MONASTYCYZM CHRZEŚCIJAŃSKI

Geneza monastycyzmu Reakcja na prześladowania chrześcijan za cesarzy: Decjusza oraz Dioklecjana; Wpływ ustabilizowania sytuacji chrześcijan po edykcie cesarza Konstantyna Wielkiego; narastanie konformizmu w szeregach chrześcijan;

Początki monastycyzmu Początki monastycyzmu sięgają III w. Ośrodki życia mniszego rozwinęły się głównie na terenie Egiptu, Palestyny oraz Syrii.

Modele życia mniszego Eremityzm (anachoretyzm): życie pustelnicze, w samotności, asceza, całkowite wyrzeczenie się świata zewnętrznego; Semi-anachoretyzm: połączenie życia w samotni z kontaktem z innymi pustelnikami; Cenobityzm: życie wspólnotowe, opat(abbas) kieruje wzrostem pozostałych braci, wspólna praca, modlitwy, realizowanie przykazania „miłości bliźniego”;

Św. Antonii Pustelnik (ok. 250 – 356) Egipski pustelnik, Ojciec pustyni, inicjator anachoretyzmu; Św. Antonii po śmierci rodziców postanowił rozdać cały swój majątek biednym, a następnie udał się do miejscowego pustelnika po naukę. Wedle jego Żywotu miał mieszkać w opuszczonym grobie, a następnie przenieść się do dawnej warowni w okolicach miejscowości Pispir. Pod koniec życia opuścił samotnie i udał się do oazy Wadi-Araba, gdzie spędził resztę życia.

Ilustracja z średniowiecznego kodeksu – św. Antonii i jego pustelnia w grobowcu.

Grota w Pispir.

Duchowa walka św. Antoniego z Szatanem

Apoftegmaty św. Antoniego Pustelnika Pewien myśliwy, polujący na pustyni na dzikie zwierzęta zobaczył, jak abba Antoni żartuje z braćmi, i bardzo się zgorszył. Starzec więc, pragnąc go przekonać, że z braćmi trzeba postępować łagodnie, powiedział mu: „Załóż strzałę i napnij łuk” – a on tak zrobił. Starzec rzekł: „Napnij mocniej” – i on usłuchał. Starzec powtórzył: „Mocniej!”. Myśliwy na to: „Jeśli napnę nad miarę, to mi łuk pęknie”. I rzekł mu starzec: „Tak jest i z pracą wewnętrzną. Jeśli ją ponad miarę napniemy, bracia się szybko załamią. Trzeba więc z nimi postępować łagodnie”. Myśliwy, gdy to usłyszał, skruszył się i odszedł bardzo zbudowany postawą starca, a bracia, umocnieni, rozeszli się do siebie.

Powiedział także: „Znałem mnichów, którzy po wielu trudach upadali i doszli do pychy duchowej, a wszystko przez to, że zaufali własnym osiągnięciom i zlekceważyli nakaz Tego, który powiedział: Zapytaj ojca, a on ci oznajmi”. Powiedział także: „Jeśli to możliwe, mnich powinien wyjawić starcom nawet, ile kroków robi albo ile kropel pije u siebie w celi: żeby sprawdzić, czy może i w tym nie błądzi”.

Rozwój życia pustelniczego Sketis (św. Makary Wielki),Nitria, Cella Klasztor św. Makarego w Wadi an Natrun

Św. Pachomiusz (ok ) Św. Pachomiusz był twórcą cenobityzmu. Do najważniejszych klasztorów założonych przez Pachomiusza należą: Tabennesi oraz Pbow. Jego siostra Maria założyła natomiast dwa klasztory żeńskie.

Reguła św. Pachomiusza Ten, kto ma zwyczaj szemrać i użalać się, że jest uciskany ciężką pracą, pięciokroć zostanie pouczony, że szemrze bez przyczyny i pokaże się mu oczywistą prawdę. Jeśli po tym będzie nieposłuszny, a jest dorosły, zostanie uznany za chorego i przeniesie się go do izby chorych i tam będzie żywiony jako nierób, aż powróci do prawdy. Jeżeli jednak słuszne jest jego użalanie i jest niegodziwie uciskany przez przełożonego, to ten, który go przywiódł do grzechu,otrzyma tę samą karę.

