Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Rola i miejsce szkoły w promocji zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży Maria Sokołowska Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej SEMINARIUM PROMOCJA ZDROWIA PSYCHICZNEGO DZIECI I MŁODZIEŻY: ZAGROŻENIA I MOŻLIWOŚCI POMOCY Warszawa, 2-3 października 2008 roku.

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Plan wystąpienia Założenia : holistyczna koncepcja zdrowia Zadania szkoły w zakresie promocji zdrowia psychicznego wg literatury przedmiotu i dokumentów programowych. Wskazówki do realizacji wybranych zadań w szkole Doświadczenia programu „Szkoła Promująca Zdrowie”

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Holistyczny model zdrowia V. Simovska i in.

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej bezpieczeństwo fizyczne bezpieczeństwo emocjonalne świadomość własnej tożsamości poczucie przynależności poczucie kompetencji świadomość misji inaczej poczucie sensu życia (Bettie B.Youngs w Dryden,Vos 2000): Czynniki wpływające na poczucie własnej wartości

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Promocja zdrowia psychicznego w szkole Rozwijanie umiejętności życiowych Środowisko psycho – społeczne ( klimat) Pomoc psychologiczno - pedagogiczna

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Założenia promocji zdrowia psychicznego w szkole Wg Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym. Polityka dla Europy (Implementation Mental Health Promotion Action IMHPA ) „Wdrożenie w szkołach podejścia holistycznego, obejmującego dzieci i młodzież, które polega na promocji zdrowia psychicznego poprzez strategię budowania umiejętności oraz zmiany w środowisku szkolnym;”

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Promocja zdrowia psychicznego w szkole to: 1. Rozwijanie umiejętności uczniów zaspakajania realizowania rozwiązywania potrzeb zadań problemów 2. Tworzenie warunków sprzyjających zdrowiu psychospołecznemu ( zdrowe środowisko psycho - społeczne) J.Cz. Czbała.( red) Zdrowie psychiczne zagrożenia i promocja IPiN Warszawa 2000

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Rozwijanie umiejętności życiowych (psychospołecznych)

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej UMIEJĘTNOŚCI ŻYCIOWE - U.Ż. ( LIFE SKILLS), „ Umiejętności (zdolności) umożliwiające jednostce pozytywne zachowania przystosowawcze, które pozwalają efektywnie radzić sobie z zadaniami i wyzwaniami codziennego życia ” (WHO)

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Klasyfikacja u.ż Interpersonalne (m.in. empatia, komunikacja, współpraca, negocjacje, rozwiązywanie konfliktów) Budowania samoświadomości : (m.in. samoocena, poczucie własnej wartości) Klaryfikowania wartości: (m.in. budowanie systemu wartości, tolerancja, radzenie sobie z dyskryminacją i stereotypami) Podejmowania decyzji: (m.in. twórcze i krytyczne myślenie, rozwiązywanie problemów, ocena ryzyka) Radzenia sobie ze stresem i emocjami

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Umiejętności życiowe a prawo oświatowe Podstawa Programowa Kształcenia Ogólnego : „Edukacja szkolna polega na harmonijnej realizacji przez nauczyciela zadań z zakresu nauczania, kształcenia umiejętności i wychowania” Wśród umiejętności ( umiejętności kluczowe, kompetencje osobiste ) wymienia się m.in. takie jak : skuteczne porozumiewanie się, budowanie więzi międzyludzkich, rozwiązywanie konfliktów społecznych, twórcze myślenie i rozwiązywanie problemów.* * Załącznik do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego Dz. U. Nr 10 poz. 129

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

Projekt pilotażowy „Strategia rozwijania u.ż uczniów w praktyce szkolnej” Realizowany przez Pracownię Promocji Zdrowia KOWEZ we współpracy z Europejską Siecią Szkół Promujących Zdrowie, WHO, UNICEF oraz Wydziałem Pedagogicznym U.W. Uczestniczyło w nim 41 nauczycieli z 12 szkół, którzy zorganizowali zajęcia dla 1708 uczniów z 60 klas. (w trzech województwach: śląskim, opolskim i świętokrzyskim) Przeprowadzona ewaluacja wykazała, że zarówno uczniowie jak i nauczyciele bardzo pozytywnie ocenili zaproponowaną strategię

