Rola diagnozy w terapii uzależnień

Prezentacja na temat: "Rola diagnozy w terapii uzależnień"— Zapis prezentacji:

1 Rola diagnozy w terapii uzależnień
Elżbieta Rachowska

2 Oddziaływania psychoterapeutyczne czy psychokorekcyjne są działaniami świadomymi i planowanymi. Efekty tych oddziaływań zależą od wyboru zmian, jakie powinny nastąpić u danego pacjenta i od sposobu osiągnięcia zmian Diagnoza zawiera: Rozpoznanie kliniczne, w oparciu o kryteria diagnostyczne ICD-10/2000r./ DSM-IV /1994/, pozwala na określenie jakie jest miejsce psychoterapii w leczeniu zaburzeń/podstawowa, czy metoda pomocnicza/, stosowania specyficznych metod psychoterapii. poznanie rodzaju zaburzeń pacjenta (objawy, zaburzenia zachowania, inne skargi zgłaszane przez pacjenta). Diagnoza przyczynowa: opis psychologicznych mechanizmów, poznanie czynników, które doprowadziły do powstania zaburzeń i które utrzymują ich trwanie psychologiczne skutki choroby.

3 Diagnoza objawowa. Uwzględnienie diagnozy objawowej i działania mające na celu zmniejszenie nasilenia objawów na początku leczenie są ważnymi czynnikami wzbudzającymi motywację pacjenta do dalszego współdziałania w procesie psychoterapii.

4 Diagnoza mechanizmów chorobowych-to odpowiedź na pytanie o przyczyny zaburzeń ,które doprowadziły do ich powstania i które sprawiają, że zaburzenia pacjenta utrzymują się. Analiza aktualnej sytuacji pacjenta: problemy z funkcjonowaniem w rodzinie, w rolach społecznych, w rolach zawodowych. Bieżące problemy informują o tym, jakie potrzeby czy zadania życiowe pacjenta są trudne do zrealizowania. Jakie są zewnętrzne możliwości zmiany. Informacje o sytuacji bieżącej pokazują najważniejsze obszary, w których pacjent nie potrafi rozwiązywać pojawiających się problemów. Pokazują także uwarunkowania sytuacyjne, utrudniające lub uniemożliwiające rozwiązanie problemów.

5 Diagnoza mechanizmów chorobowych cd:
2. Analiza przyczyn zaburzeń: Zdiagnozowanie właściwości pacjenta utrudniających mu skuteczne funkcjonowanie: - cechy osobowości, - wzorce reagowania emocjonalnego, - style percepcji i schematy poznawcze, - style atrybucji, - potrzeby, - uczucia itp. Zidentyfikowanie czynników, które spowodowały ukształtowanie się takich właściwości, analiza doświadczeń życiowych pacjenta, które mogły mieć wpływ na właściwości indywidualne.

6 Diagnoza mechanizmów chorobowych cd:
3. Diagnoza dotycząca doboru metod psychoterapii, do wcześniej zdiagnozowanych objawów, właściwości indywidualnych i doświadczeń życiowych, a w szczególności: - rodzaju zmiany, warunkującej ustąpienie objawów, - treści, które będą przedmiotem terapii, - form psychoterapii np. indywidualnej i grupowej, terapii rodzin i małżeństw, leczenie stacjonarne, ambulatoryjne, czas i częstotliwość sesji.

7 Przygotowanie do terapii uzależnień:
Należy sprawdzić: czy pacjent jest uzależniony od narkotyków/alkoholu, jak zaawansowane jest jego uzależnienie, jakie szkody poczyniło zażywanie narkotyków w zdrowiu fizycznym i psychicznym oraz w całym jego życiu. Aby to ustalić, trzeba zbadać: w jaki sposób pacjent obchodzi się z narkotykiem, jakie objawy uzależnienia identyfikujemy, jaka jest historia jego choroby i leczenia, jakie konsekwencje (psychiczne i fizyczne) zażywania narkotyków ponosi.

