BHP PODCZAS DZIAŁAŃ RATOWNICTWA WYSOKOŚCIOWEGO Z UWZGLĘDNIENIEM WSPÓŁPRACY ZE STATKAMI POWIETRZNYMI Opracował: asp.sztab.Chojnowski Mariusz KP PSP w Ełku Luty 2010 r.

Działania w zakresie ratownictwa wysokościowego w krajowym systemie ratowniczo –gaśniczym prowadzi specjalistyczna grupa ratownictwa wysokościowego (SGRW) w składzie minimum trzech ratowników wysokościowych (zwanych dalej ratownikami). W przypadku działań z użyciem śmigłowca minimalny skład SGRW stanowi dwóch ratowników. Sprzęt wchodzący w skład sprzętu ratowniczego, szkoleniowo – treningowego i wyposażenia indywidualnego powinien posiadać wymagane i odpowiednie certyfikaty CE i spełniać normy PN i EN lub UIAA. Dopuszcza się stosowanie sprzętu spełniającego wymagania inne niż powyższe, jeżeli jest uzasadnione jego stosowanie w działaniach SGRW.

Sprzęt ratowniczy, szkoleniowo – treningowy i wyposażenie indywidualne po użyciu należy oczyścić, sprawdzić jego sprawność i zakonserwować według zaleceń producenta. W przypadku stwierdzenia uszkodzenia sprzętu lub wystąpienia wątpliwości co do jego sprawności, sprzęt należy wycofać z użycia. Odpowiedzialność za bezpieczeństwo ludzi, wynikające ze sprawności sprzętu ponoszą: 1) dowódca SGRW lub wyznaczona przez niego osoba – za sprzęt ratowniczy, 2) prowadzący ćwiczenia – za sprzęt szkoleniowo – treningowy, 3) ratownicy – za sprzęt stanowiący ich wyposażenie indywidualne.

Zasady użytkowania, kontroli i konserwacji sprzętu SGRW określają: 1) instrukcje i wytyczne producenta, 2) wytyczne Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej w sprawie kontroli sprzętu pożarniczego, ratowniczego i ochronnego w użytkowaniu. W przypadku wystąpienia różnic pomiędzy zasadami określonymi powyżej należy dostosować się do bardziej rygorystycznych zasad. Liny statyczne i dynamiczne stosowane w ratownictwie wysokościowym powinny być zgodne z normami: EN 1891 – dla lin statycznych i EN 892 – dla lin dynamicznych. Karabinki stosowane w ratownictwie wysokościowym powinny mieć zabezpieczenie (odpowiednia blokada zamka), za wyjątkiem technik określonych w „Wytycznych...” tj. „Dopuszcza się stosowanie karabinków bez blokady zamka w technice dolnej asekuracji, oraz w przypadku, gdy tak określa instrukcja producenta sprzętu. W praktyce zastosowanie karabinków bez blokady powinno odbywać się ze świadomym użyciem odpowiednich technik wykonanych we właściwy sposób..

W przypadku działań łączonych ratownictwa wysokościowego z innymi rodzajami ratownictwa, należy zapewnić łączność pomiędzy dowodzącym SGRW, a kierującym działaniem ratowniczym (KDR). Podczas działań ratowniczych, szkolenia i doskonalenia zawodowego musi być zapewniona łączność radiowa, głosowa, gestowa lub przewodowa pomiędzy dowodzącym SGRW, prowadzącym szkolenie lub doskonalenie zawodowe i poszczególnymi członkami SGRW. Podczas działań z wykorzystaniem śmigłowca i technik alpinistycznych należy zapewnić łączność radiową i gestową pomiędzy pilotem i ratownikami współdziałającymi, zgodnie z „Instrukcją Dyrektora KCKRiOL w sprawie organizacji łączności radiowej UKF w jednostkach organizacyjnych PSP” i załącznikiem nr 2 do „Wytycznych...”

Czynności ratownicze i szkolenie praktyczne ratownik powinien wykonywać z zachowaniem spokoju i pełnej koncentracji uwagi. Podczas działań ratowniczych i szkolenia praktycznego ratownicy powinni mieć na sobie wyposażenie osobiste. Podczas szkolenia praktycznego z wykorzystaniem technik alpinistycznych obowiązuje stosowanie górnej asekuracji. Skrócenie czasu wykonania zadania ratowniczego powinno wynikać jedynie z właściwego opanowania technik ratowniczych oraz indywidualnej, uznanej przez samego ratownika, możliwości zmniejszenia czasu wykonania tego zadania bez uszczerbku dla bezpieczeństwa własnego ratownika oraz osoby ratowanej. W ratownictwie wysokościowym liny z linami oraz liny ze wszystkimi rodzajami sprzętu linkowego łączy się za pomocą odpowiednich węzłów lub osprzętu. Wszystkie węzły na końcach lin muszą mieć dodatkowy węzeł zabezpieczający. W razie braku pewności co do tego zabezpieczenia powinno ono być podwojone.

