Wykorzystano: 1. M. Próchnicka: Seminarium Bolońskie.Krajowe Ramy Kwalifikacji. Budowa programów studiów na bazie efektów kształcenia. 2. A.Wroczyńska, P.Stępień: Opisywanie programu kształcenia w warunkach znowelizowanego Prawa o szkolnictwie wyższym. PROJEKTOWANIE PROGRAMÓW STUDIÓW W OPARCIU O EFEKTY KSZTAŁCENIA ZDEFINIOWANE DLA OBSZARÓW KSZTAŁCENIA W OPARCIU O EFEKTY KSZTAŁCENIA ZDEFINIOWANE DLA OBSZARÓW KSZTAŁCENIA

Plan  Akty prawne  Definicje podstawowych terminów  Metodyka tworzenia programu kształcenia w oparciu o efekty kształcenia

 USTAWA z dn.18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zm. niektórych innych ustaw,  Rozporządzenie MNiSzW z dn. 8 sierpnia 2011 r. w sprawie obszarów wiedzy, dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych,  Rozporządzenie MNiSzW z dn. 5 października 2011 r. w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia,  Rozporządzenie MNiSzW z dn. 2 listopada 2011 r. w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji: opisy efektów kształcenia dla obszarów kształcenia,  Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dn. 4 listopada 2011 w spr. wzorcowych efektów kształcenia, 3

 Rozporządzenie MNiSzW z dn.a 1 września 2011 r. w sprawie tytułów zawodowych nadawanych absolwentom studiów, warunków wydawania oraz niezbędnych elementów dyplomów ukończenia studiów i świadectw ukończenia studiów podyplomowych oraz wzoru suplementu do dyplomu,  Rozporządzenie MNiSzW z dn. 29 września 2011 r. w sprawie warunków oceny programowej i oceny instytucjonalnej. zakładka: Akty prawne – szkolnictwo wyższe A. Kraśniewski, Jak przygotowywać programy kształcenia zgodnie z wymaganiami wynikającymi z Krajowych Ram Kwalifikacji. Publikacja MNiSZW , s

KWALIFIKACJE NAKŁAD PRACY POZIOM PROFIL EFEKTY KSZTAŁCENIA Kwalifikacje pierwszego stopnia (Tytuł zawodowy licencjata, inżyniera lub równorzędny) Kwalifikacje drugiego stopnia (Tytuł zawodowy magistra, magistra inżyniera lub równorzędny) Kwalifikacje trzeciego stopnia (Stopień naukowy doktora) Kwalifikacje podyplomowe Profil ogólnoakademicki Profil praktyczny Kwalifikacje - efekty kształcenia, poświadczone dyplomem, świadectwem, certyfikatem lub innym dokumentem wydanym przez uprawnioną instytucję potwierdzającym uzyskanie zakładanych efektów kształcenia

Poziom kształcenia Poziom kształcenia odpowiada poziomowi uzyskiwanych kwalifikacji (pierwszego, drugiego lub trzeciego stopnia). Poziom studiów: studia pierwszego, drugiego lub trzeciego stopnia. 6 Profil kształcenia Studia o profilu ogólnoakademickim: program kształcenia obejmuje moduł zajęć służących zdobywaniu przez studenta pogłębionych umiejętności teoretycznych. Studia o profilu praktycznym: program kształcenia obejmuje moduł zajęć służących zdobywaniu przez studenta umiejętności praktycznych.

EFEKTY KSZTAŁCENIA – to, co osoba uczestnicząca w procesie kształcenia prowadzonym przez instytucję edukacyjną lub szkoleniową wie, rozumie i potrafi wykonać po jego zakończeniu, ujęte w kategoriach wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych PROGRAM KSZTAŁCENIA - opis określonych przez uczelnię spójnych efektów kształcenia, zgodny z Krajowymi Ramami Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego, oraz opis procesu kształcenia, prowadzącego do osiągnięcia tych efektów, wraz z przypisanymi do poszczególnych modułów tego procesu punktami ECTS

Efekty kształcenia - zasób wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych uzyskanych w procesie kształcenia przez osobę uczącą się Wiedza – zasób powiązanych ze sobą faktów, zasad, teorii i doświadczeń przyswojonych przez osobę uczącą się Umiejętności – zdolność wykorzystania wiedzy oraz wyćwiczonych sprawności do wykonywania zadań oraz rozwiązywania problemów Kompetencje personalne i społeczne – zdolność do autonomicznego i odpowiedzialnego wykonywania powierzonych zadań; gotowość do uczenia się przez całe życie; sprawność komunikowania się; umiejętność współdziałania z innymi w roli zarówno członka jak i lidera zespołu

