Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska 1.32. Skład i rola krwi Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

Krew jest żywą tkanką, złożoną z komórek (elementy morfotyczne): krwinek czerwonych, krwinek białych, i płytek krwi, które zawieszone są w części płynnej krwi zwanej osoczem.

Erytrocyty (krwinki czerwone) Są najliczniejszymi składnikami spośród elementów morfotycznych krwi, w 1 ml jest ich 4-5 milionów. Stanowią ok. 40% objętości całej krwi. Mają kształt dwuwklęsłego dysku. Są pozbawione jądra komórkowego. Powstają w czerwonym szpiku kostnym. Żyją krótko- 30-120 dni, po czym giną i ulegają rozkładowi w śledzionie i wątrobie. W każdej sekundzie powstaje ponad 2 miliony nowych krwinek i tyle samo ginie. Głównym składnikiem krwinek czerwonych jest hemoglobina, nadająca czerwone zabarwienie. Hemoglobina ma zdolność nietrwałego łączenia się z tlenem i dwutlenkiem węgla. Erytrocyty transportują tlen z płuc do komórek i w niewielkiej ilości dwutlenek węgla, pochodzący z metabolizmu komórek, w odwrotnym kierunku. Do prawidłowej produkcji krwinek czerwonych niezbędne są , oprócz odpowiednich składników budulcowych, hormony, witaminy, enzymy i żelazo. Wśród tych czynników szczególną role odgrywa witamina B 12.

Leukocyty (krwinki białe) W polu widzenia mikroskopu, na preparacie rozmazu krwi (zdjęcie obok) widoczne są jako większe, nieliczne, niebiesko wybarwione komórki różnego kształtu, z wyraźnym jadrem komórkowym. Powstają głównie w czerwonym szpiku kostnym, ale również w śledzionie, grasicy i węzłach chłonnych. Wyróżniamy wśród nich granulocyty, monocyty i limfocyty. Mają zdolności żerne i poruszania się, dzięki czemu mogą przemieszczać się „pod prąd” i przenikać przez ściany naczyń do tkanek . Są jednym z elementów systemu obronnego, skierowanego przeciwko czynnikom powodującym choroby. Ich ilość jest zmienna i wynosi w 1ml krwi 4800-10000. Podczas infekcji znacznie się podwyższa.

Trombocyty (płytki krwi) Są to małe, bezjądrowe komórki o nieregularnych kształtach, które powstają w szpiku. Po 1-2 tygodniach są niszczone w wątrobie i śledzionie. Odgrywają ważna rolę w krzepnięciu krwi. W przypadku uszkodzenia naczynia krwionośnego przylegają do ściany naczynia i w ciągu kilku minut powstaje czop uszczelniający ranę, pod warunkiem, że nie jest ona duża. Niedobór płytek krwi zaburza prawidłowe krzepnięcie krwi, natomiast w przypadku nadmiaru płytek krew szybciej krzepnie, co może prowadzić do groźnego w skutkach zaczopowania naczynia. Przyczyną zwiększonej liczby trombocytów są choroby infekcyjne, choroby szpiku kostnego, nowotwory, przewlekłe zapalenia, niedobór żelaza, następstwo usunięcia śledziony. Przyczyną zmniejszonej liczby trombocytów są wady wrodzone, radio- i chemioterapia, powiększenie śledziony, alkohol, białaczka, następstwa zakażeń, leki np. antybiotyki i leki.

Osocze Osocze jest: Rola osocza: substancją międzykomórkową , ma zabarwienie żółte, stanowi ok. 55% objętości krwi, z czego 93% stanowi woda, z rozpuszczonymi w niej białkami, glukozą, tłuszczami, witaminami, solami mineralnymi, hormonami, mocznikiem, dwutlenkiem węgla, przeciwciałami, zawiera wiele białek pełniących istotne funkcje w organizmie, w tym fibrynogen, odpowiedzialny za krzepnięcie krwi. Rola osocza: przenosi i dostarcza komórkom ciała rozpuszczone składniki pokarmowe, zabiera z komórek zbędne lub szkodliwe produkty, przenosi przeciwciała zwalczające infekcje, transportuje enzymy i hormony kontrolujące procesy życiowe organizmu. Surowica – jest to osocze pozbawione fibrynogenu.

Krzepnięcie krwi Krzepnięcie krwi umożliwia naprawę uszkodzonych naczyń. Uszkodzone naczynie kurczy się, zwalniając przepływ krwi. Płytki krwi osadzają się na brzegach uszkodzenia i zlepiają ze sobą, aby zamknąć ranę. Następuje zainicjowanie procesu krzepnięcia, podczas którego następuje wiele reakcji łańcuchowych. Tworzy się skrzep z udziałem fibryny- białka osocza, płytek krwi i krwinek. W dalszym etapie następuje rozkład skrzepu i regeneracja naczynia. Dlaczego chorzy na hemofilię czasem krwawią dłużej niż inni ludzie? W przypadku hemofilii brakuje jednego z czynników krzepnięcia lub jego poziom jest niski. Powoduje to trudności w utworzeniu skrzepu.

Grupy krwi Krwinki czerwone są z wyglądu identyczne u wszystkich ludzi, ale różnią się między sobą w znacznym stopniu. Na ich powierzchni znajdują się pewne charakterystyczne białka, które określa się mianem antygenów grup krwi. U każdej osoby na powierzchni krwinek czerwonych istnieją substancje grupowe, które decydują o przynależności do określonej grupy krwi. Można oznaczyć 4 podstawowe grupy krwi: * grupa O - brak na krwinkach substancji grupowej, * grupa A -istnieje substancja grupowa A, * grupa B - istnieje substancja grupowa B, * grupa AB - istnieje substancja grupowa A i B. Oprócz substancji grupowych na krwinkach czerwonych, w surowicy krwi znajdują się naturalne przeciwciała skierowane przeciwko nieobecnej substancji grupowej np.: * grupa O - przeciwciała anty-A i anty-B * grupa A - przeciwciała anty-B * grupa AB - nie posiada przeciwciał.

