1.39. Problemy wieku dorastania Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

Dojrzewanie jest procesem. Zaczyna się mniej więcej od 10 roku życia, trwa do 19 i dłużej. Następują zmiany fizjologicznie, ale także emocjonalnie, mentalnie i duchowe. Zadajemy sobie wtedy ważne pytania : Kim jestem? Dokąd zmierzam? Dobrze jest, jeżeli znajdujemy na nie odpowiedź. Po drodze do dorosłości napotykamy jednak wiele problemów, z którymi nie zawsze umiemy sobie poradzić. Czym jest dojrzewanie?

Czas dojrzewania Ważne problemy wieku dorastania: Dziewczynki dużo wcześniej zauważają w sobie zmiany ku kobiecości niż chłopcy. Bardzo trudno wówczas dogadać się z rówieśnikiem w klasie. Widzimy u koleżanek/kolegów liczne zmiany w ich budowie fizycznej, a u siebie tych zmian nie notujemy. Wszystko wkrótce się wyrówna. Jest to normalne zjawisko. Różnice w czasie dojrzewania występują nie tylko pomiędzy płciami, ale również przedstawicielami tej samej płci. Po prostu jesteśmy różni Wniosek: W okresie dojrzewania zauważa się duże różnice pomiędzy: czasem zmian u obu płci, różnicami osobniczymi w obrębie jednej płci. Nie określa się więc jednoznacznie wieku pojawiania się poszczególnych zmian, związanych z wiekiem pokwitania, tylko podaje się przybliżone granice wiekowe.

Okres dojrzewania płciowego Okres dojrzewania rozpoczyna się u dziewcząt około 9-10 roku życia, a u chłopców Okres dojrzewania zwany jest inaczej okresem pokwitania. W okresie pokwitania włącza się działalność gruczołów płciowych, uaktywnionych wcześniej przez przysadkę mózgową. Przysadka mózgowa wytwarza hormony sterujące pracą gruczołów płciowych. Gruczoły płciowe zaczynają produkować hormony płciowe, powodując zmiany w całym organizmie. Zaczyna się „burza hormonalna”.

„Burza hormonalna” Hormony płciowe powodują radykalne zmiany w rozwoju fizycznym, procesach fizjologicznych i psychicznych. Zachodzące zmiany mogą frustrować, czasami też trochę bolą. Problemy narastają, bo zmian wciąż przybywa. Za wszystkie zmiany odpowiedzialne są hormony, a za problemy… czasami my sami. Hormony płciowe to: Testosteron jest wytwarzany przez jądra - kieruje rozwojem cech płciowych męskich. Estrogeny są produkowane przez jajniki - są odpowiedzialne za rozwój cech żeńskich.

Testosteron Testosteron, męski hormon płciowy powoduje: powiększanie się prącia, jąder, moszny do około 20 roku życia. pojawienie się owłosienia w okolicy łonowej, zarostu na twarzy, owłosienia na nogach, pod pachami, na klatce piersiowej. powiększenie się krtani, zgrubienie strun głosowych, prowadzące do zmiany głosu (mutacja). grubienie skóry, wzmożoną czynność gruczołów łojowych i potowych. duży przyrost masy mięśniowej. silny rozrost kości, zwłaszcza górnej części klatki piersiowej, wzmożone odkładanie się w kościach soli wapnia i fosforu. zrastanie się nasad kości długich z ich trzonami co doprowadza do zahamowania wzrostu.

Estrogeny Estrogeny są produkowane przez jajniki i wzmożona ich produkcja prowadzi do: powiększenia macicy, jajowodów, pochwy. rozwoju podściółki tłuszczowej w okolicy wzgórka łonowego. rozwoju tkanki łącznej gruczołów mlecznych. wzrostu kości, ich mineralizacji oraz zrastania nasad z trzonami. charakterystycznego ukształtowania się żeńskiego typu miednicy. zwiększenia ukrwienia skóry, w wyniku którego skóra kobiety jest cieplejsza niż mężczyzny. nadania skórze miękkości i delikatności.

Zmiany fizyczne u chłopców WiekZmiany w organizmie Początek przyspieszonego wzrostu, obniżenie się moszny, powiększenie i wzrost jąder, początek owłosienia twarzy i okolic płciowych Mutacja głosu, wyraźne owłosienie w okolicy narządów płciowych, początek owłosienia pod pachami, zgrubienie rysów twarzy, zmazy nocne (polucje - mimowolne wytryski nasienia) Początek owłosienia na piersiach i brzuchu, męska budowa ciała, wzrost siły mięśniowej, zmiana profilu szyi (tzw. „jabłko Adama”), męski głos, zakończenie wzrostu szkieletu.

Zmiany fizyczne u dziewcząt WiekZmiany w organizmie 9-10 Rozwój kości miednicy, powiększenie brodawek sutkowych Powiększenie piersi, owłosienie łonowe Rozwój zewnętrznych i wewnętrznych narządów płciowych Dalsze powiększanie piersi, pigmentacja brodawek sutkowych Owłosienie pachowe, pierwsze miesiączki - bez jajeczkowania Pogrubienie głosu, jajeczkowanie Zakończenie wzrostu szkieletu.