Dla poziomów (Krajowe Ramy Kwalifikacji ) Dla obszarów kształcenia (KRK) Dla kierunków studiów Dla programów studiów/kształcenia Dla przedmiotów/modułów Dla zajęć Dla profili kształcenia: ogólnoakademicki, praktyczny Definiowanie efektów kształcenia KRK UCZELNIA/ JEDNOSTKA ORGANIZACYJNA/ NAUCZYCIEL

OBSZAR KSZTAŁCENIA - zasób wiedzy i umiejętności z zakresu jednego z obszarów wiedzy określonych w Rozporządzeniu MNiSzW z dn. 8 sierpnia 2011 r. w sprawie obszarów wiedzy, dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych KIERUNEK STUDIÓW - wyodrębniona część jednego lub kilku obszarów kształcenia, realizowana w uczelni w sposób określony przez program kształcenia MODUŁ/PRZEDMIOT - jednostka programu studiów/kształcenia posiadająca wyodrębnione cele i efekty kształcenia, zgodne z celem i efektami programu kształcenia, realizowana w oparciu o specyficzne dla niej metody nauczania i uczenia się oraz oceny i potwierdzania efektów kształcenia

Definiowanie efektów kształcenia Efekty kształcenia dla obszarów kształcenia Efekty kształcenia dla kierunku studiów Efekty kształcenia dla modułu/przedmiotu

Efekty kształcenia 1.Efekty kształcenia zawarte w Rozporządzeniu MNiSW o KRK – efekty obszarowe, zdefiniowane dla: ­ pierwszego i drugiego stopnia studiów, ­ profilu ogólnoakademickiego i praktycznego. 1.Efekty kształcenia zdefiniowane dla programu kształcenia – efekty kierunkowe. 2.Efekty kształcenia ujęte w Rozporządzeniu MNiSW z dn. 4 listopada 2011 w sprawie wzorcowych efektów kształcenia (m.in. elektronika) - wzorcowe efekty kształcenia. 12

OBSZARY KSZTAŁCENIA Transport, elektrotechnika, elektronika, telekomunikacja – obszar i dziedzina nauk technicznych Turystyka i rekreacja – brak przypisania do obszaru i dziedziny 1.studia humanistyczne, 2.nauki społeczne 3.nauki ścisłe 4.studiów przyrodnicze 5.studia techniczne 6.studia medyczne 7.studia rolnicze, leśne i weterynaryjne 8.studia poświęconych sztuce

OZNACZENIA EFEKTÓW OBSZAROWYCH H: obszar kształcenia odpowiadający naukom humanistycznym, S: obszar kształcenia odpowiadający naukom społecznym, X: obszar kształcenia odpowiadający naukom ścisłym, P: obszar kształcenia odpowiadający naukom przyrodniczym, T: obszar kształcenia odpowiadający naukom technicznym, M: obszar kształcenia odpowiadający naukom medycznym, naukom o zdrowiu oraz naukom o kulturze fizycznej, R: obszar kształcenia odpowiadający naukom rolniczym, leśnym i weterynaryjnym, A: obszar kształcenia odpowiadający sztuce;

1 — studia pierwszego stopnia 2 — studia drugiego stopnia A — profil ogólnoakademicki P — profil praktyczny W — kategoria wiedzy U — kategoria umiejętności K — kategoria kompetencji społecznych 01, 02, 03 i kolejne — numer efektu kształcenia T1A_W02 - jest symbolem efektu w opisie efektów obszarowych dla nauk technicznych, studia pierwszego stopnia o profilu ogólnoakademickim, w kategorii „wiedza”, który został umieszczony jako drugi w kolejności na liści efektów w tej kategorii.