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Założenia projektu : Uczeń jest aktywnym uczestnikiem procesu edukacyjnego 1. Podjęcie pracy nad wybraną umiejętnością życiową nie powinno wynikać z decyzji nauczyciela ( czy specjalisty), ale z diagnozy dokonanej przez osoby zainteresowane w tym przede wszystkim uczniów. Diagnoza ma odpowiedzieć na pytanie „Jakie umiejętności życiowe są najbardziej potrzebne danej grupie młodzieży” uwzględniając : potrzeby okresu dojrzewania, typowe sytuacje życiowe w jakich uczestniczy dorastający zachowania ryzykowne młodzieży

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Założenie : Uczeń jest aktywnym uczestnikiem procesu edukacyjnego ( c.d.) 2. Szkolenia wykorzystują cykl uczenia się przez doświadczanie obejmujący fazy: doświadczenia, refleksji osobistych uczestników, uzupełnienia lub korekty wiedzy przez prowadzącego, próby zastosowania przez uczestników w praktyce tego czego nauczyli się w ramach szkolenia.

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Programy realizowane w CMPPP: Szkoła dla Rodziców i Wychowawców Porozumienie w szkole Golden Five Mediacje Kształtowanie umiejętności psychospołecznych nauczycieli

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Tworzenie środowiska psycho – społecznego ( klimat)

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Co to jest zdrowe środowisko psycho-społeczne: przyjazne, miłe, satysfakcjonujące uczenie się wspieranie współpracy zamiast rywalizacji wspierająca, otwarta komunikacja zapewnianie warunków dla twórczego działania wspieranie procedur i polityki zapewniających pokojowe interakcje, przeciwdziałanie karom fizycznym, agresji i przemocy promowanie praw dziewcząt i chłopców poprzez tworzenie równych możliwości i stosowanie demokratycznych procedur. WHO Infromation Series on School Health Document 10

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Relacje „ja- ty”/ „ja- to” Relacje osobowe ( „ja – ty”) „ obejmują cały zakres postaw od zwykłego szacunku i uprzejmości, przez sympatię i podziw po (…) miłość” Relacje instrumentalne ( „ja – to” ) – druga osoba traktowana jest jako narzędzie do osiągnięcia własnego celu Martin Buber wg D. Goleman „Inteligencja społeczna” Dom Wydawniczy Rebis Poznań 2007

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Tworzenie podmiotowych relacji z uczniem Posługuję się zawsze imieniem dziecka. Zwracam uwagę na ucznia w czasie lekcji, nie tylko wtedy, gdy źle się zachowuje (kontakt wzrokowy, pochwała, pomoc). Wykorzystuję dogodny moment, by pokazać, że interesuję się nim (rozmawiam czasem o sprawach nie związanych ze szkołą). Uśmiecham się i pokazuję, że rozpoznaję ucznia poza klasą. Mówię dobrze o nim w obecności innych dzieci oraz dorosłych. ( wg programu Golden Five)

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Porozumienie bez przemocy” – ( Nonviolent Communication - NVC) Marshalla B. Rosenberga „Język żyrafy” 1. obserwacja i opis zaistniałej sytuacji 2. określenie uczucia, które nam w tej sytuacji towarzyszy 3. próba określenia z jaką potrzebą łączy się to uczucie 4. prośba o działanie, które może zaspokoić naszą potrzebę. „Język szakala” : ocenianie, oskarżenia odnoszące się do innych jak i do siebie. To język osoby, która żąda, atakuje, ośmiesza, „wie lepiej” dlatego wywołuje u innych agresję, bunt, chęć „odwetu, a u siebie poczucie winy, zaniżanie samooceny.