Zadania ratownictwa wysokościowego wykonywane są przy przestrzeganiu: - zasady DWÓCH PEWNYCH PUNKTÓW MOCOWANIA, która dotyczy mocowania liny używanej do celów ratowniczych w dwóch stałych, niezależnych punktach. Odmianą tej zasady jest jest zasada TRZECH PEWNYCH PUNKTÓW MOCOWANIA, według której stosuje się trzy niezależne punkty mocowania, - zasady DWÓCH NIEZALEŻNYCH PUNKTÓW WPIĘCIA, polegającej na połączeniu ratownika z liną w dwóch niezależnych punktach przy użyciu przyrządów lub węzłów, - górnej asekuracji stanowiącej zabezpieczenie ratownika liną prowadzoną z góry, - autoasekuracji polegającej na samodzielnym zabezpieczeniu się przed upadkiem, - poręczowania polegającego na mocowaniu liny, do której wpina się lążę asekuracyjną podczas przemieszczania się ratownika lub osoby ratowanej

Poruszanie się na lądowisku przy śmigłowcu warunkują strefy bezpieczeństwa. Działania z wykorzystaniem śmigłowca

Miejsce lądowania śmigłowca powinno być wyznaczone i zabezpieczone zgodnie z obowiązującymi zasadami.

ZASADY WYZNACZANIA LĄDOWISKA DLA CIĘŻKIEGO ŚMIGŁOWCA TRANSPORTOWEGO MI-8 W TERENIE

Zabrania się zbliżania do śmigłowca w czasie włączania i wyłączania silników śmigłowca. Przedmioty wnoszone do śmigłowca powinny być zabezpieczone przed poderwaniem i w czasie przenoszenia być trzymane blisko ziemi. Zabrania się podchodzenia do śmigłowca od strony wznoszącego się zbocza w czasie pracy wirnika. Czynności ratownicze wykonywane z pokładu śmigłowca muszą być uzgadniane z dowódcą statku powietrznego. Czas zawisu śmigłowca podczas operacji ratowniczych powinien ograniczać się do niezbędnego minimum. Zachowanie się ratowników i innych osób przebywających na pokładzie śmigłowca, oraz transport sprzętu, zwierząt i innych materiałów regulują instrukcje użytkowania statków powietrznych w locie.

Kolejność desantu z pokładu śmigłowca Mi 2 i W-3 Sokół.

Uwagi dotyczące pracy ze śmigłowcem: Udział śmigłowca w akcji ratowniczej wymaga zarówno od ratowników, pilotów, mechanika pokładowego jak i od ratowanych zachowania szczególnych zasad bezpieczeństwa pracy na pokładzie śmigłowca, poruszaniu się w pobliżu śmigłowca podczas pracy silników, wykonywania konkretnych działań ratowniczych. Ponieważ tylko pilot zna w pełni możliwości śmigłowca należy bezwzględnie przestrzegać zasady „pilot ma zawsze rację” i w związku z tym wszystkie prace, Czynności, działania na pokładzie śmigłowca muszą być bezwzględnie uzgadniane z pilotem i tylko on podejmuje decyzję o ich wykonalności. Bardzo ważna jest rola ratownika pokładowego kierującego pracą ratowników na pokładzie śmigłowca i poza nim, gdyż to on właśnie jest osobą przekazującą Pilotowi informacje o działaniach prowadzonych przez ratowników, on decyduje o rozmieszczeniu podejmowanych ładunków, ratowników i poszkodowanych, dbając o równomierny rozkład obciążeń na pokładzie śmigłowca oraz zachowanie zasad bezpieczeństwa. Ratownik kierujący decyduje o kolejności desantu. Naprowadza śmigłowiec nad punkt, w którym będą wykonywane działania ratownicze.