OBSZAROWE EFEKTY KSZTAŁCENIA - NAUKI TECHNICZNE Profil ogólnoakademicki Osoba posiadająca kwalifikacje pierwszego stopnia: Osoba posiadająca kwalifikacje drugiego stopnia: Wiedza T1A_W01 ma wiedzę z zakresu matematyki, fizyki, chemii i innych obszarów właściwych dla studiowanego kierunku studiów przydatną do formułowania i rozwiązywania prostych zadań z zakresu studiowanego kierunku studiów T2A_W01 ma rozszerzoną i pogłębioną wiedzę z zakresu matematyki, fizyki, chemii i innych obszarów właściwych dla studiowanego kierunku studiów przydatną do formułowania i rozwiązywania złożonych zadań z zakresu studiowanego kierunku studiów T1A_W02 ma podstawową wiedzę w zakresie kierunków studiów powiązanych ze studiowanym kierunkiem studiów T2A_W02 ma szczegółową wiedzę w zakresie kierunków studiów powiązanych ze studiowanym kierunkiem studiów T1A_W…………………………………….T2A_W………………………………………………. T1A_W11zna ogólne zasady tworzenia i rozwoju form indywidualnej przedsiębiorczości, wykorzystującej….. T2A_W11zna ogólne zasady tworzenia i rozwoju form indywidualnej przedsiębiorczości, wykorzystującej….

T1A_W01 - wiedza: 11 efektów kształcenia T1A_U01 - umiejętności: umiejętności ogólne (niezwiązane z obszarem kształcenia inżynierskiego) - 6 efektów kształcenia podstawowe umiejętności inżynierskie – 16 studia pierwszego stopnia, 19 – studia drugiego stopnia T1A_K01 – kompetencje społeczne, 7 efektów 6 ustalonych przez uczelnię OBSZAROWE EFEKTY KSZTAŁCENIA - NAUKI TECHNICZNE

KOMPETENCJE SPOŁECZNE wspólne dla nauk technicznych, społecznych i ścisłych zostały przyjęte Uchwałą Senatu PRad. Z dn. 24 listopada 2011

Zalecenia (Jak przygotować…, s. 32 – 49): 1.Prace zespołów eksperckich opracowujących wzorcowe opisy efektów kształcenia dla wybranych kierunków studiów pierwszego stopnia prowadziły najczęściej do zestawu efektów obejmującego pozycji. 2.Efekty kierunkowe powinny „pokrywać” wszystkie efekty obszarowe. 3.Jeżeli postulat ten nie jest spełniony, to w dokumentacji programu kształcenia powinny być wymienione wszystkie te obszarowe efekty kształcenia, dla których nie ma odpowiedników w zestawie opracowanych efektów kierunkowych. DEFINIOWANIE EFEKTÓW KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU

4.W przypadku programu kształcenia prowadzącego do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera efekty kierunkowe – oprócz „pokrywania” efektów obszarowych – powinny dodatkowo „pokrywać” pełen zakres efektów kształcenia wyszczególnionych w opisie tego typu kwalifikacji. 4.Efekty kształcenia dla studiów drugiego stopnia są „głębsze” (bardziej zaawansowana wiedza i umiejętności), lecz mogą dotyczyć węższego obszaru (Jak…, s. 36); Niektóre efekty mogą być pominięte, zakładając, że posiada je absolwent studiów pierwszego stopnia Zalecenia - definiowanie efektów kształcenia dla kierunku

Zalecenia - realistyczna ocena możliwości osiągnięcia zakładanych efektów kształcenia Zamierzone efekty kształcenia muszą być definiowane z rozwagą, bowiem warunkiem uzyskania kwalifikacji (dyplomu) jest osiągnięcie wszystkich założonych w programie kształcenia efektów kształcenia Definiowane przez uczelnię efekty kształcenia nie powinny odzwierciedlać oczekiwań i ambicji kadry, lecz realne możliwości osiągnięcia tych efektów przez najsłabszego studenta, który – według przyjętych przez jednostkę prowadzącą studia kryteriów – powinien uzyskać dyplom EFEKTY KSZTAŁCENIA MUSZĄ BYĆ „MIERZALNE”

Zalecenia - proporcja efektów kształcenia w poszczególnych kategoriach Cel KRK: osiągnięcie stanu, w którym kwalifikacje absolwentów są „mocno nasycone” umiejętnościami i kompetencjami społecznymi, a nie – jak to ma dziś czasami miejsce – zdominowane przez zasób posiadanej wiedzy. łączna liczba efektów kształcenia w kategoriach „umiejętności” i „kompetencje społeczne” jest wyraźnie większa od liczby efektów kształcenia w kategorii „wiedza” konieczne zachowanie proporcji

Zalecenia - treść wyrażeń opisujących efekty kształcenia Str. 48 (Jak przygotowywać programy kształcenia...): ……efekty kształcenia w tej kategorii określają, czemu ma służyć wiedza; typowym sformułowaniem w opisie efektów kształcenia byłoby wówczas: „ma wiedzę niezbędną do zaprojektowania/wykonania...

