Podstawy przedsiębiorczości wg podręcznika „Z ekonomią na ty” Lekcja 14 – Państwo w gospodarce

Państwo pełni następujące funkcje: redystrybucyjną, dokonując wtórnego podziału dochodów obywateli i przedsiębiorstw; alokacyjną, rozmieszczając zasoby tak, aby umożliwić realizację ważnych celów ekonomicznych i społecznych (np. budowę dróg, sieci energetycznych, czy edukacją); stabilizacyjną, oddziałując na koniunkturę gospodarczą poprzez kształtowanie wielkości globalnego popytu i podaży; regulacyjną, tworząc prawne warunki funkcjonowania podmiotów gospodarczych.

Podstawowymi celami polityki gospodarczej Państwa są: Wysoki i stabilny poziom zatrudnienia; Wzrost gospodarczy kraju i optymalne wykorzystanie zasobów wytwórczych; Sprawiedliwy podział dochodu narodowego; Stabilny poziom cen; Równowaga bilansu płatniczego i stabilny poziom kursu walutowego; Ochrona środowiska naturalnego.

Najważniejsze narzędzia polityki gospodarczej, którymi dysponują rządy i inne organy władzy państwowej, to: polityka budżetowa, polega ona na regulowaniu poziomu przychodów i wydatków państwa, może być ekspansywna (wydatki budżetowe rosną) lub restrykcyjna (wydatki maleją); polityka monetarna, czyli pieniężna, za którą odpowiedzialny jest przede wszystkim bank centralny; polega na kreowaniu podaży pieniądza krajowego, regulowaniu jego podaży i siły nabywczej za pomocą takich instrumentów, jak stopa procentowa, współczynnik rezerw obowiązkowych w bankach, kurs walutowy itp. polityka dochodowa i cenowa, polega na bezpośrednim kontrolowaniu lub regulowaniu cen na niektóre artykuły (np. energię, gaz) oraz wysokości płac i dochodów (np. określenie wysokości płacy minimalnej).

Obecnie w gospodarce duże znaczenie mają inwestycje publiczne, prowadzone przez państwo, takie jak budowa dróg, sieci energetycznych, kanalizacyjnych, czy wodociągowych, remonty szkół, czy budowy szpitali. Państwo może reglamentować podaż niektórych towarów, a także dokonywać interwencyjnych zakupów (np. płodów rolnych) stabilizując sytuację na rynku. Inny rodzaj interwencji polega na dofinansowaniu niektórych dóbr lub działalności określonych podmiotów gospodarczych, np. rolników czy przedsiębiorstw zatrudniających niepełnosprawnych. Subwencje takie zapobiec mogą zarówno wzrostowi bezrobocia, jak i spadkowi podaży mniej opłacalnych, ale ważnych ze społecznego punktu widzenia dóbr i usług. Istnieją także inne narzędzia za pomocą których państwo ingeruje w gospodarkę. Taką rolę odgrywają np. koncesje dla banków, towarzystw ubezpieczeniowych, czy restauracji, a także system nadzoru nad instytucjami finansowymi takimi, jak fundusze emerytalne, giełda papierów wartościowych itp. Warto także pamiętać, że fundamentalną rolę w polityce gospodarczej państwa odgrywa system prawny, który określa warunki gospodarowania i pracy.

Rola Państwa w polityce gospodarczej. jest wielkim podmiotem gospodarczym (inwestuje, produkuje dobra i usługi, kupuje zasoby, zatrudnia, płaci); prowadzi politykę monetarną (emitują pieniądz, ustala wysokość stóp procentowych); prowadzi politykę fiskalną (ustala wysokość podarków, decyduje o wydatkach budżetowych, wielkości długu publicznego); prowadzi politykę społeczną (system wynagrodzeń, zasiłki, pomoc społeczna); tworzy prawo i stoi na jego straży (konstytucja, ustawy, rozporządzenia); prowadzi politykę cenowo-dochodową (w pewnym sensie kontroluje ceny i dochody); prowadzi politykę handlu zagranicznego (cła, kontyngenty, kurs walutowy).

Ćwiczenie Dwóch ekonomistów Gunnar Myrdal i John Kenneth Galbraith to twórcy koncepcji państwa dobrobytu, inaczej mówiąc państwa opiekuńczego. Ich zdaniem państwo ma obowiązek nie tylko kontrolować procesy rynkowe i interweniować w celu zwalczania inflacji, bezrobocia i innych niekorzystnych tendencji, ale powinno także zapewnić ochronne zdrowotną i socjalną obywateli, dążąc do wyrównania ich życiowych szans. Idea państwa dobrobytu była na różną skalę realizowana w większości państwa Europy zachodniej, przede wszystkim w Szwecji, Niemczech i Austrii. A jakie jest twoje zdanie ? Czy uważasz, że państwo dobrobytu powinno być zniesione, czy dalej rozwijane ? Podzielcie się na kilkuosobowe grupy i wypiszcie w dwóch kolumnach wszystkie za i przeciw państwu dobrobytu.

