Łańcuch pokarmowy człowieka – potencjalny cel działań terrorystycznych projekt nr POKL.03.03.04-00-110/12 „Z Wojskową Akademią Techniczną nauka jest fascynująca!” WYKŁAD Z BIOLOGII dla uczestników obozu w dniach 15.06-19.06.2015 r. Łańcuch pokarmowy człowieka – potencjalny cel działań terrorystycznych Bertrandt Jerzy Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Co to jest terroryzm żywnościowy? Terroryzm żywnościowy jest to: celowe zanieczyszczenie, lub groźba celowego zanieczyszczenia żywności przeznaczonej do konsumpcji przez człowieka, czynnikami chemicznymi, biologicznymi lub radioaktywnymi w celu wywołania śmierci lub uszczerbku na zdrowiu w populacji cywilnej i/lub zakłócenia stabilności społecznej, ekonomicznej lub politycznej państwa.

Potencjalne skutki działań bioterrorystycznych z użyciem żywności: wywołanie zachorowań i/ lub zgonów wśród konsumentów; straty ekonomiczne i handlowe; wpływ na publiczną służbę zdrowia; destabilizacja struktur społecznych i politycznych.

Terroryści mogą powodować straty osobowe lub materialne poprzez: - zanieczyszczenie środkami chemicznymi, biologicznymi lub radioaktywnymi produktów żywnościowych z zamiarem zabicia lub wywołania chorób wśród konsumentów, -wywołanie zaburzeń w systemie dystrybucji żywności, - wywołanie zaburzeń ekonomicznych w sektorze rolno-spożywczym poprzez wprowadzenie niszczących plony patogenów lub patogenów chorób zwierząt np. pryszczycy, -oszustwa z wykorzystaniem mass-mediów lub internetu, które sieją niepokój, obawy i lęk oraz mogą ograniczać zaufanie konsumentów do żywności i władz.

Do skażania i zakażania żywności terroryści mogą użyć: Czynników biologicznych i chemicznych, Czynników biologicznych opornych na antybiotyki, występujących naturalnie lub modyfikowanych genetycznie, Czynników o działaniu śmiertelnym, bądź prowadzących jedynie do zaburzeń przewodu pokarmowego, Czynników wysokozakaźnych oraz niezakaźnych, Substancji latwodostępnych dla pojedyńczego człowieka i tych które są trudne do zdobycia, Czynników, które muszą być przetworzone na swoistą „broń” i tych, które mogą być użyte w ogólnie dostępnej formie.

W atakach na zwierzęta hodowlane mogą być wykorzystane drobnoustroje wywołujące: pryszczycę, cholerę świń, afrykańską gorączkę świń, chorobę Newcastle, grypę ptasią, zarazę bydlęcą i inne. Wśród wielu patogenów roślin największe prawdopodobieństwo użycia w ataku bioterrorystycznym mają drobnoustroje wywołujące choroby zbóż, głównie pszenicy (rdza pszenicy, zaraza grzybicza pszenicy) i ryżu ( zaraza ryżu, plamica ryżu ), a także rdza kukurydziana i zaraza ziemniaczana.

Terroryzm Żywnościowy Bezpośrednie oddziaływanie skażonej lub zakażonej żywności na człowieka, gdzie ogniwa łańcucha żywieniowego pełnią rolę transmitera czynnika biologicznego Działanie pośrednie, poprzez przeprowadzenie ataku terrorystycznego na rolnictwo oraz przemysł rolno-spożywczy AGROTERRORYZM

Dlaczego terroryści wybierają żywność jako broń? 1. Stosowanie przez terrorystów żywności w atakach bioterrorystycznych powoduje ofiary o charakterze przypadkowym oraz wywołuje wśród ludności strach, panikę i utratę lub ograniczenie zaufania do producentów żywności i do władz. 2. Wynikiem działalności bioterrorystycznej na sektor rolno-spożywczy może być zachwianie rynku żywnościowego, co ściśle wiąże się z dużymi stratami ekonomicznymi. 3. Atak terrorystyczny przeprowadzony na rolnictwo jest łagodniej odbierany przez społeczeństwo aniżeli atak przeprowadzony bezpośrednio na ludzi.

-1984 religijna sekta „Rajneesh” zakaziła sałatki w barach sałatkowych w znanych restauracjach w Dalles, Oregon. Potwierdzono 751 przypadków zachorowań wywołanych Salmonnela Typhimurium. Powodem działalności terrorystycznej była próba niedopuszczenia do lokalnych wyborów, -1996 pracownik laboratorium szpitalnego w Dallas, Texas, zakaził ciastka pałeczkami Shigella dysenteriae, powodując 12 przypadków zachorowań.

