Prof. dr hab. Jarosław Gryz Kultura strategiczna Prof. dr hab. Jarosław Gryz

Układ wystąpienia Istota kultury strategicznej Podmioty kultury strategicznej Polska kultura strategiczna Koncepcja kultury Podsumowanie

Istota kultury strategicznej Wzory zachowań i myślenia Wytwory materialne Wyraz: Sposób organizacji przestrzeni bezpieczeństwa instytucje zbiorowości ludzkie, ich struktury umiejętności Wiedza, wzory myślenia i zachowań Doktryny, strategie / polityki, ideologie Sposoby podejmowania decyzji

Istota kultury strategicznej Jack L. Snyder, kultura strategiczna to: suma idei, uwarunkowanych emocjonalnie odpowiedzi i form (schematów) zwyczajowych zachowań, jakie członkowie narodowej wspólnoty bezpieczeństwa wyznają i podejmują Alastair Iain Johnson, kultura strategiczna jest: zintegrowanym zespołem symboli (takich jak argumentacja, struktury, język, analogie, metafory), które prowadzą do ustanowienia dominujących i trwałych preferencji strategicznych co do roli sił zbrojnych w politycznych stosunkach międzypaństwowych, czyniąc te preferencje przekonywującymi i jedynymi, które są skuteczne.

Istota kultury strategicznej Alastair Iain Johnson: zespół symboli można podzielić na dwie grupy: pierwsza dotyczy środowiska strategicznego: natury przeciwnika, zagrożenia które sprowadza (o sumie zerowej lub zmiennej) lub zagrożeń które wynikają z tego środowiska. druga grupa dotyczy kwestii warunków użycia sił zbrojnych i ich zdolności (a jeszcze bardziej skuteczności) do przeciwstawienia się zagrożeniom. obydwie grupy symboli tworzą centralny paradygmat kultury strategicznej

Istota kultury strategicznej Collin S. Gray: sposób myślenia i działania poprzez siłę, wywodzący się z doświadczeń historycznych, z aspiracji do odpowiedzialnych zachowań, zgodnych z narodowym interesem „mgła kulturowa”, ogranicza możliwość wzajemnego zrozumienia a to może mieć katastrofalne skutki dla pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego badanie kultury, zwyczajów, idei, doktryn, które różnią się, przepływają, podlegają fluktuacji, narodowych stylów czy sposobów reagowania

Formuła potęgi: R. S. Clina P = ( C+ E +M ) x (S + W) P oznacza potęgę, C - masę krytyczną (czyli ludność i terytorium), E – potencjał gospodarczy, M – potencjał militarny, S – strategię, W – wolę urzeczywistniania strategii. D. S. Papp, Contemporary International Relations. Framework for understanding. New York 1984, s. 308-309.

Formuła potęgi: N. J. Spykman Wyróżniki potęgi: wielkość terytorium, charakter granic, liczba ludności, brak lub występowanie surowców, rozwój gospodarczy i technologiczny, siła finansowa, jednorodność narodowościowa, stopień integracji społecznej, stabilność polityczna i morale narodu. N. J. Spykman. America’s Strategy in World Politics. New York 1942.

Cele polityki państwa Cele polityki bezpieczeństwa Cele polityki wojskowej Cele strategii wojskowej Cele strategii dziedzin działalności wojskowej państwa Strategia tworzenia użycia przygotowania /szkolenia rozwoju Cele polityczne w innych dziedzinach

Koncepcja konstruowania działań państwa POLITYCZNY CEL DZIAŁANIA DZ. DYPLOM. DZ.INFOR. DZ.EKONOM. DZ. INNE DZ.WOJSKOWE

Cykl strategiczny Samoidentyfikacja strategiczna: diagnoza państwa jako podmiotu bezpieczeństwa (podstawy bezpieczeństwa narodowego) oraz zdefiniowanie interesów narodowych i celów strategicznych w dziedzinie bezpieczeństwa. Ocena strategicznego środowiska bezpieczeństwa (zewnętrzne i wewnętrzne warunki bezpieczeństwa Sformułowanie koncepcji działań strategicznych (strategia operacyjna) - sposób osiągania celów strategicznych w danych warunkach (środowisku bezpieczeństwa) Sformułowanie koncepcji przygotowań strategicznych (strategia preparacyjna, w tym transformacyjna) – sposób utrzymywania i transformacji systemu bezpieczeństwa narodowego, stosownie do przyszłościowych potrzeb operacyjnych.