8 Metody rozmowa, wywiad, obserwacja ankiety, kwestionariusze.

9 Diagnozowanie jest częścią etapu rozpoczynania procesu zdrowienia.
Opiera się na tym, co pacjent sam o sobie powie, Analiza problemów życiowych pacjenta, wynikających z zażywania narkotyków, Stan psychiczny, Sytuacja życiowa osoby uzależnionej, Mocne strony, Pacjent jest aktywnym uczestnikiem procesu diagnostycznego.

10 Celem diagnozy jest: rozpoznanie, nazwanie i uporządkowanie problemów, co da podstawę do ułożenia planu ich rozwiązania. Podstawowe sfery , które diagnozujemy w początkowej fazie terapii: Brak zdolności do rozpoznawania i uznawania faktu własnego uzależnienia oraz do gotowości do pracy nad sobą, Uszkodzenie życia emocjonalnego i duchowego, Brak zdolności do rozumienia siebie i innych oraz konstruktywnej wizji własnego życia, Dezorganizacja własnego JA oraz brak oparcia w sobie, Zaburzenia w kontakcie z otoczeniem społecznym

11 Diagnoza taka jest trudna.
O co pytać? Jak interpretować odpowiedzi? Jak na podstawie diagnostycznych odpowiedzi ustalać problemy? Problemy określamy jako pewną trudność, brak, nieumiejętność, kłopot, nieumiejętność poradzenia sobie z jakąś sytuacją. Pojęcie „problemu” nie ogranicza się do zaburzeń lub trudności, wiąże się z celem diagnozy i perspektywą działań, które mają zostać podjęte. Konkretne sformułowanie problemów ułatwia zindywidualizowanie programu.

12 Przykładowe problemy w sferze emocjonalnej:
Jeden pacjent ma np. problem z rozpoznawaniem swoich uczuć; Drugi tylko z rozpoznawaniem złości; Trzeci rozpoznaje złość, ale nie umie sobie z nią poradzić; Czwarty w kontakcie z kolegami jakoś radzi sobie ze złością, tylko w stosunku do bliskich nie potrafi się pohamować; Piąty potrafi opanować wybuch złości do żony, a nie umie okazać jej czułości. „Nie potrafię nazwać tego co czuję”; „Nie potrafię rozpoznać uczucia złości”; „Nie radzę sobie z okazywaniem złości”; „Nie potrafię zapanować nad wybuchami agresji w stosunku do moich bliskich”; „Nie umiem okazywać swojej żonie czułości”;

13 Diagnoza psychologicznych mechanizmów uzależnienia.
Dotyczy diagnozy różnych obszarów życia, ponieważ funkcjonowanie tych mechanizmów spowodowało większość problemów pacjenta. Działanie : - mechanizmu nałogowego regulowania uczuć ma wpływ na uszkodzenie życia emocjonalnego, - mechanizm iluzji i zaprzeczenia na brak zdolności do rozumienia siebie i innych, - mechanizm rozpraszania JA na dezorganizację własnego JA.

14 Znaczenie terapeutyczne diagnozy psychologicznych mechanizmów uzależnienia.
Diagnoza psychologicznych mechanizmów uzależnienia stanowi początek rozbrajania tych mechanizmów, czyli w momencie diagnozowania zaczyna się właściwa terapia uzależnienia. Sprzyja uzyskaniu wglądu przez pacjenta i rozpoznanie tego, co się z nim dzieje. Określenie siebie w tylu płaszczyznach jest doświadczeniem terapeutycznym o dużym znaczeniu dla dalszego leczenia. Próby nazwania rzeczy po imieniu dają poczucie bezpieczeństwa i nadzieję. Odpowiedzi na pytania diagnostyczne ujawniają też zbiór fałszywych przekonań, jakie pacjent ma o sobie i życiu. Właśnie te przekonania będziemy kwestionować w czasie terapii uzależnienia, gdy spróbujemy dążyć do zmiany myślenia.

