2.45. Higiena pracy umysłowej Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

Co to jest praca umysłowa?   Praca jest to każda celowa działalność, służąca uzyskaniu pewnych wartości użytkowych (o charakterze materialnym lub niematerialnym), zapewniających człowiekowi podstawy do życia.   Uczenie się jest wiec formą pracy.   Przyjął się podział pracy na fizyczną i umysłową. Różnica miedzy nimi ma jedynie charakter ilościowy, gdyż w każdej z nich biorą udział zarówno mięśnie, jak i układ nerwowy.   Proces uczenia się, np. rozpatrywany z fizjologicznego punktu widzenia, ma pewne cechy pracy fizycznej, chodzi tu o obciążenie mięśni dla utrzymania poprawnej pozycji ciała, czy pióra w trakcie pisania.

Fizjologiczne aspekty pracy umysłowej   Z punktu widzenia układu ruchu, praca umysłowa jest dotkliwa, bo ma charakter statyczny.   Wiadomo; że podczas pracy statycznej określona grupa mięśni ulega napięciu bez zmiany ich długości. Pociąga to za sobą kilkakrotnie mniejsze ukrwienie w stosunku do zapotrzebowania mięśni.   W czasie pracy dynamicznej zapotrzebowanie na krew (choć znacznie wyższe niż w wysiłku statycznym) równoważone jest przez ukrwienie. Zrozumiała jest wiec prędkość zmęczenia wywoływanego pracą statyczną.   Praca umysłowa związana jest ściśle z funkcjonowaniem układu nerwowego, a szczególnie kory mózgowej.

Zmęczenie   Po każdej intensywnej i dłużej trwającej pracy pojawia się zmęczenie.   Uczucie zmęczenia mózgu zwane znużeniem, jest to subiektywne odczucie obniżenia zdolności do pracy.   Na tempo zmęczenia mają wpływ indywidualne cechy każdego człowieka, w tym: wiek, stan zdrowia, płeć.   Ogromne znaczenie dla pojawienia się zmęczenia ma: -rodzaj pracy, -czas jej trwania, -Miejsce, -stosunek do wykonywanej pracy, -warunki środowiskowe, takie jak hałas, wilgotność, temperatura, oświetlenie.

Objawy zmęczenia Symptomami zmęczenia są m. in.:   niepokój ruchowy,   zmniejszona prędkość reakcji na bodźce,   mniejsza zdolność koncentracji uwagi,   obniżona sprawność przyswajania nowej wiedzy,   występowanie czynności zbędnych w trakcie wykonywania poleceń,   mniejsze tempo i precyzja pracy,   przerwanie pracy.

Efektywność pracy umysłowej   Efektywność pracy ucznia jest odwrotnie proporcjonalna do zmęczenia.   Istnieje ścisły związek między spadkiem krzywej sprawności a ilością popełnianych błędów, stopniem dekoncentracji, obniżeniem poziomu aktywności i zainteresowania nauczanym przedmiotem.   Obserwuje się indywidualne odchylenia w przebiegu tej krzywej, ale są one na tyle rzadkie, że nie zmieniają ogólnego obrazu.   Typowymi przykładami są tzw. ludzie "sowy" i "skowronki". Pierwsi nabierają rozpędu do pracy w godzinach popołudniowych, drudzy we wczesnych godzinach porannych.

Efektywność pracy ucznia   W ciągu godziny lekcyjnej   W ciągu tygodnia Ryc. 3 Schemat przebiegu pracy umysłowej (wg Jaczewskiego) AB - wdrożenie do pracy, BC - okres tzw. wprawy, CD - zmęczenie, DE - okres mobilizacji psychicznej. Badano również wahania efektywności w ciągu roku. Za miesiące największego zmęczenia uznano marzec (wyczerpanie wiosenne) oraz czerwiec (okres klasyfikacji, klasówek, powtórek bliskość wakacji).

Przemęczenie   Między pracą a odpoczynkiem musi być zachowana właściwa proporcja.   Jeśli uczucie zmęczenia nie ustępuje po odpoczynku, może kumulować się i wtedy mamy do czynienia z przemęczeniem.   Objawy przemęczenia są takie same jak przy zmęczeniu ale dodatkowo występują: - -bóle głowy, - -brak apetytu, - -zaburzenia snu, - -apatia. Stan ten jest szczególnie groźny, ponieważ wpływa na ogólny rozwój i zdrowie.