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej „ Porozumienie bez przemocy” ( Nonviolent Communication - NVC) Marshalla B. Rosenberga Kontakty interpersonalne opisują dwie kategorie niezależność - wzajemność. Niezależność zdolność do samodzielnego decydowania o swoich potrzebach i sposobach ich zaspakajania zaś wzajemność zdolnością do rozumienia potrzeb innych i brania ich pod uwagę w swoich działaniach. (Widstrand T.)

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Określenie norm i reguł zachowania w klasie/szkole Wspólnie z uczniami wypracowuję reguły i konsekwencje ich nie przestrzegania. Upowszechniam je w całej społeczności szkolnej (nauczyciele, uczniowie, rodzice, personel administracyjny). Formułuję zasady w sposób pozytywny (np. „W czasie lekcji pozostajemy na swoich miejscach” zamiast „Nie wychodzimy z ławki w czasie lekcji”). Wspólnie z uczniami przestrzegamy przyjętych norm.

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Wspieranie współpracy zamiast rywalizacji Szkodliwe mity wspierające rywalizację w praktyce szkolnej : 1.Konkursy są wartościowa i atrakcyjna formą pracy gwarantującą zaangażowanie uczniów w działania z zakresu promocji zdrowie i profilaktyki. 2.Bez rywalizacji uczniów nie zmobilizuje się do wysiłku. 3.Szkoła musi przyzwyczaić ucznia do rywalizacji bo od tego zależy jego sukces w dorosłym życiu.

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ad 1 Czy konkurs może być gwarancją zaangażowania uczniów ? konkursy wykluczają osoby z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej oraz dzieci, które charakteryzuje niska samoocena wykorzystywanie motywującej roli nagrody sugeruje, że zadanie nie jest warte wykonania z własnej woli o rodzaju aktywności jaką podejmie uczestnik decyduje organizator konkursu (jest to rodzaj manipulacji)

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ad 2 Eksperyment: Rozwijanie sprawności fizycznej uczniów w sytuacji rywalizacji i współpracy Rywalizacja nastąpiła poprawa sprawności fizycznej, ale „obraz ja” uległ pogorszeniu Współpraca nastąpiła poprawa zarówno sprawności fizycznej jak i „obrazu ja”. ( DEMBO)

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ad 3 „Doktryna jakości” Stałe doskonalenie ( zasada doskonalenia) Myślenie systemowe Współpraca, (zasada racjonalności) (zasada jedności) Wg A.Blikle E. Deming P. Drucker W. Shewhart

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Równouprawnienie płci – problem rzeczywisty czy pozorny Mężczyźni mają bardziej optymistyczne przewidywania co do efektów własnej nauki niż kobiety. Efekt : chłopcy na lekcji są bardziej aktywni co dodatkowo wzmacnia ich poczucie własnej wartości (Dembo)

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Pomoc psychologiczno – pedagogiczna

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 2. Dawanie wsparcia Wsparcie społeczne to dostępne dla jednostki zasoby, z których może korzystać w sytuacjach trudnych, wynikające z kontaktów interpersonalnych: emocjonalne - przekazywanie emocji podtrzymujących, uspokajających, wyrażanie zainteresowania, tworzenie poczucia przynależności; informacyjne - wymiana i udzielanie informacji; instrumentalne - udzielanie bezpośredniej pomocy w formie pożyczek, darów lub usług; duchowe - odniesienie się do sfery sensu życia i ducha (związane z krytycznymi sytuacjami życiowymi np. nieuleczalna choroba). Ćw.3

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Wsparcie społeczne - wyniki badań Wsparcie społeczne uzyskane od nauczycieli, rodziców i innych uczniów w klasie zmniejsza zagrożenie występowania zachowań ryzykownych. Wsparcie uzyskane od nauczycieli i rodziców jest w tym zakresie bardziej znaczące niż wsparcie ze strony rówieśników. Wsparcie społeczne ze strony nauczycieli, ma największe znaczenie w redukowaniu nadużywania alkoholu i używania marihuany lub haszyszu przez młodzież. Agnieszka Małkowska „Środowisko psychospołeczne szkoły. Wyniki badań nad zachowaniami zdrowotnymi młodzieży w Polsce i innych krajach”