15 Kontrakt terapeutyczny.
Proces diagnostyczny kończy się zawarciem kontraktu między pacjentem a terapeutą. Istotnym jego elementem jest osobisty wkład pacjenta w procesie psychoterapii polegający na : - udziale pacjenta w uzgadnianiu celów psychoterapii, - zgodzie na przeżywanie emocji związanych z omawianiem własnych trudnych doświadczeń życiowych, - zgodzie na podejmowanie nowych zachowań związanych z próbami dokonywania zmian we własnym życiu.

16 Kontrakt terapeutyczny
Szczególnie istotne dla przebiegu psychoterapii są nastawienia pacjenta wobec psychoterapii: - jego zgoda na proponowane metody i formy psychoterapii - jego adekwatne oczekiwania, - optymizm, - chęć ponoszenia odpowiedzialności za wprowadzanie zmian. Dla osiągnięcia pozytywnego stosunku pacjenta wobec procesu jego zmiany w psychoterapii istotne jest, aby był on dobrze poinformowany.

17 Kontrakt terapeutyczny
W uzgadnianiu wspólnych celów pozytywna jest technika pozytywnych przeformółowań, czyli pokazanie pacjentowi tego, co w jego oczekiwaniach jest pozytywne. Poinformowanie pacjenta , na czym będzie polegała jego rola jako uczestnika terapii.

18 Kompetencje diagnostyczne
To umiejętność posłużenia się odpowiednimi metodami (np. wywiadem, testem, obserwacją) w celu określenia istotnych-ze względu na świadczoną usługę- właściwości badanej osoby. Architektura kompetencji diagnostycznych to; *wiedza, *umiejętności, *wartości U podłoża znajdują się : *zdolności , *osobowość.

19 Osobiste Plany Terapii i ich zastosowanie w programie terapeutycznym.
Program terapeutyczny jest pewną stałą, względnie niezmienną podstawą oddziaływań terapeutycznych i ma: strukturę, cele, metody. Poszczególne etapy programu wynikają jeden z drugiego, a zajęcia przemyślane są tak, by stanowiły część większej całości.

20 Osobisty Plan Terapii Jest planem terapii uzupełniającym program placówki, Jest to mapa pozwalająca każdemu pacjentowi rozwiązać jego własne problemy wynikające z uzależnienia, O.p.t pozwala na rozwiązanie specyficznych problemów pacjenta. Każdy pacjent jest współtwórcą planu własnej terapii, zwiększa to odpowiedzialność jego za własna terapię. Dużą część pracy wykonuje sam lub przy udziale innych pacjentów. Pomoc terapeuty jest niezbędna przy rozpoznawaniu i nazywaniu problemów.

21 Proces psychoterapii przebiega dwoma równoległymi i wzajemnie uzupełniającymi się nurtami.
Jeden oparty jest na uczestnictwie pacjenta w grupowych zajęciach terapeutycznych i w indywidualnych spotkaniach z terapeutą. Drugi związany jest z realizacją osobistego planu terapii. OPT pozwala na budowanie planu z perspektywy pacjenta. Patrząc na problemy jego oczami terapeuta uwzględnia wiedzę i swoje doświadczenie tak, aby te dwie perspektywy widzenia problemu spotkały się i przyniosły efekty terapii.

22 Osobiste plany terapii wymagają:
1.Prowadzenia systematycznej dokumentacji, w której będzie: - charakterystyka psychologiczna pacjenta, -opis przebiegu terapii, - ocena postępów, jakie pacjent poczynił. 2.Odpowiednich warunków do jego realizacji: - w programie placówki powinny być różnego rodzaju zajęcia, umożliwiające realizację zadań, - materiały pomocnicze, - kontakt ze zdrowiejącymi osobami uzależnionymi.

23 O.P.T. 3. Potrzebny jest zespól terapeutyczny oraz dodatkowy czas na : diagnozę, pracę bez pacjenta- analizę jego wypowiedzi, układanie mapy problemowej, systematyczne spotykanie się z pacjentem w czasie realizacji jego planu.

