Prawo do tworzenia i funkcjonowania organizacji pozarządowych jest przywilejem gwarantowanym przez Konstytucję. W jej preambule zawarty jest zapis: „ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot”. Artykuł 12 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku zapewnia wolność tworzenia i działania m.in. stowarzyszeń, ruchów obywatelskich i innych dobrowolnych zrzeszeń i fundacji. Jest to przepis, który daje wystarczające podstawy do podjęcia działań przez kluby osiedlowe, grupy wsparcia, przyparafialne zespoły charytatywne.

Organizacje pozarządowe są częścią tzw. społeczeństwa obywatelskiego, zdefiniowanego jako zbiór lub system samodzielnie zorganizowanych grup, które są niezależne od władz publicznych, firm i rodzin, potrafią toczyć debaty na temat zbiorowych działań oraz podejmować je w celu obrony lub promowania swoich interesów, nie ubiegają się o władzę polityczną i nie stosują radykalnych metod działania. W art. 2 Ustawy z dnia r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, organizacje pozarządowe zostały zdefiniowane jako „niebędące jednostkami sektora finansów publicznych (...) i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia”.

W przeszłości organizacje pozarządowe nazywane były organizacjami: społecznymi, non-profit, charytatywnymi, dobroczynnymi, filantropijnymi. Powszechnie stosowane są także terminy: „NGOs” (od ang. nongovernmental organisations), organizacje ochotnicze (voluntary organizations), organizacje niezależne (independent organizations), „trzeci sektor”.

Cechy organizacji pozarządowych Powszechnie w metodologii międzynarodowej przyjmuje się, że organizacje wchodzące w skład trzeciego sektora powinny cechować się: – wyrazistą i trwałą strukturą; – strukturalną niezależnością od władz publicznych; – działalnością o charakterze niezarobkowym (ewentualne nadwyżki przychodów nad wydatkami muszą być przeznaczane na realizację celów statutowych organizacji); – suwerennością i samorządnością; – dobrowolnym uczestnictwem członków.

Rodzaje organizacji pozarządowych Wyróżnić można pięć głównych rodzajów organizacji pozarządowych: – organizacje świadczące pomoc wybranym grupom społecznym, – organizacje koncentrujące się na prowadzeniu badań i ochrony, głownie środowiska, – organizacje samopomocy zrzeszające np. bezrobotnych, samotnych rodziców i świadczące im pomoc, – organizacje hobbystyczne – organizacje pośredniczące, do których należą np. centra wolontariatu

Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach (Dz.U. Nr 46 poz. 203 z 1991 roku - tekst jednolity) Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. Nr 20 poz. 104, zm. Dz.U. Nr 14 z 1990 roku, poz. 86) Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz.873). Przepisy regulujące funkcjonowanie organizacji pozarządowych

Komitety społeczne (Ustawa z dn ), Związki zawodowe (Ustawa z dn z późn. zm.) Odrębne ustawy regulują działalność organizacji kościelnych. Szczególnym przypadkiem są pojedyncze organizacje powoływane oddzielnymi ustawami. Do takich organizacji należy Polski Czerwony Krzyż, Polski Komitet Pomocy Społecznej, Polski Związek Łowiecki, Związek Ochotniczej Straży Pożarnej i inne. Przepisy regulujące funkcjonowanie organizacji pozarządowych

2.Uzupełnianie działania państwa w zakresie zaspokajania istotnych potrzeb społecznych: produkcja „dóbr publicznych” dostosowanych do indywidualnych potrzeb obywateli, zmniejszenie kosztów usług społecznych, głównie dzięki pracy wolontariackiej, podniesienie jakości usług społecznych w wyniku konkurencji, tworzenie przez organizacje pozarządowe miejsc pracy. ROLA ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH c.d.

Struktura organizacji non-profit w Polsce w 2004 roku

Dynamika przyrostu nowo rejestrowanych fundacji i stowarzyszeń Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Stowarzyszenia Klon/Jawor

Najważniejsze przyczyny wyrejestrowywania organizacji pozarządowych: trudności ze zdobywaniem środków finansowych na prowadzenie działalności (27 %), wyczerpanie motywacji liderów organizacji (22 %), zrealizowanie celu, dla którego została założona organizacja (10 %). Główne czynniki hamujące dynamikę wzrostu liczby organizacji: skomplikowana i kosztowna procedura rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym, wzrost wymagań stawianych organizacjom, zwłaszcza w zakresie zarządzania finansami, brak umiejętności zdobywania środków finansowych.

1.Wypełnianie pola między państwem a obywatelem i realizacja podstawowych zasad demokratycznych: artykułowanie i reprezentowanie interesów grupowych, wyrażanie potrzeb społecznych i obrona wartości, redystrybucja udziału we władzy, pełnienie roli niezależnych ekspertów, zakorzenienie, czyli ułatwianie obywatelom podniesienia własnej wartości poprzez udział w pracy na rzecz innych. ROLA ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH

Pola działań organizacji pozarządowych Źródło: Opracowanie własne

Wysokość rocznego budżetu organizacji pozarządowych Źródło: Opracowanie własne

Źródła przychodów organizacji pozarządowych

Źródło: E. Leś, S. Nałęcz, J.J. Wygnański, S. Toepler, L.M. Salamon: Poland: A Partial View [w:] L.M. Salamon, H.K. Anheier, R. List, S. Toepler, S.W. Sokolowski and Associates: Global Civil Society. Dimensios of the Nonprofit Sector, The John Hopkins Center for Civil Society Studies, Baltimore 1999, s Udział organizacji pozarządowych w zatrudnieniu poza rolnictwem

Źródło: E. Leś, S. Nałęcz, J.J. Wygnański, S. Toepler, L.M. Salamon: Poland: A Partial View..., op. cit., s Udział sektora non-profit w zatrudnieniu pozarolniczym

Udział wolontariuszy w pracach organizacji pozarządowych Źródło: L.M. Salamon, S.W. Sokolowski, R. Lists: Global Civil Society: An Overview, The Johns Hopkins University, Baltimore 2003, s. 19.