Czynniki, które mogą być użyte w ataku terrorystycznym przez żywność Biologiczne Kategoria A (śmiertelne) Kategoria B (inne) Salmonella spp., Shigella dysenteriae, E. coli, rycyna Bacillus anthracis Clostridium botulinum

Czynniki, które mogą być użyte w ataku terrorystycznym przez żywność Chemiczne - metale ciężkie (arsen, ołów, rtęć) - pestycydy - dioksyny furany polochlorowane bifenyle

Biorąc pod uwagę realne zagrożenie związane z działaniami terrorystycznymi w trakcie imprez masowych z wykorzystaniem żywności, celowym jest: zacieśnienie współpracy pomiędzy organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Weterynaryjnej Inspekcji Sanitarnej, oraz innych agend nadzoru sanitarnego nad żywnością i żywieniem, z policją i wojskiem oraz odpowiednimi instytucjami międzynarodowymi, w zakresie zabezpieczenia imprez masowych przed atakiem terrorystycznym poprzez żywność; podjęcie ścisłej współpracy w zakresie nadzoru nad bezpieczeństwem żywności pomiędzy państwowymi instytucjami powołanymi do nadzoru, a producentami i przetwórcami oraz dystrybutorami żywności działającymi na potrzeby imprez masowych;

zintensyfikowanie nadzoru sanitarnego nad zakładami żywienia zbiorowego oraz dystrybucją żywności w rejonie trwania imprez masowych ; prowadzenie intensywnej akcji oświatowej wśród producentów, przetwórców i dystrybutorów w zakresie ochrony żywności przed atakiem terrorystycznym; opracowanie i wydanie przewodników dla producentów, przetwórców i dystrybutorów żywności w zakresie procedur pozwalających zminimalizować możliwość intencjonalnego skażenia bądź zakażenia żywności; przygotowanie materiałów szkoleniowych pozwalających przećwiczyć procedury postępowania w przypadku działań terrorystycznych poprzez żywność.

W związku z realnym zagrożeniem wykorzystania żywności jako transmitera broni biologicznej oraz możliwością przeprowadzenia ataków bioterrorystycznych na sektor rolno-spożywczy, prezydent USA 12.06. 2002 podpisał ustawę „Bezpieczeństwo Zdrowia Publicznego a Bioterroryzm”, która wprowadza najważniejsze poprawki do przepisów FDA, dotyczących żywności w ostatnich dziesięcioleciach. W ustawie zawarto aż 15 artykułów związanych z ochroną żywności przed atakami bioterrorycznymi.

BEZPIECZEŃSTWO ZDROWIA PUBLICZNEGO A BIOTERRORYZM GOTOWOŚĆ I REAKCJE Ustawa z 2002 roku 9P.L0 107-188) Rozdział III – Podrozdział A – Ochrona żywności Art. 301: Bezpieczeństwo żywności i strategia ochrony, Art. 302: Ochrona przed fałszowaniem żywności, Art. 303: Zatrzymanie w trybie administracyjnym, Art. 304: Niedopuszczanie do wielokrotnego lub poważnego naruszania przepisów dot. importu żywności, Art.. 305: Rejestracja obiektów związanych z żywnością, Art.. 306: Prowadzenie i kontrola dokumentacji żywności, Art.. 307: Powiadamianie z wyprzedzeniem o dostawach żywności importowanej, Art. 308: Uprawnienia do znakowania artykułów, na których wwóz do USA nie zezwolono, Art. 309: Zakaz handlu portowego, Art. 310: Informacje dla stanów odnośnie importowanej żywności, Art. 311: Dotacje dla stanów na cele kontrolne, Art. 312: Dotacje na cele kontrolne i informacyjne i władze zarządzające dotacjami, Art. 313: Monitoring chorób odzwierzęcych, Art. 314: Organa wydające licencje innym urzędom federalnym, Art. 315: Zasady interpretacji

Wytyczne dla Przemysłu Październik 2007 Wytyczne dla Przemysłu Detaliczny handel spożywczy i zakłady gastronomiczne : Wytyczne w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa żywności - środki zapobiegawcze US. Department of Health and Human Services Food and Drug Administration Center for Food Safety and Applied Nutrition [December 2003; Updated October 2007

Producenci żywności, przetwórcy, transport: Październik 2007 Wytyczne dla Przemysłu Producenci żywności, przetwórcy, transport: Wytyczne w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa żywności - środki zapobiegawcze US. Department of Health and Human Services Food and Drug Administration Center for Food Safety and Applied Nutrition [December 2003; Updated October 2007