24 O.P.T. Pogłębiona diagnoza powinna uwzględniać różnice indywidualne w zakresie: sytuacji życiowej, specyfiki sposobu uczestniczenia pacjenta w terapii, indywidualnych cech osobistych, specyfiki funkcjonowania mechanizmów uzależnienia, problemów osobistych.

25 Etapy pracy przy Osobistym Planie Terapii
1.Przeprowadzenie diagnozy problemowej ;dobre poznanie pacjenta, jego problemów, możliwości, poznanie i zrozumienie nałogowego funkcjonowania, poznanie wybranych fragmentów biografii i aktualnego stylu życia ,szczególnie zjawisk związanych z uzależnieniem. Terapeuta na tym etapie: nie konfrontuje, nie daje wskazówek terapeutycznych, nie komentuje tego co mówi pacjent, nie podważa wypowiedzi pacjenta.

26 Ważnym jest, by terapeuta umiał:
- odpowiednio zinterpretować odpowiedzi, precyzyjnie, konkretnie nazwać problemy pacjenta. Buduje się ogólną mapę problemów wymagających konstruktywnego rozwiązania. 2. Opracowanie wspólnie z pacjentem planu terapii. Plan zawiera jasno określone : problemy, cele, zadania. Szczegółowe omówienie sposobów realizacji tych zadań, ich terminów i okoliczności towarzyszących.

27 Plan jest dla pacjenta przewodnikiem, wskazującym mu, co i kiedy powinien zrobić.
3. Spotkania konsultacyjne dotyczące oceny wykonywanych zadań i realizacji osobistego planu terapii. Terapeuta musi umieć: dostrzegać zmiany w pacjencie, opracować własne kryteria oceny postępów terapii, weryfikować plan w zależności od możliwości pacjenta, modyfikować plan, jeśli sytuacja będzie tego wymagała.

28 O.P.T. 4.Spotkania, w czasie których pacjent wykonuje zadania z terapeutą prowadzącym. Terapeuta w tej części pracy z osobistym planem terapii zmienia swoja rolę z konsultanta na rolę psychoterapeuty. 5.Spotkania kończące opt i układanie planu na wyjście. Na tym etapie ważne jest: *posiadanie umiejętności całościowego spojrzenia na pacjenta i powrót do problemów, które ustalono z pacjentem wcześniej, *ocena zmian, jakie w nim zaszły, *realne możliwości pacjenta do dalszej pracy nad sobą i dostępność miejsc, w których mógłby kontynuować terapię.

29 O.P.T. Terapeuta jest konsultantem i osobą, która tworzy okazję do realizacji niektórych fragmentów planu. Pacjent zawiera z terapeutą kontrakt na realizację tego planu i jest odpowiedzialny za realizację poszczególnych kroków. O.P.T. są modyfikowane i dostosowane do zmian, jakie zachodzą w psychologicznym funkcjonowaniu pacjenta i jego sytuacji życiowej.

30 O.P.T. Część osobistych planów terapii będzie podobna dla różnych pacjentów. Dokonuje się indywidualnej oceny stanu pacjenta w zakresie: *zdrowia fizycznego, *uzależnienia, *sfery psychologicznej( problemy emocjonalne, w zakresie wartości, podwójna diagnoza), *relacje z ludźmi.

31 O.P.T. Osobie uzależnionej, szczególnie na początku leczenia potrzebne jest wprowadzenie porządku w myśleniu o swoich kłopotach i wzięcie odpowiedzialności za leczenie i w tym pomóc może osobisty plan terapii. Terapeuta ma możliwość lepszego zrozumienia pacjenta, gdy zrobi porządną diagnozę jego problemów, niż obserwując go w grupie. Zadania pozwalające osiągnąć postawione cele mają charakter poznawczy, behawioralny i interpersonalny.