Finanse publiczne Przez finanse publiczne rozumie się całą sferę wiążącą się z gromadzeniem i rozdzielaniem zasobów pieniężnych przez agendy państwa, a więc przez budżet państwa, budżety samorządów, fundusze parabudżetowe (celowe), fundusze ubezpieczeń społecznych i fundusze fundacji publicznych. Możliwości działania rządu uzależnione są nie tylko od bieżących wpływów, ale także od majątku będącego własnością państwa – dochody bieżące i majątek wpływają do skarbu państwa. Najważniejszym dokumentem prezentującym stan finansów publicznych i sposób w jaki rząd zamierza wydatkować pozyskane fundusze jest budżet (czyli roczny plan dochodów i wydatków państwa uchwalony przez parlament na podstawie uchwalonego przez rząd projektu. Konstruowanie budżetu wymaga stosowania tzw. zasad budżetowych.

Najważniejsze zasady budżetowe zasada zupełności – budżet powinien obejmować wszystkie dochody i wydatki państwa; zasada jedności – budżet musi mieć postać jednego aktu prawnego; zasada jawności – budżet musi być upubliczniony, tak aby wszyscy mogli ocenić w jaki sposób gospodaruje się publicznymi pieniędzmi; zasada szczegółowości – dochody i wydatki powinny być szczegółowo przedstawione; zasada równowagi – należy dążyć do zrównoważenia dochodów i wydatków w budżecie; zasada tworzenia rezerw – zgodnie z ustawą o finansach publicznych w budżecie muszą być wydzielone środki na nieprzewidziane wydatki, jest to tzw. rezerwa budżetowa.

Zgodnie z zasadą równowagi wydatki państwa nie powinny być większe od wpływów do budżetu. Niestety obecnie rzadko się to zdarza. Niezbędne jest więc równoważenie budżetu przez zaciąganie pożyczek wewnętrznych (sprzedaż obligacji, bonów skarbowych i innych papierów wartościowych lub zaciąganie kredytów w bankach krajowych) albo zagranicznych. Obciążenia państwa wynikające z takich pożyczek nazywamy długiem publicznym. W Polsce zgodnie z konstytucją nie wolno zaciągać pożyczek w następstwie których dług publiczny przekroczyłby 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Przez politykę finansową (fiskalną) rozumie się podejmowanie przez rząd działan dotyczących kształtowania dochodów i wydatków państwa w celu realizacji własnych zamierzeń gospodarczych i społecznych. Najważniejszym elementem polityki fiskalnej jest polityka podatkowa, określająca, kto jakie podatki i w jakiej wysokości będzie płacił. Rząd może prowadzić politykę ekspansywną – tzn zwiększać wydatki państwowe i zmniejszać wydatki pobierane od podmiotów gospodarczych, co zwiększa popyt na rynku i sprzyja ożywieniu gospodarki. Można także prowadzić politykę restrykcyjną - ograniczać wydatki i zwiększać podatki, przez co redukuje się popyt i „schładza” gospodarkę.

Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności : 1.Pobieranie i gromadzenie dochodów; 2.Wydatkowanie środków publicznych; 3.Finansowanie deficytu; 4.Zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne; 5.Zarządzanie środkami publicznymi; 6.Zarządzanie długiem publicznym. (Ustawa o finansach publicznych z 21.XII.1994 r. z późniejszymi zmianami)

Źródła dochodów publicznych Wydatki publiczne Bezzwrotne własna działalność gospodarcza i wykorzystywanie własności publicznej opodatkowanie przedsiębiorstw i gospodarstw domowych opłaty i składki pobierane przez władze publiczne Zwrotne pożyczki wewnętrzne pożyczki zagraniczne wpływy ze sprzedaży papierów wartościowych. zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego utrzymanie aparatu państwowego i samorządowego (np. urzędów) pokrywanie kosztów świadczenia usług publicznych (np. edukacja) dofinansowanie przedsiębiorstw sektora publicznego (np. energetyki cieplnej) finansowanie rozwoju społeczno- gospodarczego (np. modernizacja dróg) dotowanie gospodarstw domowych dbsługa długu publicznego.

Sprawdź się zanim sprawdzą Cię inni ! Jaką rolę odgrywa państwo w gospodarce ? W jakim państwie wolałbyś żyć – minimalnym, czy opiekuńczym ? Uzasadnij swoją odpowiedź. Co to jest polityka fiskalna i jak można ją prowadzić ? Jakie są główne dochody, a jakie wydatki publiczne ?