Nie tylko dla dziewcząt… Bycie kobietą wiąże się ze zjawiskiem, które nazywamy cyklem menstruacyjnym. Pojawienie się miesiączkowania oznacza rozpoczęcie przez organizm procesu powtarzających się zmian hormonalnych, składających się z kolejnych cykli menstruacyjnych, które będą trwały aż do menopauzy, czyli zakończenia okresu rozrodczego. Utarło się, że miesiączkowanie jest sprawą tylko kobiet. Na szczęście to się zmienia. Sprawa środków higienicznych i dolegliwości związanych z zespołem napięcia przedmiesiączkowego są omawiane już głośno. Nasze babcie przed okresem podejrzewano o urojone fochy i kaprysy. Zespół napięcia przedmiesiączkowego to nazwa objawów, które mogą wystąpić na 1-7 dni przed wystąpieniem miesiączki. Należą do nich: wrażliwość piersi na dotyk, wrażenie wzdęcia brzucha, zmiany apetytu, trądzik lub wysypka, zaparcia lub biegunka, bóle brzucha, bóle pleców, drażliwość, zmęczenie, niepokój, obniżony nastrój. Po miesiączce wszystko wraca do normy. Możesz nawet mieć przypływ energii. To sprawka hormonów.

By rozwiać dziewczęce niepokoje… Skąd się wzięła nazwa „miesiączka”? Od tego, że pojawia się co miesiąc. Potocznie mówi się, że kobiety mają okres co 28 dni. Ale to nie jest prawda. Tylko 13-15% kobiet może podpisać się pod tym stwierdzeniem. Miesiączka pojawia się u różnych kobiet co dni. Taka jest norma. Ważne, aby ten rytm się powtarzał. Wtedy mówimy o cyklu miesięcznym. Dlaczego cykle są niejednakowe? Bo każda z kobiet jest inna. Po pierwszej miesiączce cykl jest jeszcze bardzo nieregularny. Często bywa tak, że następne krwawienie pojawia się dopiero po 2-3 miesiącach. W okresie dojrzewania wszystko przebiega bardzo nietypowo. Musisz być cierpliwa, to się unormuje. Zanim Twój organizm wypracuje własny regularny cykl mogą upłynąć nawet 4 lata.

Higiena okresu dojrzewania Na pojęcie higieny składa się całokształt postępowań, zapewniających prawidłowy rozwój, ochronę przed chorobami, maksymalną sprawność fizyczną i umysłową oraz dobre samopoczucie. W okresie dojrzewanie szczególnie ważne jest prowadzenie higienicznego trybu życia. Należy więc: przestrzegać zasad higieny osobistej, tworzyć korzystne warunki dla zdrowia psychicznego (odpowiednia ilość snu, ruchu, unikanie nadmiernego przeciążenia umysłowego), racjonalnie się odżywiać.

Proces wchodzenia w dorosłość to nie tylko fizyczne zmiany ciała. To również zmiany w sferze emocjonalnej i społecznej. Problem w tym, że nie przebiegają one jednocześnie. Bywa tak, że czujesz się już na oko jak dorosła osoba, a „w środku” panuje jeden wielki zamęt. Dojrzewanie to złożony proces

Nikt mnie nie rozumie! o Jestem rozdrażniona(y) i przeczulona(y) na punkcie własnej osoby! o Mam zmienne nastroje. Śmieję się, a za chwilę płaczę! o Ciągle jestem z siebie niezadowolona(y)! o Ciągle szukam sobie problemów, nawet tam gdzie ich nie ma! o Moją uwagę przyciągają osoby płci przeciwnej i widzę, że one także mi się przyglądają! o Pragnę kochać i być kochana (y)! o Krytykuję wszystkich i wszystko wokół! Nic mi się nie podoba! o Moi rodzice mnie w ogóle nie rozumieją! Te wszystkie problemy zrodziły się na skutek tej „burzy hormonalnej”. Huśtawka nastrojów jest powszechna. Dziś uwielbiasz, jutro nienawidzisz. Nie możesz się jednak poddać temu żywiołowi. Upadek z huśtawki może być bolesny. Nim coś powiesz, albo zrobisz usiądź spokojnie, policz do 10, wycisz emocje, masz wtedy szanse na przemyślenia. …teraz możesz działać.

Na rozwój psychiczny bardzo duży wpływ ma otoczenie, czyli rodzina, szkoła, rówieśnicy, sposób spędzenia wolnego czasu, zainteresowania, rozrywki… W tym okresie kształtuje się system wartości i zasad, którymi młody człowiek będzie się kierował w dorosłym życiu.

Dojrzałość Kiedy kończy się okres dojrzewania człowiek wchodzi w etap dorosłości. Na pełną dojrzałość składa się: dojrzałość biologiczna (fizyczna), dojrzałość psychiczna, dojrzałość społeczna. Bardzo trudno jest dokładnie wskazać moment, kiedy osoba staje się dorosła, czyli osiąga pełną dojrzałość

Cechy osoby dojrzałej Potrafi niezależnie myśleć i obiektywnie oceniać rzeczywistość. Wie jak dobierać sobie przyjaciół i szanować ich odrębność. Łączą ją z rodziną silne więzi emocjonalne, jednak nie jest od niej zależna. Ma rozwiniętą wrażliwość moralną. Może w pełni ponosić za siebie odpowiedzialność w życiu prywatnym i społecznym. Ma określone wykształcenie i może zarabiać na swoje utrzymanie.

Zadania 1. Podaj nazwę hormonu produkowanego przez jajniki. 2. Wyjaśnij na czym polega dojrzałość społeczna. 3. Czy prawdą jest, że chłopcy dojrzewają później niż dziewczęta? 4. Wymień trzy zasady higieny okresu dojrzewania. 5. Jak inaczej nazywamy okres dojrzewania dziewcząt i chłopców?

Źródła W.Lewiński,J.Prokop, Biologia1, OPERON 2004r. B.Klimuszko, Biologia I, ŻAK,2000r. D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska,DEBIT 2000r. B.Potocka,W.Górski, Biologia, MAC Edukacja 2003r. J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia, OPERON 2007r. Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r. W.Gołda,J.Wardas, Biologia, Nowa Era 1994r. materiały „Puls życia 2”, Nowa Era 2009r.