Uczeń z Autyzmem i zespołem Aspergera – poradnictwo zawodowe Alina Raplewicz - psycholog Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna nr 1 w Olsztynie Ul. Turowskiego Olsztyn

Czym jest autyzm? Autyzm jest całościowym zaburzeniem rozwoju dziecka. Oznacza to, że u dotkniętych nim dzieci obserwuje się objawy nieprawidłowego funkcjonowania we wszystkich obszarach rozwoju. Pierwsze symptomy autyzmu pojawiają się bardzo wcześnie, często już u kilkunastomiesięcznych niemowląt, ale zawsze są widoczne przed ukończeniem przez dziecko 3 roku życia. Choć autyzm można zdiagnozować już u bardzo małych dzieci, to często diagnozuje się go również u nastolatków, a nawet osób dorosłych. Nie leczony może prowadzić do bardzo głębokich zaburzeń funkcjonowania w późniejszym wieku. Warto pamiętać, że zaburzenia autystyczne mają bardzo zróżnicowany charakter, nie tworzą jednolitego obrazu co do symptomatologii i głębokości zaburzeń. Dlatego obecnie w literaturze światowej używa się określenia: „spektrum zaburzeń autystycznych”

Osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu mają trudności z: Komunikowaniem się i rozumieniem relacji społecznych  Mają problemy ze zrozumieniem sygnałów niewerbalnych czy mimiki twarzy  Muszą uczyć się umiejętności społecznych tak jak inni uczą się np. języka obcego  Mogą mieć trudności z dostosowaniem tonu głosu do sytuacji (mowa zbyt głośna, zbyt cicha albo monotonna)  Mogą nie zwracać uwagi na reakcje słuchaczy kiedy opowiadają o swoich pasjach, mówią bez przerwy niezależnie od zainteresowania otoczenia  Niektórzy nie lubią być dotykani, inni nie rozumieją fizycznych granic przez co mogą dotykać innych w sposób niestosowny  Łatwiej komunikować się im za pomocą tekstu pisanego, nie wymaga on interpretacji sygnałów niewerbalnych  Często dosłownie interpretują informacje, metafory „urwać komuś głowę”, „ciosać komuś kołki na głowie”, „rzuć to tutaj”, „w tej szkole nie będziesz się musiał uczyć”

Osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu mają trudności z: Myśleniem abstrakcyjnym i empatycznym  Mają żywą wyobraźnię jednak często ograniczają się, czasem obsesyjnie, do wybranych wąskich dziedzin  Mają trudność z przyjmowaniem nowych pomysłów  Rozumieniem myśli i uczuć innych osób (nie potrafią okazywać empatii przez co często odbierani są jako aroganccy, egocentryczni, obojętni)  Wyobrażaniem sobie siebie w przyszłości (jak postąpiłby pan w takiej sytuacji?)  Wychodzenie z inicjatywą, własnymi pomysłami  Przywiązują wagę do szczegółu, ważne jest dla nich postępowanie według procedur, według tych samych standardów. Problemem może być wykonanie tej samej pracy po narzuceniu ram czasowych.  Natręctwa, rytuały mogą być źródłem problemów w relacjach z innymi ludźmi (opowiadanie ciągłe o swoich zainteresowaniach, wykonywanie czynności według określonego schematu)  Nadwrażliwość na dźwięki, zapachy, obrazy może uniemożliwiać pracę w związku z trudnościami w koncentracji uwagi.  Często cechuje ich bardzo obniżona samoocena wynikająca z dotychczasowych doświadczeń, szczególnie z okresu dzieciństwa

Jakie są osoby z zespołem Apergera? Dokładne, zwracają uwagę na szczegóły Skrupulatne Godne zaufania Uczciwe Często posiadają przeciętny lub ponadprzeciętny poziom sprawności intelektualnej Potrafią być entuzjastycznie nastawieni do niektórych tematów, szczególnie związanych z ich zainteresowaniami Potrafią pracować rutynowo, według określonych procedur Mają motywację do pracy, jeśli widzą cel Wysoki poziom umiejętności technicznych Mają bardzo dobrą koncentrację uwagi podczas zajęć rutynowych, wykonywanych według ścisłych procedur Mają pamięć do faktów i liczb Logicznie podchodzą do zadań Są sprawni manualnie, często

Wskazówki dotyczące pracy zawodowej osób z autyzmem lub zespołem Aspergera: Praca powinna mieć dobrze zdefiniowany cel lub efekt końcowy. Sprzedawaj swoją pracę a nie osobowość. Szef musi poznać twoje społeczne ograniczenia.

