Autonomia szkoły/placówki i jej dyrektora – propozycja zmian.

Prezentacja na temat: "Autonomia szkoły/placówki i jej dyrektora – propozycja zmian."— Zapis prezentacji:

1 Autonomia szkoły/placówki i jej dyrektora – propozycja zmian.
postulaty i wypowiedzi zespołu ds. autonomii zestawił Zygmunt Puchalski

2 Refleksje zamiast wstępu
Co się udało? Szkoły mają coraz więcej uprawnień: stosowanie własnego systemu kar i wniosków, planowanie zajęć dodatkowych, decentralizacja, odpowiedzialność szkoły /placówki za zestaw programów szkolnych, szkoła decyduje o bieżących wydatkach, szkoła/ placówka ma prawo do zdobywania prywatnych funduszy- sponsoring, wynajem pomieszczeń szkolnych, dyrektor zatrudnia nauczycieli, pracowników szkoły, ewaluacja wewnętrzna, pisanie programów przez nauczycieli W załączeniu List Pani Marii Gudro-Homickiej Przewodniczącej Zarządu Głównego Stowarzyszenia Nauczycieli Polonistów 2

3 Refleksje zamiast wstępu
Oświata potrzebuje kompleksowych rozwiązań. Zmiany ustaw: UoSO i KN i SIO Co trzeba zmienić, aby szkoły poczuły się autonomiczne? - Co trzeba zmienić, aby dyrektorzy szkół poczuli się autonomiczne? UoSO – pochodzi z 1991 r. i nie oddaje rzeczywistego opisu systemu, a w kilku art. jest zbyt szczegółowa i zawiera w sobie prawie rozporządzenia (np..art.20 i 22) Nauczanie, ocenianie, wychowanie mają być spójne. MEN powinien opracować system nauczania i oceniania, a środowisko nauczycieli odnosi wrażenie, że Centralna Komisja Egzaminacyjna narzuca swój system pracy z uczniem. Nowy system ewaluacji pozornie daje wrażenie autonomii szkoły, jednak nie ma możliwości poznania szkoły. Bardzo niepokojące są rozmowy ewaluatorów z dziećmi ze szkół na różnych poziomach nauczania na temat pracy nauczycieli. Pachnie to inwigilacją. Dziecko patrzy na świat emocjonalnie .Wiele zależy od jego nastroju. ….. Dzieci przychodzą do szkoły po to, żeby się uczyć i mieć przekonanie ,że nauczyciel jest ich mistrzem, przewodnikiem po meandrach wiedzy. ….. 3

4 Propozycje zmian szczegółowych (1)
Art. 2a. 1. System oświaty wspierają organizacje pozarządowe, w tym organizacje harcerskie, a także osoby prawne prowadzące statutową działalność w zakresie oświaty i wychowania. 2. Organy administracji publicznej prowadzące szkoły i placówki współdziałają z podmiotami, o których mowa w ust. 1, w wykonywaniu zadań wymienionych w art. 1. Propozycja zmiany: Art. 2a. 1. System oświaty współtworzą organizację pozarządowe i osoby prawne prowadzące szkoły i placówki edukacyjne. 2. Organy administracji publicznej wspierają podmioty, o których mowa w ust. 1, w wykonywaniu zadań w zakresie oświaty i wychowania wymienionych w art. 1, ze szczególnym uwzględnieniem placówek niepubliczne o uprawnieniach szkoły publicznej dla dzieci i młodzieży, w których realizowany jest obowiązek nauki. 3. Organy administracji publicznej prowadzące szkoły i placówki współdziałają z organizacjami pozarządowymi i osobami prawnymi prowadzącymi działalność w zakresie oświaty i wychowania w wykonywaniu zadań wymienionych w art. 1. 4

