ciężka

objawy ≤ 1 raz w tygodniu zaostrzenia krótkotrwałe objawy nocne < 2 razy w miesiącu FEV1 ≥ 80% lub PEF ≥ 80% zmienność PEF lub FEV1 < 20%

objawy >1 w tygodniu, ale < 1 raz dziennie zaostrzenia zaburzają sen i dzienną aktywność objawy nocne > 2 razy w miesiącu FEV1 ≥ 80% lub PEF ≥ 80% zmienność PEF lub FEV1 20–30%

objawy występują codziennie objawy nocne > 1 raz w tygodniu zaostrzenia zaburzają sen i dzienną aktywność β-2 mimetyk krótkodziałający – codziennie zmienność PEF lub FEV1 > 30% FEV % lub PEF 60-80%

objawy występują codziennie częste zaostrzenia częste objawy nocne ograniczenie aktywności fizycznej FEV1 ≤ 60% lub PEF ≤ 60% zmienność PEF lub FEV1 > 30%

Pobyt w specjalnym szpitalu lub sanatorium jest z pewnością godny polecenia. Sanatoria i szpitale położone są z reguły w okolicach, gdzie osoby chorujące na astmę lub alergicy mogą obserwować zmniejszenie dolegliwości, np. w górach lub nad morzem, pobyt w suchym klimacie, „ubogim" w alergeny, z którymi chory styka się na co dzień, czasami może mieć bardzo dobry wpływ na poprawę samopoczucia. Pobyt w sanatorium można wykorzystać, aby wyjaśnić co właściwie jest powodem dolegliwości czy uczulenia. Szpitale czy sanatoria uczą chorych zasad postępowania w ich chorobie.

Astma oskrzelowa, Wyd. Urban & Partner, Peter J. Barnes, Simon Godfrey, Astma oskrzelowa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, G. Bochenek, Z. Doniec, E. Kryj- Radziszewska, GINA – Światowa strategia zapobiegania, leczenia i prewencji astmy, Aktualizacja 2007, Med.Prakt; Wyd. Specjalne, Narodowy Program Wczesnej Diagnostyki i Leczenia Astmy POLASTMA- Mojaastma.org.pl Towarzystwo Przyjaciół Chorych na Astmę "Współczesne leczenie astmy" pod red. prof. dr hab. med. Tadeusza Płusy, Warszawa, wyd. medpress, 2008, str. 13,