Nieodpowiednie zawody dla dobrze funkcjonujących osób z autyzmem lub zespołem Aspergera. Zawody w wysokim stopniu obciążające pamięć krótkoterminową: Kasjer – szybkie wydawanie reszty zbytnio obciąża pamięć krótkoterminową Kelner/kelnerka – szczególnie trudne w przypadku obsługiwania wielu stołów Dyspozytor taxi – musi zwracać uwagę na zbyt wiele rzeczy Sprzedawca – czasem kontaktuje się z rozzłoszczonymi ludźmi (inna cena, brak rabatu itp.) Makler – całkowicie niemożliwe Kontroler lotów – przeładowanie informacyjne i stres Recepcjonista i telefonista – problemy przy przeładowaniu centrali telefonicznej i zbyt wielu wezwaniach

Odpowiednie zawody dla osób z wyobraźnią przestrzenną: Programowanie komputerowe, Projektant stron www, Animacje komputerowe Praca rysownika – rysunek techniczny i grafika komputerowa. Ten zawód oferuje wiele możliwości. Kreślarstwo jest znakomitym miejscem startu do wielu interesujących zawodów technicznych. Fotografia – klasyczna i filmowanie kamerą Mechanik samochodowy – umie zwizualizować działanie całego samochodu Naprawa sprzętu komputerowego – umie zwizualizować problemy w komputerze i sieci Naprawa małych urządzeń– mały lokalny biznes Rzemieślnik różnego typu – snycerz, jubiler, ceramik i in. Technik laboratoryjny – konstruuje i modyfikuje wyspecjalizowany sprzęt laboratoryjny. Zawody budowlane – stolarz lub ślusarz. Zawody te wykorzystują zdolności przestrzenne, ale niektóre osoby nie będą w stanie ich wykonywać z uwagi na problemy z motoryką i koordynacją. Nadzór techniczny budynków – naprawa zepsutych rur, okien i innych rzeczy w kompleksie mieszkalnym, hotelu lub biurowcu. Nadzór techniczny fabryki – naprawa i konserwacja wyposażenia fabrycznego.

Zawody odpowiednie dla osób ze słabą wyobraźnią przestrzenną, ze zdolnościami w obszarze matematyki, faktów Księgowość – można stać się bardzo dobrym w wyspecjalizowanym obszarze, takim jak np. podatki od dochodów. Bibliotekoznawstwo – bibliotekarz pomocniczy. Pomaga ludziom odnaleźć informacje w bibliotece lub internecie. Inżynieria – elektryczna, elektroniczna i chemiczna inżynieria. Korektor – poprawia rękopisy. Wiele osób pracuje niezależnie dla większych wydawnictw. Taksówkarz – zna lokalizację każdej ulicy Magazynier – nadzoruje towary przechowywane w magazynie Pracownik banku – bardzo dokładne liczenie pieniędzy, wiąże się ze znacznie mniejszym obciążeniem pamięci krótkoterminowej niż w przypadku przeciążonego kasjera szybko wydającego resztę. Nadzór nad dokumentacją – zna miejsce przechowywania każdego dokumentu Statystyk – praca w wielu różnych obszarach, takich jak badania, urzędy statystyczne, kontrola jakości przemysłowej, sport itp. Fizyk lub matematyk – w tym obszarze jest bardzo niewiele miejsc pracy. Tylko bardzo błyskotliwe osoby mogą zdobyć i utrzymać pracę. Znacznie więcej miejsc pracy jest przy programowaniu komputerowym i bankowości

Adaptacja miejsca pracy Przydzielenie części obowiązków innemu pracownikowi Zezwalanie na nieobecności ze względu na rehabilitację, diagnozę czy terapię Prowadzenie lub organizowanie szkoleń dla osób z niepełnosprawnością Zmodyfikowanie instrukcji lub materiałów szkoleniowych (np. w formie ustnej ale także pisemnej) Modyfikowanie sposobów testowania umiejętności Zaoferowanie superwizji (trener lub asystent pracy) Przeniesienie osób z ZA na inne nieobsadzone miejsce pracy Zmiana miejsca wykonywania pracy albo czasu (jeśli źle znosi długie dojazdy, lub jazdę w godzinach szczytu komunikacją miejską) Poziom wsparcia zależy od zapotrzebowania, pomocni mogą być koledzy z pracy, menadżer, konsultant z zewnątrz lub trener pracy (dofinansowanie)

Skuteczna komunikacja z osobą z zespołem Aspergera Nie rób założeń – powinien to wiedzieć, nie trzeba tłumaczyć Pytaj wprost i mów wprost – „wyślij ten dokument” a nie „byłbym wdzięczny gdybyś mi go wysłał” Bądź precyzyjny – „skopiuj ten dokument 3 razy i daj Ani, Zosi I Markowi” a nie „rozdaj wszystkim kopię tego dokumentu” Unikaj przenośni – „wrócę za minutkę”, „mógłby go udusić” Podawaj dużo szczegółów Okazuj szacunek, cierpliwość Notuj (pisemne wskazówki jak coś zrobić) Sprawdzaj jak zostałeś zrozumiany Pracodawcy zatrudniający osoby z ZA zauważają poprawę w zakresie komunikacji oraz definiowaniu celów w swoich firmach. Jest to związane z bardziej przejrzystym sposobem komunikowania się, który jest potrzebny przy zatrudnianiu osób z tym zespołem.

Lewis Carrol „Alicja w krainie czarów”

Isaac Newton

Leo Messi

Andy Warhol

Albert Einstein

Opracowane na podstawie: „Zatrudnianie osób z zespołem Aspergera” – poradnik praktyczny, SYNAPSIS, Fraszka Edukacyjna styczeń 2008 „Wybór właściwej pracy dla osób z autyzmem lub zespołem aspergera” dr Temple Grandin – tłumaczenie Fundacja Synapsis, Warszawa, maj 2004