Wytyczne dla Przemysłu Październik 2007 Wytyczne dla Przemysłu Importerzy żywności: Wytyczne w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa żywności - środki zapobiegawcze US. Department of Health and Human Services Food and Drug Administration Center for Food Safety and Applied Nutrition [December 2003; Updated October 2007

zapewnienia bezpieczeństwa żywności - środki zapobiegawcze Październik 2007 Wytyczne dla Przemysłu Producenci mleka, transport mleka luzem, zlewnie mleka, przetwórcy mleka : Wytyczne w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa żywności - środki zapobiegawcze US. Department of Health and Human Services Food and Drug Administration Center for Food Safety and Applied Nutrition [December 2003; Updated October 2007

WHO - 2008

Europejski system wczesnego ostrzegania o niebezpiecznych produktach żywnościowych - Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF) Nadrzędnym celem systemu jest ochrona konsumentów przed niebezpieczeństwem lub potencjalnym niebezpieczeństwem wynikającym ze spożycia produktów żywnościowych, poprzez szybką wymianę informacji pomiędzy państwami członkowskimi. Podstawowym kryterium zgłoszenia produktu przez państwo członkowskie jest pewność lub podejrzenie, że produkt spożywczy stwarza poważne ryzyko dla zdrowia i bezpieczeństwa konsumentów oraz istnieje prawdopodobieństwo, że produkt stanowiący zagrożenie znajduje się na rynku innego państwa członkowskiego. Odpowiednie służby Komisji Europejskiej powiadamiają państwa członkowskie w każdym przypadku dotyczącym produktów mogących narazić konsumentów na niebezpieczeństwo. W systemie RASFF stosuje się dwa stopnie oceny niebezpieczeństwa: Powiadomienie alarmowe: niebezpieczny produkt może spowodować wystąpienie groźnych konsekwencji zdrowotnych lub śmierć albo może spowodować przejściowe niepożądane skutki zdrowotne; Powiadomienie niealarmowe: produkt nie stwarza niebezpieczeństwa groźnego dla zdrowia (np. nie znajduje się już na rynku) lub produkt został zatrzymany na granicy ze względów sanitarnych.

W Polsce zagadnienia związane z bezpieczeństwem żywności reguluje „Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia - podpisana przez Prezydenta RP dnia 14 września 2006 r. oraz opracowana w Instytucie Żywienia i Żywności „Strategia Bezpieczeństwa Żywności”. Ustawa określa wymagania i procedury niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa żywności i żywienia zgodnie z przepisami rozporządzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującego Europejski Urząd do Spraw Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającego procedury w sprawie bezpieczeństwa żywności (Dz. Urz. WE L 31 z 01.02.2002, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 463), zwanego dalej "rozporządzeniem nr 178/2002".

Ustawa określa wymagania zdrowotne żywności; wymagania dotyczące przestrzegania zasad higieny: a) żywności - w zakresie nieuregulowanym w rozporządzeniu (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 34, str. 319), zwanym dalej "rozporządzeniem nr 852/2004", b) materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością - w zakresie nieuregulowanym w rozporządzeniu (WE) nr 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2004 r. w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz uchylającym dyrektywy 80/590/EWG i 89/109/EWG (Dz. Urz. UE L 338 z 13.11.2004, str. 4), zwanym dalej "rozporządzeniem nr 1935/2004"; właściwość organów w zakresie przeprowadzania urzędowych kontroli żywności na zasadach określonych w rozporządzeniu (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt (Dz. Urz. UE L 191 z 30.04.2004, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 45, str. 200), zwanym dalej "rozporządzeniem nr 882/2004"; wymagania dotyczące przeprowadzania urzędowych kontroli żywności - w zakresie nieuregulowanym w rozporządzeniu nr 882/2004.

nad żywnością i żywieniem w R.P. Organizacja nadzoru nad żywnością i żywieniem w R.P. Wojskowa Inspekcja Sanitarna Państwowa Inspekcja Sanitarna Państwowa Inspekcja Sanitarna MSWiA

nad żywnością i żywieniem w R.P. Organizacja nadzoru nad żywnością i żywieniem w R.P. Wojskowa Inspekcja Weterynaryjna Inspekcja Weterynaryjna

Biorąc pod uwagę realne zagrożenie związane z działaniami terrorystycznymi z wykorzystaniem żywności jako transmitera czynników biologicznych, bądź też bezpośrednimi atakami na łańcuch pokarmowy człowieka, szczególnego znaczenia nabiera bezpieczeństwo i ochrona żywności w trakcie całego procesu jej wytwarzania. Lokalne i państwowe instytucje winny współpracować w tym zakresie z rolnikami, hodowcami i przetwórcami, firmami przewozowymi i hurtowniami oraz sklepami i punktami gastronomicznymi. Gospodarstwa, systemy transportu i dystrybucji, przetwórcy żywności oraz jednostki zajmujące się obrotem detalicznym, są bardzo ważną częścią gospodarki kraju, stąd też ich ochrona stanowi szczególny element systemu bezpieczeństwa narodowego.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