Przekazując informacje przez wewnętrzny system łączności konieczne jest każdorazowe potwierdzenie, że komunikat został zrozumiany (obowiązuje w relacji pilot-ratownik, ratownik-pilot) Ratownik kierujący sprawdza zbudowane stanowiska ewakuacyjne, stosowany sprzęt, wyposażenie osobiste i sposób jego użytkowania, decyduje o dopuszczeniu ratownika do wykonywania działań ratowniczych. Wszystkie elementy wyposażenia ratowniczego i wszelkie inne powinny być zabezpieczone przed możliwością przypadkowego wypadnięcia poza pokład śmigłowca i dostania się w strefy pracy wirnika nośnego i śmigła ogonowego. Lądowiska w terenie otwartym np. góry, łąki itp. należy dobierać tak by posiadały odpowiednią wytrzymałość gruntu, oraz by podczas lądowania, startu śmigłowca prąd powietrza spod wirnika nie wzbijał w powietrze piachu, pyłu czy drobnych kamieni i lekkich przedmiotów, gdyż to wszystko pod wpływem zawirowań może razić lub okaleczyć osobę znajdującą się w pobliżu maszyny, a nawet może dostać się do wlotów silnika co grozi uszkodzeniem zespołu napędowego.

Podczas prowadzenia akcji ratowniczej, gdy zostaną zauważone rozlewiska paliw płynnych (lub po awaryjnym zrzucie paliwa) należy zachować szczególną ostrożność i omijać je z dużym zapasem bezpieczeństwa, gdyż w wyniku wydobywania się gorących gazów z dysz silników lub wyładowania ładunku elektrostatycznego powstałego na łopatach wirnika nośnego, może spowodować wybuch lub spalanie par cieczy palnych unoszonych przez wodę. Podczas prowadzenia działań ratownicy powinni zajmować takie pozycje, aby przez pilota i mechanika wciągarki byli cały czas widoczni. Ułatwia to wzajemne porozumiewanie się i skraca czas akcji. Można wykorzystać następujące metody: - nawiązania łączności: radiową, sygnalizację ręczną (poprzez odpowiednie ułożenie rąk względem tułowia), oznakowanie i sygnalizację świetlną, sygnalizację dźwiękową, zrzuty informacji. Gdy czas trwania akcji ratowniczych jest w przybliżeniu znany, należy brać tyle paliwa ile na wykonanie zadania potrzeba (plus rezerwa). Wiąże to się ze zmniejszeniem masy śmigłowca, a więc mniejszym zużyciem paliwa i możliwością wzięcia większych ciężarów na pokład, oraz polepszeniem osiągów podczas lotu co jest szczególnie przydatne w czasie działań w górach lub w wysokich temperaturach otaczającego powietrza.

Dobór długości liny dla transportu noszy pod śmigłowcem MI – 2 Długość liny 12 metrów MI – 2 Długość liny 12 metrów PZL W-3A Sokół Długość liny ok. 22 metrów PZL W-3A Sokół Długość liny ok. 22 metrów MI - 8 Długość liny metrów MI - 8 Długość liny metrów Dobór odpowiedniej długości liny zmniejsza prawdopodobieństwo wywołania ruchu obrotowego noszy !!!

DESANT NA LINIE Z POKŁADU ŚMIGŁOWCA Do desantu możemy użyć liny statycznej lub dynamicznej, zaleca się linę statyczną. Liny muszą posiadać atest i nie mogą być o mniejszym przekroju jak 10 mm. Do zjazdu używać aparatu „Rolka Peztl” z hamulcem lub bez. Zabrania się stosowania innych aparatów, chyba że sytuacja jest awaryjna, ale te również muszą posiadać atest. Desantować się można przednimi oraz tylnymi drzwiami, w zależności od sytuacji. Ratownik przystępujący do desantu musi posiadać kask, uprząż alpinistyczną, dwa ląże, cztery karabinki ( w tym dwa zakręcane), rolkę Petzl. PRZYGOTOWANIE STANOWISKA DO ZJAZDU ZANIM ŚMIGŁOWIEC WZNIESIE SIĘ W GÓRĘ. Na obydwu końcach liny robimy kluczkę (węzłem ósemka), wpinamy do nich po jednym karabinku zakręcanym o dużym prześwicie, najlepiej HMS. Koniec liny, który zostaje na pokładzie wpinamy do zaczepu w podłodze, do drugiego końca liny doczepiamy ciężarek (najlepiej woreczek z piaskiem). Do stanowiska zjazdowego (trójnóg), które znajduje się nad przednimi i tylnymi drzwiami na zewnątrz, wpinamy karabinek zakręcany HMS do kolucha oznaczonego cyfrą 400 kg. Ratownik – operator, który będzie kierował desantem, wpina się lonżą do swojego stanowiska. Podaje informację do pilot: „Jesteśmy przygotowani, możemy odrywać się od ziemi”.