24 Relacje między efektami kierunkowymi (efektami określonymi dla konkretnego kierunku studiów) a efektami obszarowymi dla obszaru lub obszarów kształcenia przyporządkowanych temu kierunkowi mogą być przedstawione w formie tabeli. tabela odniesienia efektów kierunkowych do efektów obszarowych Danemu efektowi kierunkowemu może odpowiadać kilka efektów obszarowych – z jednego lub większej liczby obszarów. Jeżeli zdefiniowane przez uczelnię efekty kierunkowe wykraczają poza efekty obszarowe, odpowiednie pole w tabeli pozostaje puste.

Tabela odniesień efektów kierunkowych do efektów obszarowych (Tab. 1) nazwa kierunku studiów:... poziom kształcenia: studia pierwszego stopnia profil kształcenia: ogólnoakademicki symbol kierunkowych efektów kształcenia Kierunkowe efekty kształcenia odniesienie do obszarowych efektów kształcenia 123 WIEDZA (W) K_W01Opis słowny K_W02…ma wiedzę w zakresie..T1A_W02 …… UMIEJĘTNOŚCI (U) K_U01Opis słowny K_U02…posiada umiejętności ….T1A_U KOMPETENCJE SPOŁECZNE (K) K_K01Opis słowny K_K02T1A_K

OZNACZENIA EFEKTÓW KIERUNKOWYCH litera K – dla wyróżnienia, że chodzi o efekty dla kierunku (a nie dla obszaru), znak _ (podkreślnik), jedna z liter W, U lub K – dla oznaczenia kategorii efektów (W – wiedza, U – umiejętności, K – kompetencje społeczne), numer efektu w obrębie danej kategorii, zapisany w postaci dwóch cyfr dziesiętnych (numery 1-9 są poprzedzone cyfrą 0). K_K02 jest symbolem efektu w kategorii „kompetencje społeczne”, który przez projektantów programu kształcenia został umieszczony jako drugi w kolejności na liści efektów w tej kategorii.

 Z opisu efektów kształcenia w formie przedstawionej w tabeli odniesień efektów kształcenia (Tab. 1) nie wynika, czy i w jakim stopniu kierunkowe efekty kształcenia zdefiniowane przez uczelnię spełniają wymagania określone w Rozporządzeniu w sprawie warunków prowadzenia studiów, związane z „pokrywaniem” efektów obszarowych (wymaganie pokrycia efektów kształcenia).  W przypadku gdy uczelnia (jednostka prowadząca studia) zdefiniowała „własne” efekty kierunkowe, do stwierdzenia, czy i w jakim stopniu efekty te pokrywają efekty obszarowe, może służyć tabela zawierająca pewną formę „inwersji” informacji zawartych w tabeli odniesień efektów kształcenia. tabela pokrycia efektów kształcenia

Tabela pokrycia obszarowych efektów kształcenia przez kierunkowe efekty kształcenia Inwersja tabeli odniesień

Sytuacje, które mogą stanowić przesłankę do modyfikacji efektów kształcenia dla programu lub modyfikacji zestawu modułów: a) pusty wiersz tabeli: oznacza to, że pewien założony efekt kształcenia nie jest osiągalny w wyniku realizacji programu studiów – nie istnieje bowiem żaden moduł, który zakłada uzyskanie takiego efektu; b) słabo wypełniony wiersz tabeli: oznacza to, że pewien założony efekt kształcenia może być osiągnięty jedynie w znikomym, być może niedostatecznym stopniu; c) mocno wypełniony wiersz tabeli: może to oznaczać, że pewien założony efekt kształcenia jest nadmiernie eksponowany w programie studiów – zbyt duża liczba modułów zakłada uzyskanie takiego efektu (być może kosztem innych niedostatecznie „pokrytych” efektów); d) słabo wypełniona kolumna matrycy: może to oznaczać, że pewien moduł nie wnosi zbyt istotnego wkładu w osiągnięcie kierunkowych efektów kształcenia – niezbyt pasuje do wizji programu kształcenia. 29 TABLICA POKRYCIA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA

Jeżeli w przypadku studiów pierwszego stopnia dla kierunku studiów przypisanego do jednego obszaru kształcenia w pewnym wierszu tabeli pokrycia efektów kształcenia ostatnia kolumna jest pusta, oznacza to, że kierunkowe efekty kształcenia nie pokrywają wszystkich efektów kształcenia wyszczególnionych w opisie obszaru kształcenia.