BADANIE OTOCZENIA W PROCESIE ZARZĄDZANIA STRATEGICZNEGO badania otoczenia Proces budowy i doskonalenia strategii Proces implementacji strategii 1. Przygotowanie programu strategicznego 2. Dostosowanie struktury organizacyjnej 3. Dostosowanie polityki kadrowej 4. Harmonizacja kulturowa 1.Identyfikacja 2.Monitoring 3. Przewidywanie 4. Pomiar i ocena 1. Analiza środowiska 2. Formułowanie opcji strategicznych 3. Wybór strategii Proces kontroli realizacji strategii Poziom i zakres budowy strategii Forma organizacji 1. Jednostki organizacji 2. Jednostki pomocnicze 3. Jednostki niezależne 1.Całe państwo 2. Strategiczne dziedziny 3. Obszary funkcjonalne zależność podstawowa wpływ określający wpływ inspirująco-korygujący BADANIE OTOCZENIA W PROCESIE ZARZĄDZANIA STRATEGICZNEGO

Istota kultury strategicznej Kerry Longhurst, kultura strategiczna to: „wyróżniający zespół wierzeń, postaw i praktyk dotyczących użycia siły, narastający stopniowo przez lata i będący wynikiem procesu historycznego. Ma ona tendencję do trwania ponadczasowego, przeżywając epokę, która ją wyemanowała, co nie oznacza, że wszystkie jej cechy są stałe i niezmienne. Może ulegać fundamentalnym lub cząstkowym zmianom w krytycznych momentach zbiorowych doświadczeń”.

Istota kultury strategicznej Kerry Longhurst Pierwszy komponent kultury strategicznej: pierwotny: podstawowe idee i zasady dotyczące użycia siły, które nadają kulturze strategicznej charakterystyczny rys. Idee te i przekonania są na ogół stałe i trwałe i wpływają na kształt narodowej tożsamości. Tworzą paradygmat w kwestiach strategicznych

Istota kultury strategicznej Kerry Longhurst Drugi komponent kultury strategicznej: to grupa czynników to formy i przejawy, w jakich uzewnętrznia się kultura strategiczna. Chodzi o stałą politykę i praktykę, poprzez które stosuje się kulturę strategiczną w warunkach środowiska zewnętrznego. Tego typu regulacyjne praktyki są znacznie łatwiej podatne na zmiany.

Istota kultury strategicznej Kerry Longhurst Trzeci komponent kultury strategicznej: stanowiska i punkty widzenia w sprawach polityki bezpieczeństwa; powszechnie przyjęte zasady interpretacji tego, w jaki sposób podstawowe wartości mają być promowane poprzez kanały polityczne

Istota kultury strategicznej Współcześnie rosnące znaczenie czynników cywilizacyjnych, religijnych, etniczno–kulturowych i geograficznych, które wypierają dawną dominację ideologii. A.I. Johnston nazywa je poziomem makro–środowiskowym, w odróżnieniu od poziomu społeczności, który obejmuje społeczne, ekonomiczne i polityczne struktury danej społeczności oraz poziomu mikro–środowiskowego, obejmującego instytucje wojskowe oraz specyfikę relacji cywilno – wojskowych