DESANT NA LINIE Z POKŁADU ŚMIGŁOWCA Kiedy znajdziemy się w pobliżu miejsca desantu, ratownik – operator poprzez radio precyzyjnie naprowadza pilota na wybrane miejsce desantu. Pilot wykonuje zawis, informując pilota rozpoczyna wypuszczać z ręki linę na ziemię, tyle żeby na ziemi pozostało kilka metrów luzu. Na linie zjazdowej robi węzłem ósemką kluczkę i wpina ją do stanowiska zjazdowego, do wcześniej przygotowanego karabinka, nie zapominając go zakręcić. Stanowisko jest gotowe. Po uzgodnieniu z pilotem można rozpocząć zjazd. Kierujący desantem – ratownik pokładowy - wzywa pierwszego ratownika do zjazdu, ten podchodzi do drzwi wpięty do poręczówki, linę zjazdową wpina do rolki maksymalnie wysoko. Następnie wychodzi na zewnątrz śmigłowca, staje na stopniu i wybiera luz powstały między rolką a stanowiskiem. Kiedy ratownik jest gotowy, operator sprawdza ratownika czy wszystko wykonane jest poprawnie, wypina go z poręczówki daje sygnał do zjazdu zgłaszając to pilotowi. Po dojechaniu do ziemi należy przykucnąć, następnie wstać, powstały w ten sposób luz ułatwi wypięcie rolki z uprzęży. Po wypięciu rolki, w sytuacji kiedy zjazdy będą dalej kontynuowane, należy trzymać w ręce linę, nie napinając jej. Po zakończonych zjazdach, dać znać operatorowi, że może linę wciągnąć na pokład.

DESANT NA LINIE Z POKŁADU ŚMIGŁOWCA W razie nieprzewidzianych sytuacji, gdy zjazd nie może być kontynuowany, należy niezwłocznie zablokować rolkę i wybrać całość zwisającej liny. UWAGA: - Wysokość zjazdu od 1,5 do 40 metrów - Zjeżdżać należy z umiarkowaną prędkością ok 4 m/sek. - Około 5 m. nad ziemią zwolnij zjazd i upewnij się, że dobrze wylądujesz. - Nie bierz ciężaru na plecy, jeżeli musisz zjeżdżać z bagażem powieś go z boku na lonży po przeciwnej stronie liny – bagaż nie powinien być poniżej stóp. - Do zjazdu dobrze jest posiadać rękawice (niezbyt grube). DESANT NA LINIE TYLNYMI DRZWIAMI Desant tylnymi drzwiami może odbywać się pod warunkiem, że śmigłowiec nie posiada nart. Wszystkie czynności są takie same jak przy desancie przednimi drzwiami, z ta tylko różnicą, że operator prowadzący desant siedzi na podłodze wpięty do stanowiska po lewej stronie drzwi, a desantowani podchodzą wpięci do poręczówki biegnącej wzdłuż tylnej ścianki śmigłowca.

DESANT ZE ŚMIGŁOWCA PRZEZ SKOK Desant przez skok z pokładu śmigłowca może być dopuszczony z bezpiecznej wysokości, w terenie łatwym, a w terenie bardzo trudnym (strome zbocze, rumowisko, wąsko, śliski bardzo stromy teren) niedozwolone. Ratownik prowadzący desant ustala kolejność skoków. Po dokładnym naprowadzeniu pilota na miejsce desantu, daje pilotowi sygnał o gotowości. Pilot wykonuje zawis i na znak ratownika prowadzącego desant, ratownicy wpięci do poręczówki podchodzą do drzwi według wcześniej ustalonej kolejności. Stojąc w drzwiach gotowi do skoku, prowadzący desant wypina ratownika z poręczówki i klepnięciem w ramię daje znak do skoku. Skakać należy z pokładu lub stopnia odbijając się z obu nóg naraz i lądując na dwie nogi. Skakać bez sprzętu, jeżeli plecak nie jest ciężki zdjąć z pleców i trzymać w ręce. Po skoku pozostać na miejscu ale tak, aby nie utrudniać skoku następnym. UWAGA: - Wysokość z jakiej wykonuje się desant, uzależniona jest od twardości miejsca zeskoku i nie powinna przekraczać 1,5 metra. - Przedmioty wysokie, w obrębie śmigłowca przenosić poziomo, - Podczas skoku z MI-2, nie opierać się o koło, - Ciężkie przedmioty podawać z pokładu na pętli, - Z tylnych drzwi skakać tylko wtedy, kiedy śmigłowiec nie ma nart.