Definiowanie efektów kształcenia dla modułów /przedmiotów

TREŚĆ KARTY PRZEDMIOTU (SYLABUSA) – Cel przedmiotu – Efekty kształcenia, z podziałem na W,U,K, wraz z odniesieniem do do efektów kształcenia dla obszaru (obszarów) i kierunku /Tabela/ – Formy zajęć dydaktycznych i ich wymiar /Tabela/ – Forma nauczania: /tradycyjna-zajęcia zorganizowane w Uczelni, realizowane z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość/ – Treści kształcenia – oddzielnie dla każdej formy zajęć – Metody weryfikacji efektów kształcenia /w odniesieniu do poszczególnych efektów/ – Kryteria oceny osiągniętych efektów kształcenia/ Tabela/ – Bilans punktów ECTS – Literatura podstawowa i uzupełniająca

Cel modułu/przedmiotu Szeroki, ogólny opis intencji kształcenia; wskazuje na to co nauczyciel zamierza osiągnąć w programie modułu/przedmiotu. Cele są zwykle formułowane z punktu widzenia nauczycieli

Pierwsze to sposób opisowy - sformułowania typu: „student ma wiedzę w zakresie...”, „student zna i rozumie …”, „student posiada umiejętności..” – pozwala określić treści programowe odpowiadające efektom kształcenia, nie wskazuje jednak poziomu zgłębienia wiedzy, opanowania danej umiejętności. Drugi sposób - używanie tzw. czasowników opisujących działania (czynności), realizowane przez studenta w procesie kształcenia – wskazuje, w jaki sposób student powinien zademonstrować osiągnięcie danego efektu kształcenia: „student potrafi wymienić...”. „student potrafi wyjaśnić...”. Zaleca się, aby efekty kształcenia dla poszczególnych przedmiotów były opisywane – przy użyciu czasowników opisujących działanie Opis efektów kształcenia

Opis efektów kształcenia w kategorii kompetencji społecznych Kompetencje społeczne mogą być formowane nie tylko przez nauczane treści, ale także przez odpowiednie metody dydaktyczne, przez inspirowanie studentów do działań użytecznych społecznie i włączanie wyników takich działań do dorobku studenta

PODSTAWA DLA OPISU EFEKTÓW KSZTAŁCENIA SYLWETKA ABSOLWENTA DLA POSZCZEGÓLNYCH SPECJALNOŚCI (Dopóki nie powstanie wykaz kierunkowych efektów kształcenia)

Wiedza LPOpis kwalifikacji Odniesienie do efektów kierunkowych Odniesienie do efektów obszarowych W1……………..Np. K_W02T1A_W01 W2……………… Umiejętności LPOpis kwalifikacji Odniesienie do efektów kierunkowych Odniesienie do efektów obszarowych U1…………………….. U2………………………. Kompetencje społeczne LPOpis kwalifikacji Odniesienie do efektów kierunkowych Odniesienie do efektów obszarowych K1…………………… K2…………………….. Odniesienie przedmiotowych efektów kształcenia do efektów kierunkowych i obszarowych

Tabela efektów w odniesieniu do metod ich weryfikacji Symbol efektów kształcenia efekt kształcenia metody weryfikacji efektów kształcenia egzami n ustny egzami n pisemn y testprojektesej…… W1 W2.... U1 U2... K1....

Tabela efektów w odniesieniu do form realizacji modułów kształcenia /przedmiotów Symbol efektów kształcenia efekt kształcenia formy realizacji modułów kształcenia /przedmiotu wykładćwiczeni a semin.projektlab W1xx W2xxx... U1 U2... K1 K2....

AktywnośćObciążenie studenta Udział w wykładach30 h Samodzielne studiowanie tematyki wykładów15 h Udział w ćwiczeniach/ w laboratoriach * 30 h * Samodzielne przygotowanie się do ćwiczeń/ laboratoriów * 24 h * Udział w konsultacjach5 h * Wykonanie projektu i dokumentacji21 h * Przygotowanie do egzaminu i udział w egzaminie8 h + 2 h Sumaryczne obciążenie pracą studenta135 h Punkty ECTS za moduł5 ECTS Obciążenie studenta związane z zajęciami praktycznymi =80 h 3 ECTS Obciążenie studenta na zajęciach wymagających bezpośredniego udziału nauczycieli akademickich, =67 h 2 ECTS Bilans nakładu pracy – punkty ETCS

Matryca efektów kształcenia symbol kierunkowych efektów kształcenia efekty kierunkowe moduły kształcenia/przedmioty/grupy przedmiotów/ MK_1... MK_m / K_W K_W02... K_U01 K_U02... K_K01 K_K02...

Dziękuję za uwagę