5 Propozycje zmian szczegółowych (2)
Art Jeżeli szkoła lub placówka albo organ prowadzący prowadzi swoją działalność z naruszeniem przepisów ustawy, organ sprawujący nadzór pedagogiczny może polecić, w drodze decyzji, usunięcie uchybień w wyznaczonym terminie, z zastrzeżeniem ust. 5. 2. W przypadku stwierdzenia niedostatecznych efektów kształcenia lub wychowania w szkole lub placówce organ sprawujący nadzór pedagogiczny poleca dyrektorowi szkoły lub placówki opracowanie, w uzgodnieniu z organem prowadzącym, programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania. Wdrożenie programu następuje w terminach określonych w harmonogramie, zaakceptowanych przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny. Program musi uwzględnić uwagi i wnioski zgłoszone przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny. 2a. Jeżeli dyrektor szkoły lub placówki nie usunie w wyznaczonym terminie uchybień, o których mowa w ust. 1, nie opracuje lub nie wdroży w określonych w harmonogramie terminach programu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania albo nie uwzględni w tym programie zgłoszonych uwag i wniosków, organ sprawujący nadzór pedagogiczny występuje do organu prowadzącego szkołę lub placówkę z wnioskiem o odwołanie dyrektora szkoły lub placówki z końcem albo w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia. Wniosek złożony w tej sprawie przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny jest wiążący dla organu prowadzącego szkołę lub placówkę. 5

6 Propozycje zmian szczegółowych (2)
3. W przypadku szkoły prowadzonej przez osobę prawną lub fizyczną, z wyjątkiem szkoły prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego, niewykonanie polecenia, o którym mowa w ust. 1 lub 2, może stanowić podstawę cofnięcia, w drodze decyzji, zezwolenia na założenie tej szkoły. Cofnięcie zezwolenia na założenie szkoły jest równoznaczne z postawieniem jej w stan likwidacji. PROPONOWANA ZMIANA: 3. W przypadku szkoły prowadzonej przez osobę prawną lub fizyczną, stosuje się procedury opisane w ust. 2 i 2a. 3a. Niewykonanie polecenia, o którym mowa w ust. 2a, może stanowić podstawę cofnięcia, w drodze decyzji, zezwolenia na założenie tej szkoły. Cofnięcie zezwolenia na założenie szkoły jest równoznaczne z postawieniem jej w stan likwidacji. 6

7 Propozycje zmian szczegółowych (3)
Art W szkole lub placówce, w których zgodnie z ramowym statutem może być utworzone stanowisko wicedyrektora i inne stanowiska kierownicze, powierzenia tych stanowisk i odwołania z nich dokonuje dyrektor szkoły lub placówki, po zasięgnięciu opinii organu prowadzącego, rady szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej. PROPOZYCJA ZMIANY: Art W szkole lub placówce, w których zgodnie z ramowym statutem może być utworzone stanowisko wicedyrektora i koordynatora dla danego etapu edukacji oraz inne stanowiska kierownicze, powierzenia tych stanowisk i odwołania z nich dokonuje dyrektor szkoły lub placówki, po zasięgnięciu opinii organu prowadzącego, rady szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej. Art 7

8 Propozycje zmian szczegółowych (4)
Art Dyrektor szkoły lub placówki w szczególności: 1) kieruje działalnością szkoły lub placówki i reprezentuje ją na zewnątrz; 2) sprawuje nadzór pedagogiczny, z zastrzeżeniem art. 36 ust. 2; 3) sprawuje opiekę nad uczniami oraz stwarza warunki harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne; 4) realizuje uchwały rady szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej, podjęte w ramach ich kompetencji stanowiących; 5) dysponuje środkami określonymi w planie finansowym szkoły lub placówki zaopiniowanym przez radę szkoły lub placówki i ponosi odpowiedzialność za ich prawidłowe wykorzystanie, a także może organizować administracyjną, finansową i gospodarczą obsługę szkoły lub placówki; 5a) wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę lub placówkę; 6) wykonuje inne zadania wynikające z przepisów szczególnych; 7) współdziała ze szkołami wyższymi oraz zakładami kształcenia nauczycieli w organizacji praktyk pedagogicznych; 8) odpowiada za właściwą organizację i przebieg sprawdzianu i egzaminów, o których mowa w art. 9 ust. 1, przeprowadzanych w szkole lub placówce; 9) stwarza warunki do działania w szkole lub placówce: wolontariuszy, stowarzyszeń i innych organizacji, w szczególności organizacji harcerskich, których celem statutowym jest działalność wychowawcza lub rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkoły lub placówki. (*ZMIANA ART. 2a) WARTO ROZWARZYĆ UZUPEŁNIENIE TEJ LISTY! 8