OPUSZCZANIE ŚMIGŁOWCA Z WYSOKOŚCI DO 10 METRÓW Opuszczenie śmigłowca z wysokości do 10 metrów można wykonać wykorzystując zamocowaną do niego: - linę o średnicy od 50 do 60 mm., po której ratownik za pomocą rąk zabezpieczonych rękawicami opuszcza się w dół. Lina prowadzona jest między stopami i dociskana do siebie, w ten sposób można regulować szybkość opuszczania; - drabinkę speleo, po której ratownik schodzi w dół.

PRZENOSZENIE TRZECH OSÓB NA SZTYWNEJ LINIE POD POKŁADEM ŚMIGŁOWCA Kiedy zachodzi konieczność przenoszenia trzech osób na linie nylonowej pod pokładem śmigłowca, np. rannego, lekarza i ratownika, należy do tego celu użyć podwójnej liny statycznej nie cieńszej niż 10 mm. Kiedy znajdziemy się nad miejscem zdarzenia skąd mamy zabrać rannego wraz z ratownikami, ratownik – operator ustala wysokość na jakiej będzie pracował, wydaje polecenie pilotowi aby sprowadził śmigłowiec na żądaną wysokość i wykonał zawis. Teraz należy zapytać pilota czy można rozpoczynać pracę, jeżeli uzyska zgodę rozpoczyna wypuszczanie liny obciążonej balastem na zewnątrz śmigłowca. W momencie kiedy lina dotknie ziemi należy jeszcze opuścić kilka metrów aby można było wygodnie i bezpiecznie wpiąć nosze. Nosze wpinać do karabinka zbiorczego, który znajduje się na końcu liny. Następnie lonżem do karabinka zbiorczego wpina się jeden z ratowników (lekarz), natomiast drugi ratownik musi posiadać dodatkową linę desantową (długość w zależności od potrzeby). Linę tę należy wpiąć do karabinka zbiorczego, następnie wpiąć do tej liny rolkę i zablokować ją, rolkę wpiąć do uprzęży. Ratownik wisieć teraz będzie na linie desantowej, nie na lonży. Jeżeli wszystko jest prawidłowo powpinane, karabinki zakręcone, dać znać operatorowi pokładowemu, że można zaczynać przemieszczanie do wybranego punktu. Śmigłowiec należy przemieszczać wolno, bez głębokich skrętów.

PRZENOSZENIE TRZECH OSÓB NA SZTYWNEJ LINIE POD POKŁADEM ŚMIGŁOWCA Kiedy śmigłowiec zbliża się do celu pilot musi zmniejszyć szybkość prawie do zera. Ratownik pokładowy naprowadza pilota nad cel bez przerwy informując go ile metrów ma do celu. Kiedy śmigłowiec znajdzie się idealnie nad celem, ratownik pokładowy poleca pilotowi wykonanie zawisu. Teraz ratownik wiszący przy noszach steruje wysokością zawisu, wykonuje to poprzez znaki do ratownika pokładowego. W momencie, gdy śmigłowiec zawiśnie na żądanej wysokości, ratownik wiszący przy noszach rzuca koniec swojej liny desantowej na ziemię, odblokowuje rolkę i rozpoczyna zjazd na ziemię. W momencie, gdy ratownik znajdzie się na ziemi i wypnie się z liny, nie należy jej wypuszczać z ręki. Na znak ratownika z ziemi, ratownik pokładowy poleca pilotowi ostrożne obniżanie zawisu tak aby delikatnie położyć nosze na ziemi. Pomaga mu przy tym ratownik który zjechał i trzyma linę desantową w ręce, przyciągając nosze w wybrane miejsce. Kiedy nosze znajdą się w zasięgu ręki ratownika, należy linę wypuścić z ręki i pomóc łagodnie ułożyć rannego w noszach na ziemi.

Literatura: 1. Wytyczne do organizacji ratownictwa wysokościowego w Krajowym Systemie Ratowniczo – Gaśniczym – Warszawa, kwiecień 2006 r. 2. „Sprzęt i technika w ratownictwie wysokościowym PSP” - Józefów 2000r. 3. Rozporządzenie MSWiA z dnia 16 września 2008 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpieczeństwa i higieny służby strażaków Państwowej Straży Pożarnej, Dz.U. Nr 180, poz