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Kryteria wsparcia społecznego dla ucznia ze strony nauczyciela Czy uczeń dostaje od Ciebie sygnały, że interesujesz się jego sprawami? Czy zachęcasz ucznia do tego, aby w razie potrzeby zwrócił się do Ciebie z prośbą o pomoc? Czy wiesz jakie wsparcie może dostać dany uczeń od innych osób ze swojego otoczenia?

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Gdy rozmawiam z dzieckiem słucham w sposób aktywny: Sprawdzam czy dobrze rozumiem o czym mówi uczeń, Odzwierciedlam uczucia, Stosuję sformułowania zachęcające do kontaktu: „aha”, „interesujące”, „hm..”, „opowiedz o tym więcej”, Zadaję pytania otwarte - zamiast: „Dlaczego to robisz?” można zapytać: „Ciekawa/y jestem jak ta sytuacja wygląda z Twojego punktu widzenia?”, „Jak myślisz, co by pomogło Ci zachować się inaczej?” Zauważam i reaguję na niewerbalne komunikaty dziecka.

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej „Myślenia za dziecko” (podpowiadanie rozwiązań, pouczanie, ostrzeganie, upominanie, moralizowanie); Oceniania (osądzenie, krytykowanie, ośmieszanie, ale także chwalenie); „Zamazywania” problemu (uspakajanie, odciąganie uwagi, pocieszanie, rozweselanie). Gdy rozmawiam z dzieckiem unikam:

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Doświadczenia programu „Szkoła Promująca Zdrowie”

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym. Polityka dla Europy (Implementation Mental Health Promotion Action IMHPA ) str. 41 „Promowanie zdrowia psychicznego w szkołach: Elementy promocji zdrowia psychicznego należy włączyć do inicjatywy promocji zdrowia w szkołach m.in. Sieci Szkół Promujących Zdrowie pod egidą ŚOZ. Zwiększy to pozytywny wpływ, jaki może mieć szkoła na zachowanie, zdrowie psychiczne i rozwój młodzieży”

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Proces tworzenia szkoły promującej zdrowie: polega na oddolnym wprowadzaniu zmian poprzez realizację kolejnych projekt ó w (od diagnozy do ewaluacji), przebiega r ó żnie w r ó żnych środowiskach odpowiednio do diagnozy potrzeb i zasob ó w, realizowany jest zgodnie z zasadą małych krok ó w.

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Diagnoza: Co wpływa na moje samopoczucie w szkole ? Pytanie skierowane do : uczniów nauczycieli, rodziców pracowników obsługi Bardzo dobrze Dobrze Niezbyt dobrze Źle

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Czym się różni filozofia i praktyka szkoły promującej zdrowie od tradycyjnego podejścia do problemów zdrowia

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Podejście tradycyjne a sz.p.z Koncentracja uwagi na jednostce Zdrowie jako brak choroby i problemów. Podkreślanie negatywnych informacji ostrzeganie, budzenie lęku. Podejście siedliskowe Zdrowie jako dobre samopoczucie (jakość życia) Podkreślanie pozytywów : zalet bycia zdrowym i dokonywania odpowiednich wyborów

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Podejście tradycyjne a sz.p.z Cel: wskazanie odpowiednich zachowań, stylu życia (konformizm, posłuszeństwo Przekazywanie wiedzy, moralizatorstwo Cel: budowanie autonomii i umiejętności podejmowania decyzji ( ludzie wybierają sposób osiągania zdrowia) Rozwijanie kompetencji do działania: obok wiedzy rozwijanie umiejętności i kształtowanie postaw.