Podmioty kultury strategicznej Domeny: Człowiek oraz otaczający go świat – świat działań człowieka, jego wytworów w świecie przyrody z ich wzajemnym przenikaniem. Otoczenie w którym przebywa – społeczne jak i przyrodnicze. Świat idei dzięki którym ów człowiek rozpoznaje się w otaczającej go rzeczywistości (idee i budowane na ich kanwie ideologie można wyróżnić z uwagi na ich specyfikę i właściwości, które określają działania człowieka, społeczności, społeczeństw, narodów)

Podmioty kultury strategicznej Kryterium podmiotowe bezp. narodowe państwo naród / społeczeństwo grupy społeczne jednostki bezp. międzynarodowe państwa i ich organizacje organizacje pozarządowe narody, narodowości, grupy etniczne, grupy społeczne, Kryterium przedmiotowe bezp. polityczne bezp. ekonomiczne (finansowe) bezp. gospodarcze (surowcowe, żywnościowe, itp.) bezp. społeczno- kulturowe (socjalne) bezp. militarne bezp. informacyjne bezp. ekologiczne bezp. Ideologiczne inne

Polska kultura strategiczna Olaf Osica, trzy składniki kultury strategicznej: wzorzec kulturowy, na który składają się idee, wartości, myśli, doktryny, będący rezultatem historycznego ukształtowania; drogowskazy polityczne, takie jak percepcja, opcja; sposoby myślenia i legitymizowania decyzji politycznych w zakresie bezpieczeństwa (np. co do roli i sposobu użycia sił zbrojnych;

Continuum bezpieczeństwa Ciągłość w czasie i przestrzeni. Continuum to odnoszone jest przy tym do ośrodka – ośrodków władzy, które wyznaczają kierunki polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa. Synonimami tych kierunków są pojęcia niezawisłej władzy politycznej – suwerenności i jej pochodnej – niepodległości.

Dyspozycje kulturowe K. Malinowski: dyspozycja „rosyjska”, czyli trwale zakodowany w narodzie polskim syndrom rosyjski (lub kompleks antyrosyjski), który stwarza imperatyw poszukiwania bezpieczeństwa i ochrony przed Rosją w aliansie z Zachodem (Rosja pozostawiona na zewnątrz układu euroatlantyckiego); dyspozycja „niemiecka”, czyli podobny kompleks niemiecki, sprowadzający do utrzymywania RFN w multilateralnych strukturach Zachodu dla zabezpieczenia własnego bezpieczeństwa i jako gwarancji dla ustanowienia równoprawnych stosunków dwustronnych

Dyspozycje kulturowe K. Malinowski: dyspozycja „Rapallo” (a należy dodać także „Locarno”) jako kombinacja dwóch poprzednich wariantów, która wzmacniała zainteresowanie trwałością i przynależnością do zachodnich struktur integracyjnych, częściowo dla powstrzymania współpracy obu sąsiadów; dyspozycja „Wrzesień 1939 r.” – jako symbol porzucenia przez zachodnich sojuszników i uniknięcia osamotnienia;

Dyspozycje kulturowe K. Malinowski: dyspozycja „Jałty”, jako symbolu „sprzedaży” Polski przez Zachód, poświęceniu na ołtarzu poprawnych stosunków ze Stalinem; dyspozycja „Ententy” jako symbolu porozumienia i aliansów z mocarstwami zachodnimi, traktowanego jako asekuracja przed ZSRR/Rosją i w pewnym sensie także przed Niemcami. K. Malinowski, Kultura bezpieczeństwa narodowego: koncepcja i możliwości zastosowania, [w:] „Kultura bezpieczeństwa narodowego w Polsce i Niemczech”, pod red. K. Malinowskiego. Instytut Zachodni, Poznań 2003.