9 Status dyrektora postulaty do zmian (1)
1. Wyraźne określenie statusu dyrektora szkoły 2.Kadra kierownicza powinna mieć obowiązek systematycznego doskonalenia się. 3. Prawne uwarunkowania pozycji dyrektora szkoły w bardzo słabym stopniu wyróżniają zawodową odrębność dyrektora szkoły, co oznacza, że pod wieloma względami dyrektor jest po prostu nauczycielem realizującym dodatkowe funkcje zarządcze w szkole. obniżenia pensum dydaktycznego dyrektora lub zwolnienia z zajęć dydaktycznych na mocy decyzji organu prowadzącego. O zwolnienie z zajęć dyrektor może wystąpić tylko w czasie przygotowywania arkusza organizacji pracy szkoły (kwiecień) a w trakcie trwania roku szkolnego nie. „Zniżka” często uzależniona jest od ilości oddziałów w szkole. Dyrektorzy mniejszych szkół mają taką samą pracę administracyjną a większą liczę godzin lekcyjnych w pensum czyli z takim samym wynagrodzeniem – co rodzi oszczędności dla organów prowadzących. Postulat: Zapis obligatoryjny o obniżonym pensum dydaktycznym dla dyrektora szkoły. 9

10 Status dyrektora postulaty do zmian (2)
4. Należy doprowadzić do wydzielenia stawek wynagrodzeń dyrektorów szkół. Dyrektorzy otrzymują wynagrodzenia nauczycieli, zależne od stopnia awansu zawodowego, oraz odpowiednie dodatki funkcyjne i motywacyjne. Tym samym otrzymują niskie zarobki przy dużej odpowiedzialności. Mimo dodatków funkcyjnych i motywacyjnych dla dyrektora nauczyciel zatrudniony na 1,5 etatu otrzymuje bardzo podobne wynagrodzenie do dyrektora szkoły. Postulat minimalne wynagrodzenie zasadnicze dyrektora 1,5 – 2 pensji (*)wynagrodzenia nauczyciela na danym stopniu awansu zawodowego. * Z chwilą, kiedy dyrektor rozpoczyna co najmniej drugą (kolejną) kadencje. 10

11 Status dyrektora postulaty do zmian (3)
5. Należy wzmocnić rolę dyrektora szkoły, jako osoby wspierającej rozwój zawodowy nauczycieli. Dyrektor powinien mieć zdecydowany wpływ na awans zawodowy swoich nauczycieli m.in. poprzez możliwość „stopniowania” oceny dorobku zawodowego nauczycieli. 6. Należy wzmocnić rolę dyrektora jako osoby mającej wpływ na tworzenie budżetu i jego realizację, w tym wynagrodzenia dla pracowników administracji i obsługi oraz wszelkie dodatkowe doposażenia w pomoce często nawet dydaktyczne oraz inwestycje. 7. Należy zmienić formę zatrudniania nauczycieli (generalnie punkty KN w tym zakresie) z zatrudnienia na podstawie mianowania na umowy o pracę, najlepiej bez konsultacji ze związkami zawodowymi  11

12 Status dyrektora postulaty do zmian (3)
8. Dyrektorzy - często są słabym ogniwem w łańcuchu oświaty - posłuszni wobec organów prowadzących - wycofujący się pod presją rodziców - skonfliktowani z nauczycielami Proponuję rozważyć zmianę formuły konkursu na stanowisko dyrektora szkoły, w szczególności w aspekcie roli i ilości przedstawicieli związków zawodowych oraz przedstawicieli organu prowadzącego w komisji konkursowej. 12

13 Propozycje zmian szczegółowych (4)
Obecnie zatrudnianie i zwalnianie nauczycieli w oparciu o KN narzuca ograniczenia. Postulowana zmiana, to zatrudnianie oraz zwalnianie nauczycieli w oparciu o kodeks pracy, tak jak w innych gałęziach gospodarki! Propozycje zmian: Umowy o pracę z prawem 3-miesięcznego wypowiedzenia dla każdej ze stron (w maju ze skutkiem na koniec roku szkolnego). Obecnie istnieje podział 18 h zajęć obowiązkowe oraz 2h „kartowe” Propozycja zmiany: Możliwość kompleksowego dysponowanie tymi godzinami przez dyrektora w zakresie wykorzystania czasu pracy nauczycieli! (20h x ilość nauczycieli). Przydział zajęć i obowiązków bez dodatkowej dokumentacji, jak obecnie na tzw. „godziny kartowe” 13