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Podejście tradycyjne a sz.p.z Edukacja zdrowotna jako niezależna dziedzina wiedzy Działania akcyjne, „zarządzanie kryzysami” Promocja zdrowia budowana na otwarcie sformułowanych zasadach takich jak : demokracja, równość i uczestnictwo Działania długoterminowe: jak najwcześniej, dla wszystkich dzieci, odpowiednio do ich poziomu rozwoju, potrzeb i zainteresowań.

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej I Konferencja w Halkidiki i Rezolucja z Egmond Szkoła promująca zdrowie: zwiększa możliwości młodych ludzi do podejmowania działań i dokonywania zmian. Jest miejscem, w kt ó rym młodzi ludzie pracując razem z nauczycielami i innymi osobami, mogą osiągnąć sukces. Wzmacnianie młodych ludzi, wspieranie ich wizji i idei, umożliwia im wpływ na ich życie i warunki życia". (WHO, 1997)

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Metoda projektu w praktyce szkolnej Metoda projektu polega na tym, że uczniowie samodzielnie (pod dyskretną opieką nauczyciela) realizują „duże” zadanie (przedsięwzięcie) w oparciu o przyjęte wcześniej założenia. Wykonując zadanie zdobywają określoną wiedzę i kształtują szereg umiejętności, a prezentując swój projekt publicznie przekazują tę wiedzę innym. E. Goźlińska Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia w szkole. Zeszyt 1, KOWEZ 2000,

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Dwa rodzaje projektów Projekty badawcze, edukacyjne Projekty działania lokalnego

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Metoda projektu w promocji zdrowia i profilaktyce 1.Projekty edukacyjne Zebranie przez uczniów informacji i zaprezentowanie ich przedstawicielom społeczności szkolnej i lokalnej 2. Podejście „IVAC” (Investigations, Visions, Actions and Changes)- Badania, Wizja, Działania i Zmiany

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej IVAC A: Badanie zagadnienia (problemu) B: Rozwój wizji C: Działanie i zmiana dlaczego to zagadnienie jest dla nas ważne? jak wpływa na nasze zdrowie – teraz/w przyszłości? Jak powinno być – jaka jest nasza wizja, marzenie ? jakie zmiany doprowadzą do realizacji naszych wizji? (zmiany w nas samych, w klasie, w społeczności) jakie działania zainicjujemy?

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 1.Projekty służyć wprowadzaniu pozytywnych zmian w środowisku szkolnym 2.Realizacja projektów sprzyja rozwijaniu wielu umiejętności życiowych oraz poczucia koherencji 3.Projekty są atrakcyjną formą uczenia się, służącą rozwijaniu samodzielności i twórczości myślenia. 4.Projekty są praktycznym sposobem wspierania współpracy w miejsce rywalizacji. Metoda projektów a promocja zdrowia psychicznego

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Literatura Blikle A. Zarządzanie bez kar i nagród. Materiały konferencji „Polityka jakości polskich przedsiębiorstw w dobie integracji europejskiej” Racibórz – Wiedeń 1998 Czabała J.Cz.( red) Zdrowie psychiczne zagrożenia i promocja Instytut Psychiatrii i Neurologii Warszawa 2000 Dembo M. H.: Stosowana psychologia wychowawcza. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1997 Goleman „Inteligencja społeczna” Dom Wydawniczy Rebis Poznań 2007 Gordon T. Wychowanie bez porażek. Instytut Wydawniczy PAX Warszawa 1991 Małkowska A „Środowisko psychospołeczne szkoły. Wyniki badań nad zachowaniami zdrowotnymi młodzieży w Polsce i innych krajach” Instytut Matki i Dziecka. Warszawa 200 Jane-Llopis,E& Anderson Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym. Polityka dla Europy (Implementation Mental Health Promotion Action IMHPA ) Nijm Woynarowska B. Edukacja Zdrowotna PWN Warszawa 2007 Widstrand T. Porozumienie bez przemocy czyli język żyrafy w szkole. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Warszawa 2005 WHO Information Series on School Health Document 10