Dyspozycje kulturowe K. Malinowski: udział polskich wojsk w misjach za granicą, wynikający z powiązań multilateralnych, jest jakby efektem kulturowej dyspozycji, aprobującej działania prewencyjne i „powstrzymujące dyktatorów”, wypływającej z obaw przed zachodnim appeasementem i powtarzaniem się historii. Miałby to być swoisty test na gotowość Zachodu do wypełniania zobowiązań sojuszniczych a postawa Polski refleksem „dyspozycji Ententy”.

Wyraz kulturowy strategii bezpieczeństwa Zachowanie przejrzystości stosunków międzynarodowych i budowanie zaufania międzynarodowego; Wskazanie interesów narodowych państwa i celów strategicznych; Zdefiniowanie możliwych zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa; Sformułowanie strategicznej koncepcji bezpieczeństwa państwa i wskazanie sposobu jej realizacji; Inspiracja dla tworzenia nowych aktów prawnych; Planowanie strategiczno – obronne.

Rozdział I RZECZPOSPOLITA Art. 1 Rozdział I RZECZPOSPOLITA Art. 1. Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. Art. 2. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Art. 3. Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym. Art. 4. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Art. 6. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym.

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP Struktura SBN RP: Wstęp Interesy narodowe i cele strategiczne RP w dziedzinie bezpieczeństwa Uwarunkowania bezpieczeństwa narodowego Koncepcja bezpieczeństwa narodowego. Cele i zadania sektorowe System Bezpieczeństwa Narodowego RP Zakończenie

Polska kultura strategiczna Jan Czaja: Historia losów polskich ziem, przesuwanych jak pionki na szachownicy przez architektów traktatów międzynarodowych, agresje z zewnątrz, zagrożenia i utrata niepodległości, trudne próby i wyzwania dla polskiego oręża, ale i nadzieje z nim związane, zawsze trudna geopolityka, wszystko to odciska na niej swój ślad. Dochodzą do tego nowe uwarunkowania: przekształcenia demokratyczne i gospodarcze, integracja ze strukturami zachodnimi, szczególne stosunki ze Stanami Zjednoczonymi, tradycyjne zagrożenia związane z geopolityką, ale i nowe wyzwania – oraz szanse – związane z globalizacją. Polski strateg zawsze czuł się zagrożony i niepewny, a kultura i doświadczenia historyczne nakazują mu być nieufnym.

Koncepcja kultury Ken Booth: po pierwsze, łagodzi ona wpływ etnocentryzmu na teorię i praktykę strategii, ułatwiając wzajemne zrozumienie; po drugie, poznanie kultury strategicznej jest podstawowym kluczem do poznania przeciwnika, ale i siebie samego; po trzecie, kultura strategiczna uczula nas na znaczenia historii, zwłaszcza wtedy, gdy chcemy zapytać o motywacje, samowyobrażenia i wzory zachowań innych;

Koncepcja kultury Ken Booth: po czwarte, przełamuje sztuczne granice między środowiskiem narodowym, w którym dokonuje się polityka, a zewnętrznym środowiskiem bezpieczeństwa. Przypomina tym samym, że struktury decyzyjne, establishmenty wojskowe i proces tworzenia polityki – wszystko to zachodzi w jakimś środowisku kulturowym, dobrze więc zdawać sobie sprawę z różnic narodowych; po piąte, pomaga wyjaśnić pozornie irracjonalne przejawy w myśleniu i działaniu systemów obcych obserwatorowi, a tym samym ułatwia komunikację; po szóste, zrozumienie różnic kulturowych może być kluczowe dla zrozumienia percepcji zagrożeń i koncepcji strategicznych państw i to zarówno w kwestiach o fundamentalnym znaczeniu jak i w sprawach mniejszej rangi

Posumowanie Kultura strategiczna Polski po 20 latach demokratycznych przekształceń nadal nie daje się jednoznacznie określić. Obraz polskiej kultury politycznej i strategicznej, w dokumentach zawierających oficjalną myśl strategiczną Polski, jest obrazem państwa dojrzałego, stabilnego i odpowiedzialnego, na którym mogą polegać sojusznicy.