14 Status dyrektora postulaty do zmian (3a)
7. Należy zmienić formę zatrudniania nauczycieli . Stworzenie możliwości zwalniania niekompetentnych nauczycieli, pomimo spełniania przez nich wymaganych kryteriów formalnych, Natychmiast należy zlikwidować obecny (automatyczny) system awansu nauczycieli, który obniża poziom nauczania w szkołach/placówkach i prowadzi do demoralizacji osób dorosłych. Awans powinien należeć się nie za staż a za określony dorobek i osiągnięcia. 8. Szkoły są organizacją będącą częścią struktury administracyjnej. Dopóki dyrektor szkoły/placówki otrzymuje subwencję, samorządy nie muszą w całości przekazywać jej dyrektorom, ponadto samorządy mają wpływ na zatrudnienie przez dyrektora nauczycieli i na dobór kadry kierowniczej 14

15 Propozycje zmian szczegółowych (5)
Wprowadzenie obowiązku systematycznego doskonalenia nauczycieli. (np. min 2 dni w każdym roku i dłuższe 4-5 dni (np. co najmniej raz na 3 lata) w okresie ferii zimowych lub letnich). Należy wprowadzić obowiązek systematycznego doskonalenia się nauczycieli. Z obserwacji we wszystkich ośrodkach doskonalenia nauczycieli wynika ,że nauczyciele korzystają z kursów kwalifikacyjnych, natomiast z innych nie korzystają , bowiem po otrzymaniu statusu nauczyciela dyplomowanego już nie muszą się doskonalić. Status nauczyciela dyplomowanego powinni otrzymywać nauczyciele najlepsi, z określonym dorobkiem i uznanymi sukcesami. Nieżyjąca już p. Irena Dzierzgowska przewidywała, że w Polsce będzie 10 procent nauczycieli o tym statusie. Sądzę, że obecnie jest 90 procent nauczycieli z takim statusem, co deprecjonuje ten tytuł. Awans nie może być sposobem na podwyższenie nauczycielowi pensji. Ten sposób awansu nie spełnił oczekiwań twórców rozporządzenia. Trzeba się z niego wycofać. 15

16 Propozycje zmian szczegółowych (6)
Propozycja zmiany: 1. Decydujący wpływ dyrektora na autonomiczne dysponowanie środkami jakie otrzymuje szkoła w ramach zatwierdzonego planu budżetowego subwencja + dotacja jst - autonomia dyrektora do zmiany wydatków w planie budżetowym przełożenia wydatków zgodnie z potrzebami oraz zmianami w planie dochodów własnych). 2. Decydujący głos dyrektora przy: a) podziale dodatków motywacyjnych, b) wykorzystaniu zasobów ludzkich i materialnych oraz środków finansowych, c) wdrażaniu przyjętej koncepcji szkoły. 16

17 Refleksja o charakterze ogólnym
Dla autonomii szkoły i jej kierownictwa oraz poszczególnych nauczycieli niezbędne jest zarówno zaufanie do nich, jak i ich odpowiedzialność. W tej sytuacji ważnym czynnikiem jest także wzajemny szacunek: Dyrektorów Szkół ⇔ Organów Prowadzących Dyrektorów Szkół ⇔ Organów Nadzorujących Nauczycieli ⇔ Dyrektorów Szkół Uczniów ⇔ Nauczycieli Rodziców ⇔ Nauczycieli Rodziców ⇔ Dyrektorów Szkół 17

18 Refleksja o charakterze ogólnym
Główne tezy związane z jakością edukacji obejmują następujące przekonania: 1. Jakość nauczania i uczenia się to najważniejszy czynnik wpływający na efektywną edukację. 2. System edukacyjny jest tym lepszy im wyższe są kompetencje i umiejętności nauczycieli. 3. Szkoły powinny mieć wysoki poziom autonomii przy wysokim poziomie odpowiedzialności. dr Robin Precey – NA PODSTAWIE ANALIZY ŚWIATOWYCH BADAŃ EDUKACYJNYCH