Czynnik Rh Na krwinkach czerwonych oprócz substancji grupowych ABO u 85% ludzi występuje czynnik D, który określa przynależność do grupy Rh dodatniej (Rh+). U pozostałych 15% czynnik ten nie występuje i zalicza się ich do grupy Rh ujemnej (Rh-). Każda z tych grup głównych może posiadać substancję z układu grupowego Rh - antygen D, daną osobę określa się wtedy jako Rh-dodatnią. U osoby Rh-ujemnej, substancja D nie występuje. Oznaczenie grup krwi ma podstawowe znaczenie przy doborze krwi do przetoczeń wymaganych np. w trakcie wielu zabiegów operacyjnych lub podczas leczenia chorób krwi. W razie potrzeby podawać trzeba krew identyczną w zakresie przynajmniej tych dwóch układów, a więc osobie z grupą krwi A Rh+ należy podać krew A Rh+. Grupa krwi jest niezmienna w ciągu życia, jedynie sporadycznie, po przeprowadzeniu allogenicznego przeszczepu szpiku (od rodzeństwa lub dawcy niespokrewnionego) może dojść (choć nie musi) do zmiany grupy krwi u biorcy przeszczepu.

Grupy krwi- dziedziczenie O występowaniu białek A i B znajdujących się na powierzchni erytrocytów decydują enzymy, o ich produkcji - geny, nazwane również A i B. Allele A i B są dominujące w stosunku do allelu 0, ale równoważne w stosunku do siebie. Allele te dziedziczą się zgodnie z prawami Mendla.

Dziedziczenie grup krwi gamety A B AB B0 gamety A B AB A0 gamety A AA A0 B AB B0 gamety A A0

Dziedziczenie układu Rh D - oznacza występowanie antygenu D, d - oznacza jego brak. Antygen D oddziedziczony choćby od jednego z rodziców decyduje o tym, że dziecko będzie miało czynnik Rh+. Może wystąpić przypadek, gdy oboje rodzice mają czynnik Rh+ a ich dziecko będzie miało Rh- (oboje rodzice są heterozygotami Dd i Dd). Natomiast jeżeli oboje rodzice mają układ Rh-, a więc nie mają antygenu D, wtedy ich dziecko też go nie będzie miało i odziedziczy układ Rh-. Jeśli się zdarzy, że matka ma grupę krwi Rh-, a dziecko odziedziczy po ojcu grupę Rh+, może dojść do tzw. konfliktu serologicznego, polega on na tym, że krew matki zacznie zwalczać krew płodu doprowadzając do rozpadu jego czerwonych krwinek. Należy więc podczas ciąży poddawać się badaniom krwi i opiece lekarza.

Znaczenie biologiczne krwi Krew spełnia w organizmie różnorodne i ważne zadania: U człowieka dorosłego ogólna objętość krwi w organizmie wynosi około 6-8% masy ciała; zatem objętość krwi u osoby ważącej 70 kg wynosi około 5-6 litrów. Krew jest nośnikiem gazów oddechowych: tlenu i dwutlenku węgla. Krew dostarcza do narządów składniki odżywcze, witaminy i sole mineralne. Usuwa niepotrzebne bądź szkodliwe uboczne produkty przemiany materii. Jest także nośnikiem hormonów, chemicznych substancji przekaźnikowych, i w ten sposób współdziała w przekazywaniu informacji w organizmie. Krew bierze udział w utrzymaniu i regulacji temperatury ciała. Pełni funkcje obronne, chroniąc nas przed czynnikami chorobotwórczymi. Pełni funkcje naprawcze w ustroju. Dzięki właściwości krwi jaką jest krzepliwość, możliwe jest uszczelnianie ściany naczynia krwionośnego w przypadku jego pęknięcia (zranienia) i zahamowania krwawienia.

Badanie laboratoryjne krwi Krew, przepływając przez cały organizm, zbiera informacje dotyczące stanu naszego zdrowia. Analiza składu krwi umożliwia szybkie wykrycie zmian i nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu. Tabela niżej przedstawia fragment wyniku badania morfologicznego krwi osoby zdrowej. WBC Liczba leukocytów 5,2 K/ul RBC Liczba erytrocytów 4,23 M/ul HGB Hemoglobina 13,0 g/dL HCT Hematokryt – określa % objętość erytrocytów (ważne gdy krew jest zbytnio zagęszczona, albo rozrzedzona) 39,1 % MCH Średnia zawartość hemoglobiny w krwince 30,7 pq PLT Liczba trombocytów 238

Zadania Wymień elementy morfotyczne krwi. Podaj składnik krwi, odpowiedzialny za transport tlenu do każdej komórki ciała. Wymień dwa składniki krwi, warunkujące jej krzepnięcie. Na podstawie danych, dostępnych w tej prezentacji ustal, jaki problem ma osoba, u której stwierdzono we krwi 10K/ul leukocytów we krwi. Na podstawie danych, dostępnych w tej prezentacji, uzasadnij, dlaczego kobiety w ciąży powinny regularnie odwiedzać lekarza.

Źródła W.Lewiński,J.Prokop, Biologia1, OPERON 2004r. B.Klimuszko, Biologia I, ŻAK,2000r. D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska,DEBIT 2000r. B.Potocka,W.Górski, Biologia, MAC Edukacja 2003r. J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia, OPERON 2007r. www.szkolnictwo.pl