Reguła św. Pachomiusza Kto ma paskudny zwyczaj, aby braci swych podburzać słowami i deprawować umysły prostych, trzykroć zostanie upomniany. Jeśliby tym wzgardził zaciąwszy się w duchu i trwał w zatwardziałości serca, zostanie umieszczony poza klasztorem i wychłostany przed bramą, a otrzyma do jedzenia poza klasztorem tylko chleb i wodę, dopóki nie oczyści się ze swoich brudów.

Opis życia mnichów pachomiańskich wedle św. Hieronima Wyłączywszy więc tych jakby zarazę, przejdźmy do owych, którzy w większej liczbie mieszkają razem i którzy – jak powiedzieliśmy – nazywają się cenobici. Pierwszą u nich zasadą jest posłuszeństwo starszym i wykonywanie ich rozkazów. Podzieleni są na dekurie oraz centurie, tak że dziewięciu ludziom przewodniczy dziesiąty, a znów dziesięciu przełożonych podlega setnemu. Mieszkają oddzielnie, ale w połączonych celkach. Aż do godziny dziewiątej zgodnie z regułą nikt nie chodzi do nikogo, z wyjątkiem tych, których nazwaliśmy dziesiętnikami; oni to – jeżeliby ktoś chwiał się w myślach – obowiązani są pocieszać go swą rozmową. Po godzinie dziewiątej schodzą się wszyscy razem, śpiewają psalmy, czytają według zwyczaju Pismo Święte.

Przykład klasztoru pachomiańskiego

Deir el-Abiad (Biały klasztor)

Św. Bazyli Wielki ( ) Bazyli Wielki był biskupem Cezarei, a także propagatorem życia monastycznego. Opracował regułę dla mnichów (tzw. Regułę dłuższa oraz krótszą). Uznawany jest za ojca monastycyzmu wschodniego. Zreformował cenobityzm pachomiański – ograniczając w nim indywidualizm mnichów na rzecz wspólnotowości.

Reguła św. Bazylego Pytanie: W jaki sposób ktoś może jeść i pić na chwałę Bożą (1Kor 10,31)? Odpowiedź: Uczyni to wówczas, gdy będzie pamiętał o Dobroczyńcy i pozostawał w takim usposobieniu ducha, które przejawi się również w zachowaniu ciała. Nie spożywa zatem pokarmów machinalnie, lecz ze świadomością, że patrzy na człowieka Bóg. A posilając się, ma na uwadze to, żeby nie jeść jedynie dla rozkoszy i przyjemności, lecz jak sługa Boży: po to, by nabrać sił do spełnienia czynów według przykazań Chrystusa.

Św. Jan Kasjan ( ) mnich, teolog, asceta, popularyzator monastycyzmu i ascetyzmu wschodniego w Kościele zachodnim. Założyciel jednej z pierwszych wspólnot monastycznych w Europie Zachodnie (Marsylia, Apt).

Jan Kasjan i modlitwa nieustanna X,10. Pragnę podać wzór modlitwy i sposób jej praktykowania. Każdy mnich, dążący do ciągłej pamięci o Bogu, powinien przyzwyczaić się do nieustannego rozmyślania tą jedną formułą, odrzucając wszelką różnorodność myśli. Nie będzie w stanie przy niej trwać, jeśli nie uwolni się od wszelkich trosk i kłopotów cielesnych. Nauczyłem się jej z podania najstarszych Ojców, których mała część dożyła moich czasów i wyjawiam ją tylko nielicznym, naprawdę pragnącym doskonałości. Otóż, dla zdobycia stałej pamięci o Bogu, nieprzerwanie miejcie przed oczyma następujący wzór modlitwy: Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu; Panie, pośpiesz ku ratunkowi memu (Ps 70,2).

Współcześni pustelnicy Dokument „Pasja” w reżyserii Dagmary Szymańskiej-Szymury opowiada o pustelniku Józefie Żarnowskim z Kalwarii Zebrzydowskiej.