19 Rzeczywistość, w jakiej funkcjonują szkoły jest bardzo
złożona. Na jej funkcjonowanie mają wpływ trzy obszary: polityka, praktyka, teoria i badania. MEN, KO, JST i OP powinny dążyć do zrównoważonego wpływu tych wszystkich trzech czynników: dr Robin Precey: Szkoły w zróżnicowanym i skomplikowanym świecie: POLITYKA TEORIA I BADANIA PRAKTYKA SZKOLNA

20 Wypowiedzi o charakterze ogólnym (1)
Co należy zmienić Szkołom/placówkom potrzebna jest stabilizacja. I dyrektorzy, i nauczyciele muszą być przekonani, że to ,co robią jest słuszne; nie może być tak, że kolejne rozporządzenie jest sprzeczne z poprzednim; rozporządzenia zmieniają tak często jak zmieniają się ministrowie. Jeden minister rozpocznie projekt,( np. cyfryzacja szkół, na który wydano ciężkie pieniądze). Nie ma rzetelnej informacji, jak projekt został rozliczony i jakie były jego efekty. Co wynikło z pilotażu? Nowy minister już zajmuje się zupełnie innymi programami i sprawami. Zmiany wprowadza się totalnie bez pilotażu, bez rzetelnej konsultacji, bez względu na koszty finansowe i społeczne – decyzje mocno polityczne. 20

21 Wypowiedzi o charakterze ogólnym (2)
1.MEN powinien porozumieć się z organami prowadzącymi szkoły w kwestii zmniejszenia liczebność klas, szczególnie w ośrodkach miejskich. 2. MEN powinien wskazać możliwość i pomocy organu prowadzącego nauczycielom tracącym etat lub pracującym na godziny (baza danych o miejscach pracy, organizacja zastępstw długoterminowych, nauczanie indywidualne).Ułatwia to również organizację pracy w szkołach. 3. Uwzględnienie członkostwa szkoły w stowarzyszeniu nauczycielskim przy ewaluacji zewnętrznej w ocenie obszaru funkcjonowania szkoły w środowisku lokalnym również sposobu propagowania i promowania przez placówki oświatowe działań statutowych stowarzyszeń nauczycielskich. 4. Umożliwienie szkołom podziału na grupy na zajęciach edukacyjnych z przedmiotów przygotowujących do obowiązkowych egzaminów zewnętrznych, czyli z j. polskiego i matematyki( przynajmniej od klasy drugiej szkoły ponadgimnazjalnej kończącej się maturą). 21

22 Wypowiedzi o charakterze ogólnym (3)
Trudno mówić o autonomii szkół w oderwaniu od ich finansów. Te nie mogą być autonomiczne z uwagi na formę organizacyjną szkół – jednostek budżetowych. Trzeba byłoby zmienić je w zakłady budżetowe – pytanie, ilu dyrektorów podołałoby temu zadaniu? Wówczas subwencja byłaby dotacją – nie musiałaby pokrywać całości kosztów funkcjonowania szkoły. Pojawiłoby się zjawisko poszukiwania dofinansowania przez szkoły. Obecnie mamy natomiast do czynienia często z marnotrawstwem publicznych środków, które muszą pokryć 100% kosztów placówek. Faktem jest powielanie zadań wykonywanych przez organy nadzoru pedagogicznego i organy prowadzące. Nadmierna jest rola organów prowadzących szkoły, które zainteresowane są przede wszystkim ograniczaniem kosztów, co przejawia się poprzez, np.: wpływanie na dyrektorów, aby zwiększali liczbę uczniów w klasach, ograniczanie uczniom możliwości realizacji przedmiotów na poziome rozszerzonym, ograniczanie finansów na pomoce naukowe ograniczanie finansów na doskonalenie nauczycieli…. Zastanawia mnie, czym zajmują się inspektorzy oświatowi w samorządach. Jest ich bardzo wielu i często swoimi decyzjami niszczą politykę oświatową państwa. 22