Ważne elementy dnia   Higiena pracy umysłowej polega na racjonalnym rozłożeniu czasu przeznaczonego na naukę i wypoczynek.  Elementy racjonalnego trybu życia, które odgrywają ważną rolę w higienie pracy umysłowej uczniów: - nauka i praca (w szkole, w domu), - zajęcia ruchowe (wypoczynek czynny), - sen, - rozkład posiłków. - zajęcia ruchowe (wypoczynek czynny), - sen, - rozkład posiłków.

Odpoczynek   W zapobieganiu zmęczeniu bardzo ważną rolę odgrywa odpoczynek.   Ważne, abyście po okresie intensywnego wysiłku umysłowego znaleźli czas na wypoczynek.   Wyróżniamy dwie jego formy: A. czynną B. bierną   Wypoczynek czynny bezpośrednio po lekcjach, spędzenie czasu na świeżym powietrzu, w ruchu, pozwoli na dotlenienie komórek mózgu i zapewnia organizmowi psychiczny relaks.

Zmiany wydajności pracy uczniów w zależności od formy wypoczynku

Regularny tryb życia   Dobrze zorganizowana nauka lub praca oraz odpoczynek pozwalają na uniknięcie wielu stresów lub zmniejszenie ich skutków.   Nauce sprzyjają odpowiednie warunki pracy, np. wywietrzone pomieszczenia, zieleń, porządek, cisza.   Odrabianie prac domowych należy zaczynać od zadań trudniejszych.   Co godzinę wskazana jest krótka przerwa na „rozprostowanie kości”.   Nie jest istotny czas spędzony nad książką, ale efektywność tego czasu.   Istotną rolę w higienie pracy umysłowej odgrywają regularne posiłki, przy czym ostatni najpóźniej o godzinie 19.

Sen   Bardzo ważną formą odpoczynku jest sen.   Sen regeneruje siły życiowe.   Podczas snu wszystkie funkcje życiowe ulegają spowolnieniu.   Na pewien czas zostają również wyłączone ośrodki w korze mózgowej.   Spokojny sen jest niezbędny szczególnie w wieku dojrzewania.   Przewietrzony pokój, czysta bielizna nocna oraz cisza stwarzają odpowiednie warunki do dobrego snu.

Wpływ długości trwania snu na gotowość uczniów do pracy Długość snu jest bardzo istotna dla prawidłowego odpoczynku i wynosi dla was od 9 do 10 godzin.

Higiena pracy z monitorem komputerowym   Coraz częściej mamy okazję pracować z komputerem.   Musimy zdawać sobie sprawę z tego, że wpatrywanie się w monitor bardzo negatywnie oddziałuje na nasze oczy.   W związku z tym warto stosować się do kilku zaleceń, dzięki którym unikniemy wielu problemów z oczami w przyszłości. – –ekran monitora powinien się znajdować stopni poniżej poziomu linii wzroku, – – obraz na ekranie powinien być ostry, kontrastowy i stabilny, – – na ekranie nie powinny być widoczne żadne odblaski (ograniczają je między innymi: osłonięte okna, odpowiednio ustawione monitory, to znaczy równolegle do linii okien - bokiem, oprawy rozpraszające światło), – –podczas pracy z komputerem co 1,5 - 2 godziny należy robić przerwę trwającą minut.

Zadania 1.Na podstawie analizy wykresu podaj formę odpoczynku, która ma wpływ na zwiększenie wydajności twojej pracy. 2.Zaproponuj dwa sposoby wypoczynku po powrocie ze szkoły. 3.Oceń, czy twój rozkład dnia jest zgodny z zasadami higieny pracy umysłowej. 4.Wyjaśnij wpływ snu na efektywność pracy mózgu. 5.Wymień trzy czynniki, zakłócające efektywność pracy umysłowej.

Wasze hasła do tematu Dbaj o szkielet, dbaj o ciało, bo też ruchu nigdy mało.Ćwicz codziennie by być zdrowym, mięśnie wzmocnić, na imprezę być gotowym. "Zadbaj o swoją aktywność fizyczną - zależy od niej długość i jakość twojego przyszłego życia." Ćwicz codziennie, bo ruch to zdrowie. TRZYMAJ FORMĘ Szczęście, radość, zdrowie, siła, dawno znana jest ich przyczyna. Ćwicz i biegaj, sport uprawiaj, więcej rób, a mniej gadaj. Aktywność fizyczna to ważna sprawa, ale może być nią i dobra zabawa. Więc nie czekaj - od komputera uciekaj, bo każdy Ci to powie, że ruch to samo zdrowie! Gratuluję autorom! Szkoda, że nie wszyscy nadesłali 

Źródła   B.Klimuszko, Biologia I, ŻAK,2000r.   W.Lewiński,J.Prokop, Biologia1, OPERON 2004r.   htm htm htm