23 Wypowiedzi o charakterze ogólnym (4)
Organy nadzoru pedagogicznego – kuratoria – powinny stać na straży realizacji polityki oświatowej państwa i przestrzegania prawa oświatowego przez wszystkie podmioty: szkoły, organy prowadzące- samorządy, rodziców.. Proponuję: Wzmocnienie rangi kuratoriów poprzez wprowadzenie zasad: - wizytator sprawujący nadzór jest najbardziej kompetentnym urzędnikiem oświatowym – musi być szkolony i uświadamiany jako pierwszy o zmianach programowych, zmianach prawa, zmianach filozofii pracy szkół – skoro ma stać na straży realizacji polityki oświatowej państwa i przestrzegania prawa oświatowego - kurator i wizytator – powinni być niezależni od władz samorządowych, a podporządkowani bezpośrednio MEN - zwiększyć uprawnienia wizytatorów - w zakresie dostępu do szkół w sprawach merytorycznych, związanych z pracą szkoły i pełnienia funkcji kontrolnych. 23

24 Wypowiedzi o charakterze ogólnym (5a)
Nauczyciele nie są równomiernie obciążeni obowiązkami szkolnymi. Proponuję: zróżnicować pensum nauczycielskie – w zależności od nauczanego przedmiotu, np. z uwzględnieniem: - przedmiot nauczania objęty egzaminem zewnętrznym, tzw. przedmiot podstawowy – 20 godzin tygodniowo - przedmioty, na których realizuje się nauczanie z podziałem na grupy – 25 godzin tygodniowo - pozostałe przedmioty – 30 godzin tygodniowo - biblioteka – 40 godzin tygodniowo - przedmioty przyrodnicze – 20 godzin tygodniowo + 5 godzin na przygotowywanie doświadczeń b) znieść lub zmienić Kartę Nauczyciela c) podnieść płace nauczycieli - w związku z powyższymi. 24

25 Wypowiedzi o charakterze ogólnym (5b)
Nauczyciele nie są równomiernie obciążeni obowiązkami szkolnymi. Proponuję: zróżnicować pensum nauczycielskie – w zależności od nauczanego przedmiotu, np. z uwzględnieniem: - przedmiot nauczania objęty egzaminem zewnętrznym, tzw. przedmiot podstawowy – 20 godzin tygodniowo - przedmioty, na których realizuje się nauczanie z podziałem na grupy – 25 godzin tygodniowo - pozostałe przedmioty – 30 godzin tygodniowo - biblioteka – 40 godzin tygodniowo - przedmioty przyrodnicze – 20 godzin tygodniowo + 5 godzin na przygotowywanie doświadczeń b) znieść lub zmienić Kartę Nauczyciela c) podnieść płace nauczycieli - w związku z powyższymi. Proponuję zmienić zasady awansu zawodowego nauczycieli, aby awans był możliwy w dłuższym przedziale czasowym, uwzględniał sposób realizacji przez nauczycieli wymagań państwa, stosunek do ucznia, dbałość o własny rozwój i kompetencje. Zdecydowanie należy skończyć z biurokracją i zbieraniem kwitów 25

26 Wypowiedzi o charakterze ogólnym (5)
Bardzo istotnym obszarem autonomii szkół byłoby wzmocnienie nauczyciela w procesie oceniania uczniów. Obecne procedury „rozmywają” ostrość ocen, powodując wśród nauczycieli postawy asekuranckie w obawie przed interwencja rodziców. Formalnie ocena należy do nauczyciela; praktyka wygląda jednak bardzo różnie. Podobnie rzecz ma się z programami autorskimi w szkołach. Z punktu widzenia nauczania muzyki byłoby wskazane, aby w każdej miejscowości działała choć jedna szkoła z rozszerzonym programem muzycznym. W praktyce jest takich szkół b. niewiele. Wynika to często nie tyle z niedofinansowania oświaty, ile z obawy dyrektorów przed zarzutami generowania wysokich kosztów ze strony organu prowadzącego. Warto byłoby rozważyć sposoby zaradzenia takiej sytuacji, np. za pośrednictwem „jednostek integrujących” (takich, jak MDK-i czy ogniska pracy pozaszkolnej), skupiających specjalistów – nauczycieli. 26

27 Autonomia szkoły/placówki i jej dyrektora – propozycja zmian.
Dziękuję Państwu za uwagę Zygmunt Puchalski